33 χρόνια χωρίς τον Αλέκο Παναγούλη…

«Δεχθήτε την σαν μια έκφραση αγωνίας για το πολιτικό αύριο της πατρίδας μας. Αγωνίας που γεννιέται από…». Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του Αλέκου Παναγούλη γραμμένα πάνω σε μια χαρτοπετσέτα στις 2.08 το πρωί του Σαββάτου 1 Μαΐου 1976…

Μέρα Μαγιού ξημέρωμα, το πράσινο Fiat Mirafiori με τον Αλέκο Παναγούλη, βουλευτή της Ενώσεως Κέντρου, τσακίσθηκε πάνω στον τσιμεντένιο τοίχο στην κατηφορική ράμπα ενός φαναρτζίδικου, στη λεωφόρο Βουλιαγμένης. Πήγαινε στο πατρικό σπίτι, της Αριστοφάνους στη Γλυφάδα, όπου τον περίμεναν η μάνα του, η ηρωική Αθηνά Παναγούλη και ο μικρότερος αδελφός, ο Στάθης, ο συνεχιστής της οικογένειας.

Είχε συναντηθεί ο Αλέκος με φίλους –δεν μαθεύτηκε με ποιους– και σ’ αυτή τη χαρτοπετσέτα, που βρέθηκε στην τσέπη του από τους δικούς του, ήταν γραμμένη «η αγωνία του για το πολιτικό αύριο της πατρίδας μας». 32 χρόνια πριν, η στήλη που τον γνώρισε να καταθέτει στις Δίκες των Πρωταιτίων και της χούντας, με την Οριάνα Φαλάτσι στο πλευρό του, δεν ξεχνά πόσο σεμνός ήταν αυτός που αψήφησε ανοιχτά τη δικτατορία και βασανίστηκε όσο κανείς… Γεμάτα με ουλές τα χέρια του, που τον κρέμαγαν και τα ’κρυβε πίσω του. 33 χρόνια, όσα του Χριστού…

 

Η ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΚΕ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΝΕ

Σάββατο 25 Απρίλη 2009

<!—->

Ποτέ τους δε λυγίσαν οι κομμουνιστές…

Πλημμύρισε κυριολεκτικά η αίθουσα συνεδρίων της ΚΕ του ΚΚΕ στον Περισσό χτες βράδυ, καθώς η προσέλευση στην εκδήλωση με θέμα: «Η δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στη δικτατορία και η συμβολή του στην οργάνωση του λαού», που διοργάνωσε η ΚΟΑ και η ΚΝΕ, ήταν αθρόα. Εκατοντάδες μέλη και φίλοι του Κόμματος και κυρίως της ΚΝΕ, νέα παιδιά, κατέκλυσαν όλους τους χώρους της αίθουσας και παρακολούθησαν, πολλοί ακόμα και όρθιοι, με αμείωτο ενδιαφέρον την εκδήλωση.

Εκδήλωση για τη δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στη δικτατορία

Πλημμύρισε κυριολεκτικά η αίθουσα συνεδρίων της ΚΕ του ΚΚΕ στον Περισσό χτες βράδυ, καθώς η προσέλευση στην εκδήλωση με θέμα «Η δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στη δικτατορία και η συμβολή του στην οργάνωση του λαού», που διοργάνωσε η ΚΟΑ και η ΚΝΕ, ήταν αθρόα. Εκατοντάδες μέλη και φίλοι του Κόμματος και κυρίως της ΚΝΕ, νέα παιδιά, κατέκλυσαν όλους τους χώρους της αίθουσας και παρακολούθησαν, πολλοί ακόμα και όρθιοι, με αμείωτο ενδιαφέρον την εκδήλωση, η οποία ξεκίνησε με την προβολή ταινίας – σύντομης αναδρομής στην επταχρονη δικατορία.

Την εκδήλωση άνοιξε ο Π. Παπαγεωργόπουλος, μέλος του Γραφείου του ΚΣ της ΚΝΕ και γραμματέας της Οργάνωσης Αθήνας, ο οποίος επεσήμανε την ανάγκη μελέτης της ιστορίας, ως προϋπόθεση για τη σωστή διαπαιδαγώγηση των νέων κομμουνιστών, αλλά και την ανάγκη για Κόμμα γερό, ατσαλωμένο, με επαναστατική γραμμή και δράση, έτοιμο να καθοδηγήσει την πάλη της εργατικής τάξης για την εκπλήρωση της ιστορικής της αποστολής. «Το ΚΚΕ – υπογράμμισε – δήλωση μετανοίας στον ιμπεριαλισμό δεν έκανε, δεν κάνει», και η αίθουσα σείστηκε από το σύνθημα «Ούτε σε ξερονήσια, ούτε σε φυλακές, ποτέ τους δεν λυγίσαν οι κομμουνιστές».

Αργότερα, με την ολοκλήρωση της κεντρικής ομιλίας απ’ τον Δ. Γόντικα, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος, οι παρευρισκόμενοι με μια φωνή «υπενθυμίζουν»: «Εννιά δεκαετίες αγώνας και θυσία, το ΚΚΕ στην πρωτοπορία». Εχοντας στο ενδιάμεσο ξεσπάσει πολλές φορές σε θερμά χειροκροτήματα, ιδίως τις στιγμές που ο ομιλητής αναφερόταν στο παράδειγμα αγωνιστών που η χούντα δεν μπόρεσε να τους σπάσει όσες μεθόδους κι αν επιστράτευσε, γιατί τα ιδανικά, οι αρχές τους, η πίστη τους στο Κόμμα και σε όλα εκείνα για τα οποία πάλευαν, τους ατσάλωναν και τους κράτησαν όρθιους.

Σε κλίμα ιδιαίτερης συγκίνησης ακολούθησε το καλλιτεχνικό αφιέρωμα στην αντιδικτατορική πάλη του λαού και της νεολαίας. Πολλές ήταν οι στιγμές που οι καρδιές των παρευρισκομένων χτύπησαν πιο δυνατά και τα χέρια τους ρυθμικά στις αγωνιστικές μελωδίες. Οπως στο άκουσμα των ποιημάτων «Αν θες να λέγεσαι άνθρωπος» του Τάσου Λειβαδίτη, «Οσοι μπορούν να φύγουν», του Μπέρτολντ Μπρεχτ, της «Αληθινής απολογίας του Σωκράτη» του Κώστα Βάρναλη κ.ά.

Οι γροθιές υψώθηκαν στον ύμνο της ΚΝΕ και ξέσπασαν σε χειροκροτήματα στο άκουσμα του ποιήματος «Τα παιδιά της ΚΝΕ», του Γιάννη Ρίτσου. Ολη η αίθουσα «παλλόταν» στους ρυθμούς των τραγουδιών εμπνευσμένων από τους αγώνες του λαού. «Πάντα ο ίδιος όρκος μένει: Λευτεριά και προκοπή», σιγοτραγουδούσαν, ενώ η ένταση ανέβηκε στα μελοποιημένα λόγια του Ναζίμ Χικμέτ «πάντα η καρδιά μου στην Ελλάδα τουφεκίζεται». Στο ποίημα «Στους 15 συντρόφους» του Χικμέτ δόθηκε η υπόσχεση της νέας βάρδιας της εργατικής τάξης: «Στάχτη θα γίνεις κόσμε γερασμένε». Το ίδιο και στο τέλος της εκδήλωσης, όπου κάτω από το άκουσμα της «Διεθνούς» ακούστηκε δυνατά και ξεκάθαρα: «Το μέλλον μας δεν είναι ο καπιταλισμός, είναι ο νέος κόσμος, ο σοσιαλισμός!».

