Η ρομαντική πρωτοβουλία επιστροφής στις ρίζες που εορτάστηκε πανηγυρικά συνδύαζε τη δημοτική παράδοση με τους αρχαίους χορούς, τη μουσική και τις ενδυμασίες
Πριν από έναν ακριβώς αιώνα στην Αθήνα επιχειρείται μια αναβίωση των αρχαίων Ανθεστηρίων -μια από τις παλιότερες διονυσιακές γιορτές για την άνοιξη. Η ιδέα ανήκε στην πρωτοπόρα φεμινίστρια Καλλιόπη Παρρέν και το νεοσύστατο Λύκειο των Ελληνίδων. Οπως η ίδια την περιγράφει, συνίσταται στον συνδυασμό «των πολύ παλαιών και των νεωτέρων εις την μουσικήν και εις τον χορόν και εις το ένδυμα…».
Οι εκδηλώσεις θα γίνουν πανηγυρικά την Κυριακή 1η Μαΐου στο Ζάππειο και θα σημειώσουν πρωτοφανή επιτυχία. Το περιστύλιο και η περιοχή ασφυκτιούν από κόσμο -υπολογίζεται ότι σπεύσανε εκεί 10.000 Αθηναίοι! Το πρόγραμμα, μάλιστα, θα επαναληφθεί μετά τέσσερις μέρες στο κατάμεστο Δημοτικό Θέατρο.
Η «Εφημερίς των Κυριών» αμέσως μετά περιγράφει θριαμβευτικά τη «νίκη!». Οχι «απλώς χορευτική, όχι πρωτομαγιάτικη, όχι απλώς ποιητική και λουλουδένια! Νίκη μιας ιδέας πολύ μεγάλης, που επτερύγισεν ανάμεσα εις μια πάλλευκον κιονοστοιχίαν ελληνικού ρυθμού και εις την αρμονίαν των κινήσεων νέων κοριτσιών…».
Προεξοφλείται ότι «τα Ανθεστήρια θα μείνουν η επίσημος εορτή της Πρωτομαγιάς, διότι είναι η πρώτη ελληνική εορτή, που επαρουσίασεν αδελφωμένον εις το πανηγύρι της ανθήσεως της φύσεως την παλαιάν και την νέαν μας ζωήν, με ό,τι ωραιώτερον και καλλιτεχνικώτερον: Την νεότητα και το κάλλος εναρμονισμένα με την αναγέννησιν της φύσεως και με την αφύπνισιν των Ελληνικών ιδανικών…».
Η ιδέα υιοθετείται επισήμως και από τους περισσότερους που ασχολούνται μαζί της. Ξαφνικά ανακαλύπτουν ότι οι καταφρονεμένοι ελληνικοί χοροί είναι περίπου οι ίδιοι από την αρχαιότητα και προς ζημία του ελληνισμού έχουν εκτοπιστεί από τους ξενόφερτους.
Ο Γ. Κονδυλάκης ανακεφαλαιώνει τις σχετικές αναφορές σημειώνοντας στο πρωτομαγιάτικο χρονογράφημά του: «Οι Αθηναίοι επανέρχονται εις τους ελληνικούς χορούς και δακρύοντες από χαράν, ολίγον ίσως και από τύψεις συνειδήσεως, παρατηρούν πόσον ωραίοι είναι οι χοροί μας τους οποίους παραμελούμεν και περιφρονούμεν από γελοίαν κουφότητα».
- Οι ρίζες
Αλλοι σπεύδουν να βρουν τις ρίζες του «καλαματιανού» και των άλλων νεοελληνικών χορών στην αρχαιότητα. Η φλογέρα του βοσκού, με την οποία ξεκινούν οι εκδηλώσεις στο Ζάππειο, τους θυμίζει τον Πάνα, τον θεό της εξοχής και της χαράς. Η μουσική και η κίνηση τις Μούσες και τις Νύφες των δασών. Με την ίδια χάρη και απλότητα κινούνταν οι χορεύτριες στο περιστύλιο του Ζαππείου στους ρυθμούς των εθνικών χορών…
Ο «συρτός», όπως αναλαμβάνει να εξηγήσει, λόγου χάρη, ο αρχαιολόγος Α. Κεραμόπουλος, χορευόταν με το ίδιο όνομα ακόμη και κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Υπάρχουν, βεβαίως, και οι σκεπτικιστές. Τους εκπροσωπεί ο Παύλος Νιρβάνας γράφοντας: «Το να προσπαθώμεν διαρκώς ν΄ αναμιγνύωμεν την αρχαίαν ζωήν με την ιδικήν μας, κατά τον κωμικόν τρόπον, που γίνεται έως τώρα, δεν κάμνωμεν άλλο παρά να παρουσιάζωμεν μίαν διαρκήν μασκαράταν, η οποία δεν εξυπηρετεί ούτε την ευλάβειαν, ούτε τον πολιτισμόν μας, ενώ εκθέτει ωρισμένως και την νοημοσύνην και την καλαισθησίαν μας…».
