Η μάχη του Μαραθώνα 2.500 χρόνια μετά

• Το μυθικών διαστάσεων ιστορικό γεγονός αποτελεί τον πυρήνα μιας νέας έκδοσης του Ιδρύματος Λάτση

Ενας χορταριασμένος τύμβος, οι σπόνδυλοι και το κιονόκρανο μιας μαρμάρινης κολόνας, κάποιες επιγραφές εδώ κι εκεί. Ταπεινά λείψανα που σίγουρα δεν μπορούν να συναγωνισθούν τα αριστουργήματα τέχνης των μεγάλων μουσείων. «Μόνο μέσα από αυτά όμως έχουμε την ευκαιρία να αφουγκραστούμε τον χαμηλό τόνο της ζωής αυτής της γωνιάς στην αγροτική καρδιά της Αττικής, όπου μία ημέρα του Σεπτέμβρη, πάνε 2.500 χρόνια από τότε, η μοίρα καθόρισε τη συνάντηση με μία μοναδική στιγμή, όταν το ήρεμο μαραθώνιο τοπίο φωτίστηκε ξαφνικά από τη λάμψη της Ιστορίας που τοσημάδεψε με τη σφραγίδα της αιωνιότητας » γράφει ο αρχαιολόγος κ. Γιώργος Σταϊνχάουερ στον πρόλογο της έκδοσης «Ο Μαραθών και το Αρχαιολογικό Μουσείο», που παρουσιάστηκε χθες από το Κοινωφελές Ιδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και τη Εurobank ΕFG.

Η περίφημη μάχη του Μαραθώνα αποτελεί τον πυρήνα αυτής της δέκατης στη σειρά έκδοσης του Ιδρύματος Λάτση αλλά, όπως η Ιστορία της περιοχής αρχίζει από τη νεολιθική περίοδο, έτσι και ο συγγραφέας καταθέτει όλη την πορεία του τόπου μέσα στον χρόνο φθάνοντας ως τη ρωμαϊκή εποχή. Η προσέγγιση αυτής της μεγάλης ιστορίας και η μοναδική αίσθηση του τοπίου του Μαραθώνα (δηλαδή του τόπου με τα πολλά μάραθα) περνάει έτσι από την αυγή των νεολιθικών χρόνων και τους πρωτοελλαδικούς οικισμούς στη λαμπερή μυκηναϊκή κορύφωση της προϊστορικής Αττικής και από εκεί στη γέννηση της ισόνομης αθηναϊκής πολιτείας.

«Η εφετινή μας έκδοση διαφέρει από τις προηγούμενες. Γιατί σημείο αναφοράς της δεν είναι η αρχαία τέχνη ως δημιούργημα του ανθρώπου αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος και η μοναδική ικανότητά του να συνθέτει την Ιστορία μέσα από τα πιο απρόβλεπτα και ευφάνταστα σενάρια» ανέφερε στην ομιλία της η κυρία Μαριάννα Λάτση. « Ο άνισος αγώνας των αθηναίων και πλαταιέων μαχητών απέναντι στον προφανή νικητή, τους Πέρσες, ξεπέρασε τα όρια μιας τακτικής νίκης στη μακρόχρονη σύγκρουση δύο μεγάλων λαών και δύο μεγάλων κοσμοαντιλήψεων και κατηγοριοποιήθηκε στην ιστορική συνείδησή μας ως ένας άθλος. Είναι ένα από τα κορυφαία διδάγματα ολικής ανατροπής στην Ιστορία » πρόσθεσε.

Για αυτή την ιστορία, άλλωστε, και για τη μεγάλη επέτειο, μιλώντας λίγο αργότερα, η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη ανέφερε μεταξύ άλλων ότι το 2010 πρόκειται να πραγματοποιηθούν μεγάλοι εορτασμοί. Οπως είπε εξάλλου ο κ. Σταϊνχάουερ, μπορεί να υπήρξαν μεγαλύτερες μάχες στην ιστορία της ανθρωπότητας, αλλά αυτή ήταν που έδωσε το πρώτο πλήγμα στην περσική αλαζονεία και μέσα από αυτήν ανδρώθηκε η αθηναϊκή δημοκρατία. «Μπορεί στα παρασκήνιά της να συναντήσουμε συγκρούσεις προσώπων και απόψεων, συνωμοσίες,ακόμη και προδοσίες.Μπορεί η μεταγενέστερη δόξα της να υπήρξε, σε κάποιο βαθμό, το δημιούργημα- και το άλλοθι- της αθηναϊκής ηγεμονικής πολιτικής. Η μάχη αυτή ωστόσο αποτέλεσε, μαζί και πέρα από όλα αυτά, την πρώτη και τη μεγαλύτερη δοκιμασία της ενότητας και την πηγή της αυτοπεποίθησης που θεμελίωσε το μεγαλείο της Αθήνας και το ήθος μιας μεγάλης εποχής».