• Δ. ΓΟΝΤΙΚΑΣ: Η λαϊκή πάλη μπορεί…

«Την ιστορία του εργατικού και λαϊκού κινήματος και του Κόμματος είμαστε υποχρεωμένοι να την μελετάμε συνεχώς. Να την μελετάμε κριτικά με σκοπό να διδασκόμαστε, να βγάζουμε συμπεράσματα και να διαμορφώνουμε σταθερή άποψη και στάση, στάση αρχών σε όλα τα ζητήματα, κυρίως, για να στερεώνουμε τα βήματά μας και να κάνουμε την πίστη μας ακλόνητη σχετικά με τον σκοπό για τον οποίο έχουμε στρατευθεί. Τη σοσιαλιστική επανάσταση και την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κομμουνιστικής κοινωνίας».Τα παραπάνω υπογράμμισε μιλώντας στην εκδήλωση της ΚΟΑ του ΚΚΕ χτες βράδυ, στον Περισσό, με θέμα «Η δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ ενάντια στη δικτατορία και η συμβολή τους στην οργάνωση του λαού», ο Δ. Γόντικας, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος, «ξεναγώντας» τους παραβρισκόμενους στα σκληρά χρόνια της χούντας, περιγράφοντας ορισμένα «στιγμιότυπα» που όπως είπε «έχουν γενικότερη σημασία και μπορούν να προσθέσουν σε γνώσεις, ιστορική πείρα και προβληματισμό».

Οπως σημείωσε, «η γνώση και η μελέτη της ιστορίας είναι ένας από τους σπουδαιότερους παράγοντες που συμβάλλουν να προλαβαίνεις και να αποφεύγεις στραβοπατήματα και να προβλέπεις, όσο γίνεται καλύτερα προετοιμασμένος, τις εξελίξεις. Η ιστορική εξέλιξη και η ταξική πάλη ποτέ δεν είναι μια ευθεία γραμμή, φέρνει πάντα καινούργια και απρόβλεπτα ζητήματα».

Ο Δ. Γόντικας αναφέρθηκε εκτενώς στο τι έγινε στις 21 Απρίλη του 1967, με την κήρυξη και επιβολή της δικτατορίας στο όνομα του κομμουνιστικού κινδύνου, υπογραμμίζοντας ότι «αποδείχνεται για άλλη μια φορά ότι ο αντικομμουνισμός είναι πάντα το προκάλυμμα για αντιλαϊκά σχέδια και μέτρα». Και στο γιατί έγινε: «για εσωτερικές ανάγκες του συστήματος και στήριξης των επιδιώξεων του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στην περιοχή», συμπληρώνοντας ότι η οικονομική ολιγαρχία δεν ήταν αμέτοχη και βγήκε κερδισμένη. Ακολούθως αναφέρθηκε στο πώς αντέδρασε το λαϊκό κίνημα, σημειώνοντας ότι «δεν υπήρχε σχέδιο και προετοιμασία γιατί στην ουσία δεν υπήρχε το ΚΚΕ, δεν είναι μόνο ότι ήταν παράνομο, αλλά δεν είχε οργανωμένη δύναμη», καθώς είχε προηγηθεί το θεμελιακό λάθος της διάλυσης των οργανώσεών του το 1958.

• Ασυμβίβαστος αγώνας

Στη συνέχεια στάθηκε στην κατάσταση που επικρατούσε στο Κόμμα με την διαπάλη με τις οπορτουνιστικές αντιλήψεις, κρίση η οποία έληξε το 1968 με τη 12η ολομέλεια. «Το Κόμμα σήμερα – τόνισε – απαλλαγμένο από αστικές και μικροαστικές επιρροές μπορεί ελεύθερα, ως εκφραστής των συμφερόντων της εργατικής τάξης να χαράσσει τη στρατηγική και τακτική του και να οργανώνει την εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα και τη νεολαία σε αποφασιστικό αγώνα με την αστική τάξη και την εξουσία της. Εκφράζεται χαρακτηριστικά στα συνθήματα: “Νόμος είναι το δίκιο του εργάτη”, “Απειθαρχία – Ανυπακοή”, “Αλλαγή τάξης στην εξουσία”, “Λαϊκή εξουσία – σοσιαλισμός”».

Αμέσως μετά ο ομιλητής αναφέρθηκε εκτενώς στις συλλήψεις, στο πώς αντιμετωπίστηκαν και ποια ήταν η στάση των συλληφθέντων, στην πλειοψηφία τους μέλη και φίλοι του Κόμματος, πολλοί εκ των οποίων μόλις είχαν βγει από εξορίες και φυλακές. «Πολλά μέλη και στελέχη του Κόμματος – υπογράμμισε – παρά το ότι δεν ζούσαν κομματική ζωή, ήταν αφοσιωμένοι αγωνιστές, έμπειροι, ατσαλωμένοι, προετοιμασμένοι και αποφασισμένοι για κάθε δυσκολία. Δεν χρειάστηκε δεύτερη σκέψη για τη στάση που έπρεπε να κρατήσουν μπροστά στους νέους διωγμούς, τις εξορίες, τις φυλακές, τις συνθήκες παρανομίας, ασυμβίβαστος αγώνας και αγωνιστική αισιοδοξία ότι στο τέλος θα βγουν νικητές και δικαιωμένοι». Σημείωσε ωστόσο και τις περιπτώσεις άλλων που αιφνιδιάστηκαν, ανάμεσά τους και νέοι αγωνιστές, χωρίς εμπειρίες, που τα έχασαν, φοβήθηκαν και υποχώρησαν.Για να καταλήξει με την επισήμανση: «Στο Κόμμα μας υπάρχει πλούσια πείρα σε αυτά τα ζητήματα που δείχνει ότι ο αγωνιστής έχει ανεξάντλητες δυνάμεις και αντοχές όταν είναι αποφασισμένος και βάζει πάνω από τον εαυτό του το Κόμμα, τον αγώνα, το δίκιο του αγώνα. Και ποιες είναι οι πηγές της δύναμης που τον οπλίζει να αντέχει; Οτι εκφράζει τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, του λαού σε κάθε στιγμή απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα, ότι δεν είναι ένα απλό άτομο, ότι δεν προδίδει τον λαό και το Κόμμα κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες». Η τέτοια παράδοση του ΚΚΕ, η συνεπής αγωνιστική του στάση που έφτανε ως το εκτελεστικό απόσπασμα, είναι μια απ’ τις βαθιές του ρίζες στο λαό που πάντα εκτιμά την αγωνιστική στάση και το αγωνιστικό ήθος, τόνισε.

«Ποιο είναι το σημαντικό συμπέρασμα. Ο άνθρωπος αντέχει. Ο φόβος είναι που γονατίζει και όχι ο πόνος από τα βασανιστήρια. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση όταν έχεις νικήσει τον αντίπαλο» υπογράμμισε.Ο Δ. Γόντικας δεν παρέλειψε να ανοίξει το μεγάλο κεφάλαιο της ζωής στην εξορία και τις φυλακές, εξαίροντας το συλλογικό κλίμα και την αλληλεγγύη. Αναφέρθηκε ακόμα στην παράνομη δουλειά και στα στοιχεία που τη διαπερνούν και την καθορίζουν, σημειώνοντας πως «μέσα στον λαό υπάρχουν πάντα δυνάμεις που στηρίζουν τον αγώνα, το κίνημα δεν χάνεται, ξαναγεννιέται ακόμα και από τις στάχτες. Η ίδρυση της ΚΝΕ είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα».