Ο ίδιος θα επιθυμούσε οι γυναίκες να γιορτάσουν επαναστατικά την Πρωτομαγιά, όπως η διεθνής εργατιά, αφού είναι το πιο καταπιεσμένο τμήμα του πληθυσμού!
Τα Ανθεστήρια του 1911 δεν υποκατέστησαν, φυσικά, την Πρωτομαγιά. Ακολούθησαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, δεν επαναλήφθηκαν και έμειναν τα κατοπινά χρόνια ως ανάμνηση. Τουλάχιστον όμως οι δημοτικοί χοροί και τα τραγούδια βγήκαν λιγότερο περιφρονημένοι…
- Η φλογέρα δίνει το σύνθημα
Τα ανθεστήρια ξεκίνησαν με τους ήχους της φλογέρας και παρέλαση «κυκλική χορευτριών» ντυμένων αρχαιοελληνικά. «Αμέσως ήρχισε ο χορός κατά τον οποίον εχόρευσαν άδουσαι συγχρόνως τα δύο δημοτικά άσματα ”Μπάτε κορίτσια στον χορό” και ”Παιδιά σαν θέλετε λεβεντιά”…». Ακολούθησαν τραγούδια νεοελλήνων συνθετών και ύστερα «χορός Κουλουριώτικος και Νησιώτικος (Μπάλος) τη συνοδεία οργάνων εγχωρίων, ”του Ζαλόγγου”…» (από περιγραφή της εφημερίδας «Εμπρός»).
- «Χάρτης» του Ελληνισμού
«Αι Ελληνίδες μας ανέπτυξαν όλην την πολυποίκιλον, την εκφραστικήν ωραιότητα των Ελληνικών χορών. Αόρισται φήμαι είχον κυκλοφορήσει περί αρχαίων χορών. Θα επανελαμβάνετο μία απόπειρα να ζωντανέψουν οι Λάζαροι των αγγείων του Μουσείου; Ευτυχώς… Ενας δροσερός κόσμος παρθένων αντί να εξοδεύη την χάριν του εις χορούς, οι οποίοι δεν μιλούν εις την ψυχήν μας… επροτίμησε να μας καταστρώση ένα χορευτικόν χάρτην του σημερινού Ελληνισμού…» (από ρεπορτάζ της εφημερίδας «Αθήναι»).
- Εναν αιώνα πριν
Η αταξία βρήκε καταφύγιο στην Αθήνα…
Στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες ή μικρότερες πόλεις πάντα γιορταζόταν η Πρωτομαγιά μέσα στις πρασινάδες και στα λουλούδια. Με ό,τι κυριολεκτικά ή συμβολικά σήμαινε αυτό. Από τη σύσταση του κράτους, οι Νεοέλληνες έτρεχαν ομαδικά στους ανθόκηπους, στα περιβόλια και στην εξοχή.
Πριν από έναν αιώνα στην πρωτεύουσα, της οποίας ο πληθυσμός δεν ξεπερνούσε τις 150.000, τα ρεπορτάζ του Τύπου σημείωναν ότι περίπου οι μισοί Αθηναίοι έσπευδαν να «πιάσουν τον Μάη».
Η εικόνα που έχουμε για την παραμονή και την 1η Μαΐου 1911 περιγράφεται με φράσεις όπως:
-«…Ο,τι δύναται να φαντασθή κανείς εις κίνησιν, ζωηρότητα και ευθυμία…»
-«Η αταξία ευρήκεν καταφύγιον εις την Αθήνα…»
-«Η πόλις το διήμερον ήταν σαν της τρελλής τα μαλλιά!»
Η Ελλάδα ζούσε στον αστερισμό της «ανόρθωσης», της αναθεώρησης του Συντάγματος, της πρώτης αναγεννητικής βενιζελικής εποχής και «της ανεξαρτησίας από την παλαιοκομματικήν φεουδαρχίαν», όπως αποκαλούσαν οι κυβερνητικές εφημερίδες το πολιτικό καθεστώς που είχε εξοβελίσει η «Επανάσταση του 1909». Η εργατική Πρωτομαγιά δεν είχε καθιερωθεί ακόμη και οι σοσιαλιστικές συγκεντρώσεις του 1890-1894, που οργάνωνε ο Καλλέργης, είχαν λησμονηθεί.
Οι ταξικοί και διεκδικητικοί αγώνες θα «συναντηθούν» με τα λουλούδια αργότερα. Μόλις τον επόμενο χρόνο θα επιχειρηθεί ο πρώτος γιορτασμός της εργατικής-σοσιαλιστικής Πρωτομαγιάς του 20ού αιώνα. Το «δίλημμα» γιορτή των λουλουδιών ή των εργατών, απεργία ή αργία, δεν είχε τεθεί ακόμη. Οι προβληματισμοί είναι άλλοι σε μια Ελλάδα που αναζητεί την ανανέωση ταυτότητας στη νέα εποχή. Μία πρωτοβουλία της Καλλιόπης Παρρέν στο Ζάππειο θα ξαφνιάσει και θα πυροδοτήσει σχετικές συζητήσεις…
Τ. Κατσιμάρδος, ΕΘΝΟΣ, 30/4/2011
Φιλίστωρ 