Αποψη των τύμβων της προϊστορικής εποχής, δίπλα από το Αρχαιολογικό Μουσείο

O σα γνωρίζουμε για τη σύγκρουση Ελλήνων και Περσών, η οποία υπήρξε και η πρώτη αμφίβια στρατιωτική επιχείρηση, για τους στρατηγικούς στόχους των επιδρομέων, τις δυνάμεις τους, την τοπογραφία της μάχης αλλά και για την τακτική των δύο αντιπάλων- πολύ λίγα, είναι η αλήθεια- περιλαμβάνονται σε αυτό το λεύκωμα που συνοδεύεται από αρχειακές φωτογραφίες αλλά και εξαιρετικές σύγχρονες λήψεις οι οποίες έγιναν από τον φωτογράφο Σωκράτη Μαυρομμάτη. Ο Μαραθώνας των ιστορικών χρόνων εξάλλου περιγράφεται λεπτομερώς μέσα από τα αντικείμενα του Αρχαιολογικού Μουσείου. Ανάμεσά τους και τα κατάλοιπα του «καλού τροπαίου» που έστησαν οι Αθηναίοι λίγα χρόνια ύστερα από τη μάχη στο σημείο της οριστικής καταστροφής των Περσών.

Από τους Κυκλαδίτες στους Ρωμαίους
Μία «στιγμή» από την προϊστορική περίοδο στον Μαραθώνα και άλλη μία από τη ρωμαϊκή αξίζει να φωτιστούν ιδιαίτερα: Στον Βρανά, μια εύφορη γωνιά της πεδιάδας, επτά μεγάλοι τύμβοι με διάμετρο περί τα 15 μέτρα, οι οποίοι παρατάσσονται κατά μήκος της δεξιάς όχθης της ρεματιάς που κατεβαίνει από τον Διόνυσο, μιλούν για την πορεία από την οργανωμένη κοινότητα των πρώτων κυκλαδιτών αποίκων που εγκαταστάθηκαν στην κοιλάδα στην ελεγχόμενη από τα μεγάλα γένη μεσοελλαδική κοινωνία και στο μυκηναϊκό βασίλειο. Μια πορεία που αντανακλάται από τον παλαιότερο τύμβο (2000-1600 π.Χ.) ως τον νεότερο (μετά το 1550 π.Χ.) οι οποίοι περικλείουν τους τάφους των αρχηγών και μελών του γένους τους. Σε έναν από τους τάφους άλλωστε βρίσκεται και ο σκελετός ενός αλόγου. Η φυσιογνωμία αυτών των κατοίκων ολοκληρώνεται στην επόμενη μυκηναϊκή εποχή, όπως αντικατοπτρίζεται στον γειτονικό μεγάλο θολωτό τάφο του Αρνού, όπου προφανώς είχε ταφεί ένας από τους τοπικούς βασιλιάδες της εποχής.

Πολλούς αιώνες αργότερα, όταν η μάχη του Μαραθώνα αποτελούσε μακρινή αλλά όχι και λησμονημένη δόξα, την εποχή της ρωμαϊκής κυριαρχίας δηλαδή, ο Ηρώδης, γιος του Αττικού, θα χτίσει πάνω στο τεχνητό νησί στο άκρο του Μικρού Ελους της Μπρεξίζας το αιγυπτιακό ιερό της Ισιδος και του Οσίριδος, που πρόσφατα ανασκάφηκε. Μια εξωτική το δίχως άλλο παρουσία στην αττική γη, που αντικατοπτρίζει το οριστικό τέλος μιας μεγάλης εποχής.