• Θα δυναμώσει η λαϊκή αντεπίθεση

Ολοκληρώνοντας την ομιλία του με αναφορά στο πώς ωρίμαζε χρόνο με το χρόνο η αντίσταση στη χούντα, στο Πολυτεχνείο, στο τέλος τελικά της χούντας ο ομιλητής επεσήμανε: «Κανένας μηχανισμός δεν είναι παντοδύναμος, αιώνιος. Η λαϊκή πάλη μπορεί να τους ανατρέψει. Αυτό είναι το τελικό συμπέρασμα, καμία θυσία δεν πάει χαμένη». Στο τέλος ο Δ. Γόντικας τόνισε πως και οι σημερινοί συσχετισμοί δεν είναι παντοδύναμοι και αιώνιοι, το κύμα της λαϊκής αντεπίθεσης θα δυναμώσει. Η ισχυροποίηση του ΚΚΕ είναι καθοριστικός παράγοντας που θα φέρει τη σοσιαλιστική επανάσταση στην ημερήσια διάταξη.

• ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ
• Συνεχίζουμε τον αγώνα μέχρι τέλους…

Τη συμβολή του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στους αγώνες της περιόδου, «δεμένη» με την πάλη σήμερα, αποτύπωσαν τα υλικά της έκθεσης

Μια έκθεση με φωτογραφίες και άλλα ντοκουμέντα της περιόδου πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη δικτατορία «υποδεχόταν» χτες τους επισκέπτες. Πριν την έναρξη της εκδήλωσης νεολαίοι, εργαζόμενοι αλλά και άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας κοντοστέκονταν μπροστά από τα ταμπλό, όπου καταγράφονταν συνοπτικά με λόγια και εικόνες χαρακτηριστικά γεγονότα για το πώς φτάσαμε στη χούντα, για την κατάσταση του ΚΚΕ εκείνη την περίοδο, οι λαϊκοί αγώνες και η αντιδικτατορική πάλη, η ίδρυση της ΚΝΕ και η σημασία της, ο φόρος αίματος και οι διωγμοί των κομμουνιστών και η μεταπολίτευση, τα ανεκπλήρωτα λαϊκά αιτήματα.Το «ξεδίπλωμα» της ιστορίας ξεκινά με την ένταση της καταστολής και της χειραγώγησης του εργατικού και λαϊκού κινήματος μετά τη στρατιωτική ήττα του το 1949. Το εργατικό και λαϊκό κίνημα τη δεκατία του ’60 γνωρίζει άνοδο. Εντείνεται η ωμή καταστολή. Η πρώτη Μαραθώνια Πορεία ειρήνης το 1963 χτυπιέται από την αστυνομία. Καταγράφονται οι μεγάλες διαδηλώσεις, οι νεκροί διαδηλωτές, οι φυλακές «Αβέρωφ». Τα κόμματα της ΕΡΕ και του Κέντρου εναλλάσσονται στην εξουσία, το αλισβερίσι με τους Αμερικάνους και το Παλάτι κυριαρχεί.

Το ΚΚΕ βρίσκεται στην παρανομία. Οι φυλακές και τα ξερονήσια γεμίζουν. Η διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων Βάσης και η διάχυση του Κόμματος στην τότε ΕΔΑ δυσκολεύει την παραπέρα ανάπτυξη των αγώνων, ενώ οξύνεται η πάλη με τις οπορτουνιστικές αντιλήψεις. Η 12η Ολομέλεια της ΚΕ το 1968 φέρει ισχυρό πλήγμα κατά του οπορτουνισμού. Το πρώτο παράνομο φύλλο του «Ρ» κυκλοφορεί την 1η Μάρτη του ίδιου χρόνου. Στο ταμπλό καταγράφεται επίσης το όργανο της ΚΟΑ του ΚΚΕ, «Αδούλωτη Αθήνα» το τεύχος του Δεκέμβρη του ’69.

Το ΚΚΕ και η ΚΝΕ οργανώνουν απεργίες, καλούν το λαό να αντισταθεί. Μέσα από χαρακτηριστικές φωτογραφίες απεργιών, εργατικών κινητοποιήσεων και διαδηλώσεων της νεολαίας, αλλά και υλικά, τρικ και αφίσες του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, αναδεικνύεται στην έκθεση η σταδιακή άνοδος των λαϊκών αγώνων, οι οποίοι αποκτούν καθαρά πολιτικό περιεχόμενο. Το ίδιο και οι φοιτητικές κινητοποιήσεις.

Νέα φτερά στους αγώνες που ακολούθησαν έδωσε η ίδρυση της ΚΝΕ τον Αύγουστο του ’68 μετά από απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στα ταμπλό εκτίθενται φύλλα του «ΟΔΗΓΗΤΗ», του πολιτικού οργάνου της ΚΝΕ.

Εντονα αναδεικνύεται από την έκθεση ότι η χούντα χτύπησε πρώτα απ’ όλα τους κομμουνιστές. Οι φωτογραφίες των πολιτικών δολοφονιών και των στοχευμένων διώξεων, τα σκίτσα από τα ξερονήσια και τις φυλακές είναι συγκλονιστικά.

Το Νοέμβρη του 1973 καταστέλλεται ο παλλαϊκός ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου και βάφεται με αίμα. «Ολοι τους έπεσαν με την πίστη ότι ο ιμπεριαλισμός δεν είναι ανίκητος και έμειναν αθάνατοι», αναγράφεται. Ενδεικτικό του κλίματος της μεταπολίτευσης είναι το σύνθημα σε πανό της πρώτης επετείου του Πολυτεχνείου: «Ο αγώνας συνεχίζεται».

Το δίλημμα σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα παραμένει επίκαιρο, γι’ αυτό είναι αναγκαία η ισχυροποίηση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, για την αντεπίθεση της εργατικής τάξης, για το σοσιαλισμό.

 

11 χρόνια χωρίς τον Κωνσταντίνο Καραμανλή…

Ενας επιβλητικός γνώριμος Κωνσταντίνος Καραμανλής που κοιτάζει πέρα, μακριά… Ο χάλκινος ανδριάντας, έργο του Γιάννη Μπάρδη, μεγάλων διαστάσεων, στέκεται πάνω σε μαρμάρινο βάθρο με σκαλισμένο χρυσό στεφάνι και την επιγραφή: Κωνσταντίνος Καραμανλής, Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Στην τελετή των αποκαλυπτηρίων, που τέλεσε ο τ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κωστής Στεφανόπουλος, παρέστησαν: ο πρόεδρος της Βουλής κ. Δημήτρης Σιούφας, ο υφ. Εξωτερικών κ. Γιάννης Βαληνάκης, ο υπ. Υγείας κ. Δημήτρης Αβραμόπουλος: κ. Αχιλλέας Καραμανλής, τ. υπουργός, πρώην υπουργός Εξωτερικών κ. Πέτρος Μολυβιάτης, αντιπρόεδρος και πρόεδρος Ιδρύματος «ΚΓΚ», κ. Νίκη Αχ. Καραμανλή, τ. υπ. Γιάννης Βαρβιτσιώτης, κ. Λένα Τριανταφύλλη.

Tης Eλενης Mπιστικα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 24/04/2009

«Ενας σταθερός οραματισμός και μια αταλάντευτη πίστη στην αναγκαιότητα της Ενωμένης Ευρώπης και στην ευρωπαϊκή μοίρα της χώρας μου βρίσκουν σήμερα, ύστερα από 15 χρόνια, τη δικαίωσή τους… Η Ευρώπη με το ελληνικό της όνομα, της είναι οικείος χώρος, αφού ο πολιτισμός της είναι σύνθεση του ελληνικού, του ρωμαϊκού και του χριστιανικού πνεύματος»… Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο πρωθυπουργός της Ελλάδος είναι που μιλάει στο βήμα του Ζαππείου, στις 28 Μαΐου 1979, αποτεινόμενος στους εταίρους των 9 χωρών – μελών, με τους οποίους φωτογραφήθηκε στην επίσημη πλέον αναμνηστική οικογενειακή φωτογραφία με την Ελλάδα δέκατο μέλος της Ενωμένης Ευρώπης, ανταλλάσσοντας βλέμμα και χαμόγελο με τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, στενό του σύμμαχο κ. Giscard d’ Estaing. Στην ίδια φωτογραφία και ο συνεργάτης ζωής Γεώργιος Ράλλης και ο κ. Γεώργιος Κοντογεώργης, πρώτος επίτροπος της Ελλάδος στην ΕΟΚ… Μέρες λαμπρές που εμείς οι δημοσιογράφοι που τις ζήσαμε από κοντά – απέναντι στα σκαλοπάτια στον ήλιο του απομεσήμερου δεν τις ξεχνάμε. Είναι οφειλή στο έργο και το όραμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή που έβαλε την Ελλάδα, δικαιωματικά, με τους 9 ισχυρούς εταίρους – μέλη στην Ενωμένη Ευρώπη, όταν η Ισπανία και η Πορτογαλία χτυπούσαν την πόρτα της…

Εντεκα χρόνια πέρασαν από την 23η Απριλίου 1998 όταν ανήμερα του Αγίου Γεωργίου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής με τον γνώριμο βηματισμό του πέρασε αποφασιστικά στην Ιστορία, αφήνοντας πίσω τα εγκόσμια. Μαζί άφησε την ευθύνη στους στενούς συνεργάτες του να διαφυλάξουν, μέσω του ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής» όχι μόνο τη μνήμη του, αλλά την ουσία και την έννοια του έργου του στα πενήντα και πλέον χρόνια της μετεωρικής του πολιτικής σταδιοδρομίας ώς την Προεδρία της Δημοκρατίας… Πρόεδρος του ιδρύματος ΚΓΚ ο τ. ΥΠΕΞ πρέσβης κ. Πέτρος Μολυβιάτης, αντιπρόεδρος ο πρώην υπουργός κ. Αχιλλέας Γ. Καραμανλής. «Αυτά που έχω πει, δεν τα ’κλεισα σε τόμους για τη βιβλιοθήκη, αλλά για να τα διαβάζετε, και να αναφέρεστε σε αυτά, γιατί έτσι το έργο μου θα έχει συνέχεια» σύστηνε σε μας, τους δημοσιογράφους, με πατρικό τόνο που ήθελε να φαίνεται αυστηρός, αλλά δεν ήταν. Γι’ αυτό και δεν έγραψε Απομνημονεύματα, όπως τόσοι άλλοι μεγάλοι ηγέτες έκαναν. Δεν τα θεωρούσε αξιόπιστη ιστορική πηγή. «Ο καθείς μπορεί να εξωραΐσει την πραγματικότητα, ουδείς μπορεί να αλλοιώσει το έργο που έχει σκοπό και συνέπεια…».

Εντεκα χρόνια μετά, οι δημοσιογράφοι θυμούνται το «Εξω πάμε καλά», για να συμπληρώσουν μερικοί «ούτε κι έξω πάμε καλά». Και ιδίως «το απέραντο φρενοκομείο», ή, μήπως, «απέραντο δικαστήριο;». «Το θερμό καλοκαίρι», ένας άλλος χρησμός του Κ.Κ. είναι μπροστά μας, με ημερομηνία έναρξης 7 Ιουνίου, κάλπη για Ευρωεκλογές, ή, μήπως, και εθνικές εκλογές;

• Οι ανδριάντες δεν μιλούν

Τι θα ’χε να μας πει, να μας νουθετήσει, να μας μαλώσει ίσως σήμερα, ο Πρόεδρος Κωνσταντίνος Καραμανλής και ιδρυτής της Νέας Δημοκρατίας; Οι ανδριάντες δεν μιλούν. Στέκονται στο βάθρο που δικαιωματικά τους έστησαν οι σύγχρονοί τους και κοιτούν μακριά, ένα μέλλον που δεν είναι πια στα χέρια τους ούτε και να το οραματιστούν… Μένει η τιμή η οφειλόμενη και η αναγνώριση του έργου και ο σεβασμός στον Πρόεδρο Κωνσταντίνο Γ. Καραμανλή (1907 – 1998) που ζήτησε αυτό μόνο να γράψουν πάνω στο απέριττο μνήμα του, στον κήπο του Ιδρύματος «ΚΓΚ», με θέα την Αθήνα από ψηλά: «Για να δικαιώσω το πέρασμά μου από τον κόσμο αυτό, αφιέρωσα τη ζωή μου στην υπηρεσία του ελληνικού λαού»…

• «Επιστροφή» στη Ρόδο που τον τίμησε με ανδριάντα…

Χρυσή λιακάδα στη Ρόδο, θερμό το κλίμα της υποδοχής από τον Δήμαρχο Ροδίων κ. Χατζή Χατζηευθυμίου και τον πρόεδρο και τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου Ρόδου στον πρόεδρο και αντιπρόεδρο του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής», τ. υπουργούς κ. Πέτρο Μολυβιάτη, πρέσβη ε.τ. και Αχιλλέα Καραμανλή, βουλευτή Σερρών, που έφθασαν, χθες το πρωί, για τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Κωνσταντίνου Καραμανλή σε περίοπτη θέση, μεταξύ του Ακταίου και του πεζόδρομου Νικολάου Πλαστήρα. Τα αποκαλυπτήρια έγιναν στις 12 το μεσημέρι, χθες Πέμπτη, 23 Απριλίου 2009, ανήμερα της εορτής του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Εντεκα χρόνια πέρασαν και η Ρόδος θέλησε με αυτόν τον τρόπο να τιμήσει τη μνήμη του Κων. Καραμανλή, που αγαπούσε ιδιαίτερα το νησί, έκανε Χριστούγεννα και Πάσχα, με συνόδους κορυφής ως τόπο διεθνών συναντήσεων. Με θερμές εκδηλώσεις οι Ρόδιοι χαιρέτισαν τον τέως Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κωστή Στεφανόπουλο, τον πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων κ. Δημήτρη Σιούφα, τους υπουργούς Υγείας κ. Δημήτρη Αβραμόπουλο και Γιάννη Βαλυράκη ΥΦ.ΕΞ., τον ευρωβουλευτή κ. Γιάννη Βαρβιτσιώτη και τις κυρίες Νίκη Αχιλλέα Καραμανλή και Λένα Τριανταφύλλη, ιδιαιτέρα γραμματέα του Κ.Κ. επί πρωθυπουργίας και προεδρίας του. Ιδιαίτερα συγκινημένοι ο αγαπημένος μικρότερος αδελφός του κ. Αχιλλέας Γ. Καραμανλής και ο στενός του συνεργάτης κ. Πέτρος Μολυβιάτης.

 

ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ 1941 – 1945: Ιστοριογραφία και πραγματικότητα

• Βιβλιοκριτική και το χρέος προς την ιστορική αλήθεια

Μεταξύ των εκδόσεων που έχουν κατά καιρούς κυκλοφορήσει σχετικά με την Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα περιλαμβάνονται και τα βιβλία:

• «Η Λευκάδα στη Δίνη Κατοχής και του Εμφυλίου» με συγγραφέα τη Σμύρνη Φ. Μαραγκού, εκδόσεις «Ελληνική Ευρωεκδοτική ΕΠΕ», Αθήνα 1989.
• «Η Ανατολή του Νέου Πολιτικού Διχασμού στο Μεταπολεμικό Κράτος» με συγγραφέα τον Ι. Φ. Μαλακάση, καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, εκδόσεις «Δωδώνη» 2001 του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Τα παραπάνω έργα ιστορικού περιεχομένου εστιάζουν στην Εθνική Αντίσταση και εμφύλιες συγκρούσεις και γενοκτονία στη Λευκάδα κατά την περίοδο 1941 – 1945. Αναλυτικότερα το βιβλίο της κυρίας Μαραγκού εξιστορεί τα γεγονότα από την προσωπική της γνώση και πληροφορίες και καταλήγει «περιοριστικά στην καταγραφή γεγονότων που αφορούν μόνο τη νοτιοδυτική Λευκάδα γιατί έζησε, έγραψε την μικρή της ιστορία, καλή ή κακή αυτό θα κριθεί από το χρόνο και τον ιστορικό του μέλλοντος, και έκλεισε ο κύκλος της ζωής της οικογένειας Μαραγκού».

Συνεπώς, τα στοιχεία που αναφέρει στο γλαφυρό και ευχάριστο στην ανάγνωση πόνημά της η συγγραφέας στηρίζεται σε πληροφορίες σχετικά με την καταγραφή γεγονότων, τα έγγραφα που αφορούν τις καταδικαστικές αποφάσεις των ιταλικών έκτακτων στρατοδικείων με τις συλλήψεις και καταδίκη των μελών της ΕΑΜικής οργάνωσης στο χωριό του Αγίου Πέτρου, έγγραφα που αφορούν το οικογενειακό της περιβάλλον, καθώς επίσης και το επάγγελμά της ως ιατρός και ιδιαίτερα το τμήμα που αναφέρεται στη ζωή της στη Χαλκίδα (σελίδα 361).

Η συγγραφέας αναφέρεται επίσης στα γεγονότα στο Διδυμότειχο που αφορούν τη δολοφονία του θείου της Νομάρχη Ιωάννη Φραγκούλη το 1942.

Το κείμενο και η εξιστόρηση του βιβλίου είναι πράγματι συναρπαστικά και μεταφέρει το κλίμα της εποχής από το μεσοπόλεμο, ιδιαίτερα της δεκαετίας του 1930, της ιταλογερμανικής κατοχής έως το 1945.

Ομως, δυστυχώς, η συγγραφέας δε στηρίζεται σε εξακριβωμένες ιστορικές πηγές όπως δικαστικές αποφάσεις και διασταυρωμένες προσωπικές μαρτυρίες, επίσημες αρχειακές πηγές όταν εξιστορεί κρίσιμα γεγονότα όπως π.χ. η μάχη της Λευκάδας στις 15-18 Ιουνίου 1944, πολύ δε περισσότερο που δεν αναφέρεται σε αρχειακό υλικό της Εθνικής Αντίστασης, τις καταθέσεις πρωταγωνιστών της μάχης που δημοσιεύτηκαν στον 3ο τόμο της Ιστορίας της Αντιστάσεως υπό την επιμέλεια του Βάσου Γεωργίου (σελίδες 1.024 – 1.047), εκδόσεις «Αυλός» 1979, δηλαδή 10 χρόνια πριν δημοσιευτεί το βιβλίο της.Η συγγραφέας στην σελίδα 375 αναφέρεται στο «Συμμοριτοπόλεμο Γράμμου 1947 – 1949», όπου καταγράφει τα θύματα αυτής της εμφυλιακής περιόδου του χωριού Αγιος Πέτρος. Ηδη μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από την Πολιτεία, η ιστορική έρευνα από το 1982, η περίοδος 1946 – 1949, αναφέρεται ως Εμφύλιος Πόλεμος και οι «Συμμορίτες» ως Δημοκρατικός Στρατός.

Οι όροι «Συμμορίτες» και «Συμμοριτοπόλεμος» δε χρησιμοποιούνται μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από την Πολιτεία από το 1982 και οι ιστορικοί χρησιμοποιούν πλέον τον όρο Δημοκρατικός Στρατός για την εμφυλιακή σύγκρουση 1946 – 1949.

Στο άρθρο μου «From Antartes to Symmorites, Road to Greek Fratriade», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Massachusetts Review του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης του 1968 προσπαθώ να τεκμηριώσω την επιλογή αυτού του όρου ως στρατηγικό ψυχολογικό στοιχείο του ψυχολογικού πολέμου αμέσως μετά το δόγμα Τρούμαν το Μάρτη 1947, προκειμένου να χειραγωγηθεί η κοινή γνώμη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό στη μεταστροφή της θετικής γνώμης και του κλίματος των μέσων μαζικής ενημέρωσης για τους ένδοξους και ηρωικούς αντάρτες και επαναστάτες, προς έναν όρο που ταυτίζεται με τρομοκρατία και το κοινό έγκλημα. Ετσι με αυτόν τον τρόπο καλύπτεται και δικαιολογείται πλήρως το μαζικό έγκλημα της κρατικής τρομοκρατίας και των συμμάχων τού 1945 – 1947 σύμφωνα με τη Μαύρη Βίβλο του ΕΑΜ, Αθήνα Μάης 1946.

Από τη Βάρκιζα, 12 Φλεβάρη 1945, έως τις 31 Μάρτη 1946 η αντι-ΕΑΜ τρομοκρατία έδωσε τα παρακάτω αποτελέσματα : 1.289 άνθρωποι δολοφονήθηκαν, 6.671 τραυματίστηκαν, 84.931 συλλήψεις και 31.632 βασανίστηκαν. Κατά τα λοιπά, ο όρος «Συμμορίτες» λειτούργησε με απόλυτη επιτυχία, για να αποδοθεί το εγκληματικό προσωνύμιο στους αγωνιστές του οράματος της Λαοκρατίας της Εθνικής Αντίστασης που τώρα γίνονταν τα θύματα της κρατικής καταστολής υπό την ξένη καθοδήγηση.Σχετικά με τα γεγονότα και την περιγραφή της μάχης της Λευκάδας, 18 Ιούνη 1944, σελίδα 295 του βιβλίου της κυρίας Μαραγκού «Η Λευκάδα στην Δίνη Κατοχής και του Εμφυλίου» όπως και στην σελίδα 104 του βιβλίου του κυρίου Ι. Φ. Μαλακάση «Η Ανατολή του Νέου Πολιτικού Διχασμού στο Μεταπολεμικό Κράτος» αναφέρεται «οι ελασίτες έκαψαν το σπίτι των Καραγιάννηδων και εφόνευσαν και τους μαστόρους στην σκεπή του σπιτιού. Αυτά έγιναν με υποδείξεις του Γεράσιμου Θερμού προς Φορτούνα. Ο Θερμός ήταν δάσκαλος από την Εγκλουβή», καταλήγει αναφορά του Ι. Φ. Μαλακάση από το βιβλίο της Μαραγκού. Ενώ η Σμύρνη Μαραγκού συνεχίζει «ο Θερμός ήταν δάσκαλος από την Εγκλουβή ψυχωμένος κομμουνιστής, που δεν εγκατέλειψε ποτέ το ιδεολογικό του πιστεύω, δίνει το παρών με ενεργό και συνειδητή συμμετοχή σ’ όλες φάσεις των μετέπειτα αγώνων τον ΕΑΜ ως αντάρτης του ΕΛΑΣ. Συνελήφθη με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Ζέρβα το 1947 στο Ακτιο Πρέβεζας, αποκεφαλίστηκε και το κεφάλι του κρεμάστηκε στο πευκοφάναρο της πλατείας της πόλης. (Αυτά από δικές μου πληροφορίες)».

Ποια όμως είναι η αλήθεια στα παραπάνω αναφερόμενα :

Ο Γεράσιμος Θερμός ήταν επικεφαλής του Δεύτερου λόχου στη μάχη της Λευκάδας, όπως τεκμηριώνεται από τις μαρτυρίες στην Ιστορία της Αντίστασης, σελίδα 1.035,¹ του Παντελή Λιότσου (Κόρακα), καπετάνιου της επιχείρησης, σελίδα 1.038 και Σπύρου Φατούρου (Πάπιου) σελίδα 1.041 που ήταν επικεφαλής του εφεδρικού λόχου Ευγήρου. Στη συνέντευξή μου με τον Παντελή Λιότσο (Κόρακα) στις 23 Δεκεμβρίου 1978 ο Λιότσος (Καπετάνιος) περιέγραψε ως εξής τη διάταξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ:

Α’ λόχος από Κεφαλλονίτες με επικεφαλής τον ΕΛΑΣίτη Αλυσανδράτο κινήθηκε στο νοτιοδυτικό μέτωπο προς Αλάτρο, ο Β’ λόχος με επικεφαλής τον Γεράσιμο Θερμό κινήθηκε προς Σταυρωτά και από εκεί έφτασε και καβάλησε το Λαϊνάκι, ο Γ’ λόχος με επικεφαλής τον Κατσιγιάννη κινήθηκε προς Σύβρο, ο Δ’ λόχος, με επικεφαλής τον Σπύρο Φατούρο ή Πάπιο ήταν στα υψώματα της Ευγήρου. Η διοίκηση της επιχείρησης με 40 άνδρες, που επικεφαλής ήταν Καπετάνιος ο Φορτούνας και ο Καπετάνιος Κόρακας κινήθηκε προς το χωριό Αγιος Ηλίας.Ποτέ ο Δεύτερος και ο Τρίτος λόχος δεν συναντηθήκανε με την διοίκηση Φορτούνα – Κόρακα και όπως λέει ο Σπύρος Φατούρος περίμεναν τη διοίκηση για 15 ώρες στο Σύβρο – Βουρνικά που δε συναντήθηκαν, γιατί στο μεταξύ παρενέβησαν οι γερμανικές δυνάμεις με μεγάλη δύναμη πυρός. Πώς, λοιπόν, οι συγγραφείς των βιβλίων δε συμβουλεύτηκαν τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών που κατατέθηκαν στο Σεμινάριο Κοντογιώργη που επικαλούνται, και ατυχώς, και κακώς ταυτίζουν τον διοικητή του Δεύτερου λόχου Γεράσιμο Θερμό με τα γεγονότα στον Αγιο Ηλία, αφού όπως προκύπτει από τις μαρτυρίες ο δεύτερος λόχος του Γεράσιμου Θερμού κατέλαβε τον κύριο στόχο της επιχείρησης στο Λαϊνάκι από την πρώτη κιόλας μέρα, όπως ακριβώς προέβλεπε το οργανωτικό σχέδιο της επιχείρησης, ενώ οι καπετάνιοι Φορτούνα και Κόρακας με τους 40 άντρες, δηλαδή το αρχηγείο της επιχείρησης κατέλαβαν το χωριό Αγιος Ηλίας και κινήθηκαν με μεγάλη καθυστέρηση προς Σύβρο – Βουρνικά και συνεπώς έχουν την αποκλειστική ευθύνη για τα γεγονότα στον Αγιο Ηλία.

Ο Δεύτερος λόχος αναχώρησε από το οροπέδιο της Εγκλουβής από το βουνό Καλοκαιρινό – Σουλάκι – Σταυρωτά, και από εκεί στο χωριό Σύβρο όπου έφτασε στο Λαϊνάκι , ενώ ο Τέταρτος λόχος με τον Κατσιγιάννη κινήθηκε προς Χορτάτα – Κομηλιό, Αθάνι και κατέβηκε στον Αγιο Πέτρο όπου και ενώθηκε με τμήμα του Ζανιά με στόχο τον σταθμό διοίκησης που είχε ορισθεί στο Σύβρο – Βουρνικά, ώστε να καλυφθεί το Λαϊνάκι και να συγκλίνουν εκεί όλες οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Ο Σπύρος Φατούρος διοικητής του Τέταρτου λόχου Ευγήρου γράφει στην Ιστορία της Αντίστασης, σελίδα 1.041: «Το αρχηγείο είχε ορίσει διοικητή στις νότιες περιοχές τον Κατσιγιάννη που τον βρήκα επικεφαλής του τμήματος και στις διαταγές του έπρεπε να υπαχθώ και εγώ. Εκεί ήτανε ο Κατσιγιάννης Εκτορας και ο Γεράσιμος Θερμός (Δάσκαλος). Είχανε χάσει το αρχηγείο και δεν είχαν επαφή μαζί τους από δεκαεφτάωρο. Εμείς βρισκόμαστε στην περιοχή Λαϊνάκι, χτυπούσαμε και ανεβαίναμε στο ύψωμα. Οι αντίπαλες δυνάμεις είχαν απώλειες και πολλοί παραδίνονταν. Μαχόμαστε στον Ασημόκαμπο. Την επόμενη μέρα έρχονται από το Φτερνό μερικές γυναίκες μαζί και η Γιαννούλα Γιαννακού, η σύζυγος του υπεύθυνου εκείνου του χωριού και μας έφεραν την πληροφορία ότι ήρθαν οι Γερμανοί και ότι το αρχηγείο το διαλύσανε, ότι το πρωί οι Γερμανοί θα φθάσουν εδώ . Σύστησε ο Φατούρος στον Κατσικογιάννη που ήταν επικεφαλής να αποσυρθούμε στα υψώματα της Ευγήρου. Συμφωνήσαμε να αποσυρθώ εγώ με το τμήμα Ευγήρου και αυτός με τις υπόλοιπες δυνάμεις να παραμείνει εκεί και να περιμένει μήπως φανεί κανένας σύνδεσμος. Αυτός ειδοποίησε και τον Θερμό που βρισκότανε τότε στο Λαϊνάκι. Την επόμενη ο Ασημόκαμπος γέμισε με Γερμανούς. Εμείς τους χτυπήσαμε με το πολυβόλο, άλλη ενέργεια δεν ήταν δυνατή να κάνουμε. Υστερα έγιναν όσα έγιναν, χάσαμε πολλά παλικάρια και είχαμε πολλά θύματα».²

Η ερώτηση λοιπόν και προς τους δύο συγγραφείς των παραπάνω βιβλίων είναι εύλογη. Από πού προκύπτει ότι ο επικεφαλής του Δεύτερου λόχου Γεράσιμος Θερμός ήτανε με το αρχηγείο Φορτούνα – Κόρακα στο κεντρικό μέτωπο στο χωριό Αγιος Ηλίας;

Ο Ι. Φ. Μαλακάσης αναφέρει στην σελίδα 75 του βιβλίου του ότι «το ανεξάρτητο τάγμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ στέλνει δύο τμήματα, το ένα στην περιοχή Χορτάτων με τον Χρ. Βλάχο και ένα στην Εγκλουβή με τον Γεράσιμο Θερμό», δηλαδή δέχεται ότι ο Γεράσιμος Θερμός ήταν διοικητής τμήματος του εφεδρικού ΕΛΑΣ και στη συνέχεια στην σελίδα 104 σχετικά με τα γεγονότα στο Αη- Λια επικαλείται μαρτυρία του Νίκου Θερμού (Ζούρα) «τα περιστατικά έγιναν με πρωτοβουλία ορισμένων απείθαρχων εφεδρικών οπλοφόρων». Εδώ, λοιπόν, προκύπτει σαφώς σύγχυση στην εξιστόρηση γεγονότων από τους παραπάνω συγγραφείς.

Εύλογο, λοιπόν, είναι το ερώτημα σχετικά με την επιστημονική τεκμηρίωση των γεγονότων προς τους συγγραφείς των παραπάνω βιβλίων γιατί δεν έλεγξαν τα σχετικά έγγραφα από τις ποινικές διώξεις που ασκήθηκαν και την απόδοση ευθυνών για το περιστατικό στον Αγιο Ηλία που αναφέρουν, όπου προκύπτει ότι το δικαστήριο Αγρινίου καταδίκασε τον Δημήτριο Θερμό το 1948 για το θάνατο ενός ατόμου κατά την είσοδο του Αρχηγείου του ΕΛΑΣ στο χωριό Αγιος Ηλίας υπό την ηγεσία των Καπεταναίων Φορτούνα – Κόρακα.

Η κυρία Σ. Μαραγκού γράφει ότι ο Γεράσιμος Θερμός «συνελήφθη με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Ζερβά το 1947 στο Ακτιο Πρέβεζας». Αυτό βέβαια δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια γιατί η μάχη του Ακτίου στης 22 Ιουνίου 1947 έγινε από αποσπάσματα χωροφυλακής με το επίλεκτο τμήμα του Δημοκρατικού Στρατού Λευκάδας.

Καλείται, λοιπόν, η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που συμμετείχε σε αυτή την ιστορική εργασία, αφού ο αείμνηστος καθηγητής Ι. Φ. Μαλακάσης έχει αποβιώσει, να διορθώσει ό,τι πρέπει να διορθώσει με διασταυρωμένες και αξιόπιστες πληροφορίες και ιστορικές πηγές, προκειμένου να υπερασπιστεί το κύρος μιας πανεπιστημιακής έκδοσης, ώστε να ανταποκρίνονται και στα πρακτικά του Σεμιναρίου Κοντογιώργη που αναφέρει, σελίδα 37, τις 14 Ιανουαρίου 1979, αφού ο συγγραφέας αυτής της βιβλιοπαρουσίασης ήταν παρών ως συνδιοργανωτής και γνωρίζει τις μαγνητοφωνημένες παρουσιάσεις μερικών συμμετεχόντων πρωταγωνιστών στη μάχη της Λευκάδας που ήταν παρόντες σε αυτή τη συζήτηση.

Εδώ, λοιπόν, στα παραπάνω βιβλία των Σ. Μαραγκού και Ι. Φ. Μαλακάση, αμφισβητείται o αγωνιστής Γεράσιμος Θερμός, ένα κορυφαίο ιδεολογικό – αγωνιστικό στέλεχος, που συνέχισε αταλάντευτα πους αγώνες στην απελευθέρωση της Κεφαλονιάς ως στρατιωτικός διοικητής του τάγματος Λευκάδας – Ξηρομέρου με 100 άντρες³ μαζί με τον Ιταλό λοχαγό Παμπελόνι⁴ και τον Διομήδη⁵, αμέσως μετά την αποχώρηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από τη Λευκάδα.⁶

Ο Γεράσιμος Θερμός ήταν υπασπιστής της ταξιαρχίας στην Αμφιλοχία με διοικητή τον Αρέθα, έφεδρος αξιωματικός στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο στην Αλβανία που προάχθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1940 σε έφεδρο ανθυπολοχαγό. Στις 22 Ιουνίου 1947, σύμφωνα με το πιστοποιητικό στρατολογίας Λευκάδας Αρ. 507127, «εφονεύθη υπό αποσπασμάτων χωροφυλακής ως ένοπλος κομμουνιστής». Με απόφαση του Γενικού Επιτελείου Στρατού, με την υπ’ αριθμόν 24/24-2-89 εγκύκλιο διαταγή ΓΕΣ και με προεδρικό διάταγμα στις 2 Φεβρουαρίου 1989, που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 36/13-2-89, προάγει σε υπολοχαγό Πεζικού τον Γεράσιμο Θερμό ΣΑ 150/91583/38 από 12-3-1946.

Ο Γεράσιμος Θερμός έπεσε μαχόμενος στη μάχη της Πούντας – Ακτίου του Δημοκρατικού Στρατού με αποσπάσματα της Χωροφυλακής και ΜΑΥδες, όπου οι νικήτριες δυνάμεις του ελληνικού κράτους αποκεφάλισαν τους νεκρούς και τραυματίες του Δημοκρατικού Στρατού και κρεμάσανε τα κεφάλια τους ως τρόπαια στο πευκοφάναρο της κεντρικής πλατείας της Λευκάδας, προς δόξαν του Διεθνούς Δικαίου για τους νεκρούς και τραυματίες του πολέμου.

Ομως, αυτό το φρικτό και αποτρόπαιο έγκλημα εξιστορείται από τους συγγραφείς των παραπάνω βιβλίων, όπου ο μεν καθηγητής Ι. Φ. Μαλακάσης εμφανίζει στη σελίδα 210 φωτογραφία που κρέμονται τα κεφάλια των αγωνιστών με το σχόλιο «η βαρβαρότητες της περιόδου “Λευκής τρομοκρατίας” 1946-47. Κεφάλια ΕΑΜιτών του πευκοφανάρου στην κεντρική πλατεία της Λευκάδας αμέσως μετά την “Εθνική Αποκατάσταση” της Βάρκιζας». Η κυρία, δε, Μαραγκού δεν αναφέρει στο εκτεταμένο βιβλίο της αυτό το συνταρακτικό γεγονός.

Οπως φαίνεται από τα παραπάνω, αλλά και από μαρτυρίες αγωνιστών της εποχής, οι βαρβαρότητες σε βάρος των νεκρών και τραυματιών της μάχης του Δημοκρατικού Στρατού στο Ακτιο, στις 22 Ιουνίου 1947, με ΜΑΥδες και αποσπάσματα Χωροφυλακής έγιναν με την εντολή της διοίκησης της Αστυνομίας που συμμετείχε στη μάχη και δεν επέτρεψε την ταφή των νεκρών αγωνιστών. Η, δε, μακάβρια έκθεση των κεφαλιών των κομμουνιστών ηρωικών αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης ήταν σε γνώση του διορισμένου εκπροσώπου του ελληνικού κράτους, του νομάρχη Λευκάδας.

Οι επίσημες αρχές της Συντεταγμένης Πολιτείας ασφαλώς γνωρίζουν ότι παραβιάστηκε με πρωτοφανή βαρβαρότητα το Διεθνές Δίκαιο για την προστασία των αιχμαλώτων τραυματιών και τη βεβήλωση των νεκρών ηρώων που αφέθηκαν άταφοι, βορά των πουλιών και αγριμιών, έτσι που σήμερα δεν υπάρχει ούτε ίχνος αυτών των αγωνιστών. Πότε, λοιπόν, θα αποδοθεί επιτέλους δικαιοσύνη κάθαρσης στην τραγωδία της Λευκάδας του 1947 και θα παρουσιάσει η συντεταγμένη πολιτεία τα επίσημα αποτελέσματά μας, ώστε να τιμηθούν οι ήρωες αγωνιστές του ελληνικού λαού με τις τιμές που τους αρμόζει και με την παραδειγματική τιμωρία των ένοχων συνεργατών του εχθρού της πατρίδας στην ιταλο-γερμανική κατοχή 1941-44 ;

Από τα δύο βιβλία που αναφέρονται παραπάνω, το βιβλίο του καθηγητή Ι. Φ. Μαλακάση μπορεί να θεωρηθεί πόνημα συλλογικής ιστορικής έρευνας, γιατί αναφέρονται και άλλοι ερευνητές που εκπονούσαν διδακτορικές διατριβές στη Νεώτερη Ελληνική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, σελίδα 79, και συνέλεξαν στοιχεία για την περίοδο 1941-1944 στη Λευκάδα.

Ομως, από την ερευνητική ομάδα, φαίνεται να απουσιάζουν εξειδικευμένοι διεθνολόγοι πολιτικοί επιστήμονες, που να αναλύσουν με βάση τα διεθνή δεδομένα, τα διπλωματικά έγγραφα και τις εκθέσεις των κατασκοπευτικών αποστολών (κυρίως της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ), που έδρασαν στις περιοχές Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, Ηπείρου και Ιόνιων Νησιών.

Για παράδειγμα, είναι γνωστά ο στρατηγικός σχεδιασμός και η επιδίωξη της Μεγάλης Βρετανίας για την επιχείρηση «Κιβωτός», που σκόπευε να επιχειρήσει απόβαση των συμμαχικών στρατευμάτων στο Ιόνιο και τις Δαλματικές ακτές, ώστε να προωθηθούν οι Συμμαχικές Αγγλο-Αμερικανικές δυνάμεις ταχύτερα στην Κεντρική Ευρώπη, αντί της απόβασης στη Νορμανδία (σχέδιο Overland) που έγινε στις 6 Ιουνίου 1944. Στόχος της επιχείρησης «Κιβωτός» ήταν η όσο το δυνατόν ταχύτερη ανακοπή της προέλασης του Κόκκινου Στρατού προς Γερμανία, Τσεχία, Ουγγαρία και Αυστρία.

Συνεπώς, σύμφωνα με το στρατηγικό σχέδιο «Κιβωτός», οι ακτές του Ιονίου και της Δαλματίας έπρεπε να καθαριστούν το ταχύτερο από τις γερμανικές δυνάμεις. Ο ΕΛΑΣ, λοιπόν, έπρεπε να σταθμίσει αυτόν τον κρίσιμο παράγοντα της βρετανικής πολιτικής και να αποφασίσει με βάση τα δικά του στρατηγικά συμφέροντα και με δεδομένους πλέον τους αντι-ΕΑΜικούς στόχους της βρετανικής πολιτικής για επικράτηση στον ελληνικό χώρο μετά την Απελευθέρωση.

Αφού, λοιπόν, η βρετανική πολιτική είχε επιλέξει ως στρατηγικό εταίρο τον ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα και όχι το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, τότε θα ήταν λογικό κάθε επιχείρηση του ΕΛΑΣ να σχεδιαζόταν, έτσι ώστε να μην επωφεληθεί η αντι-ΕΑΜική βρετανική πολιτική. Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ θα έπρεπε, λοιπόν, να επωμισθούν πλήρως όλες τις συνέπειες της φιλοβρετανικής και φιλοαμερικανικής τους πολιτικής ταυτοχρόνως. Δηλαδή, πολύ απλά, η Μεγάλη Βρετανία θα έπρεπε να επιστρατεύσει τον ΕΔΕΣ για να πολεμήσει τους Γερμανούς για να εξυπηρετήσει τα ιμπεριαλιστικά της σχέδια, αφού τον είχε χρησιμοποιήσει και εξοπλίσει ως τον στρατηγικό της εταίρο στην Εθνική Αντίσταση. Αντί αυτής της «λογικής» επιλογής, η καταχθόνια και ανήθικη βρετανική πολιτική προτιμά να χρησιμοποιεί τον εν δυνάμει εχθρό της, τον ΕΛΑΣ, αφ’ ενός μεν για να συγκρουστεί με τους Γερμανούς και να εμπλέξει τον ΕΛΑΣ σε εμφύλιο πόλεμο με τον ΕΔΕΣ, και, επίσης, να αξιοποιήσει τυχόν ήττα του ΕΛΑΣ για την εδραίωση της Βρετανο-ΕΔΕΣικής στρατηγικής συμμαχίας και για την εδραίωση της αντι-ΕΑΜικής της πολιτικής, στην προκειμένη περίπτωση στη Λευκάδα, να παραδώσει το αριστερό Νησί στο έλεος των φιλογερμανικών και φιλοβρετανικών δυνάμεων.

Με βάση, λοιπόν, αυτήν τη λογική της διαπιστωμένης αντι-ΕΑΜικής πολιτικής των Βρετανών, η επιχείρηση της Λευκάδας 17-18 Ιουνίου 1944 εξυπηρετούσε ουσιαστικά τις βρετανικές επιδιώξεις, όποιο και αν ήταν το αποτέλεσμα. Σε περίπτωση, δηλαδή, νίκης του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, θα επισπευδόταν η αποχώρηση των Γερμανών και με πρόσχημα την αντιπαράθεση ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ θα απαλλάσσονταν από την παραχώρηση της Λευκάδας στον ΕΛΑΣ σύμφωνα με τη Συμφωνία της Πλάκας μεταξύ ΕΑΜ και ΕΔΕΣ στις 29 Φεβρουαρίου 1944, και θα εξασφάλιζε προγεφύρωμα στο Κεντρικό Ιόνιο. Σε περίπτωση, όμως, ήττας του ΕΛΑΣ, ο φιλοβρετανικός ΕΔΕΣ θα ήταν κυρίαρχος στη Λευκάδα και η Βρετανία δε θα υλοποιούσε τη Συμφωνία της Πλάκας προς χάριν της βοήθειας – επέμβασης των Γερμανών για τη σωτηρία του ΕΔΕΣ, που έπαιζε σε διπλό ταμπλό.

Το βιβλίο του καθηγητή Μαλακάση δεν επιχειρεί τέτοια προσέγγιση ανάδειξης διεθνούς στρατηγικής που αφορά και τη Λευκάδα, βεβαίως το βιβλίο της κυρίας Μαραγκού δε φαίνεται να προσανατολίζεται καθόλου σε τέτοια ζητήματα.

Δυστυχώς, λοιπόν, τα δύο παραπάνω βιβλία δε φωτίζουν σε βάθος το κύριο ζήτημα της Εθνικής Αντίστασης στην Λευκάδα όχι ως απομονωμένο φαινόμενο σύγκρουσης φανατικών, αλλά ως κρίσιμο σημείο αντιπαράθεσης των εμπλεκόμενων δυνάμεων στον ευρύτερο γεωπολιτικό χώρο της περιοχής του Ιονίου και των Δαλματικών ακτών. Είναι, λοιπόν, αυτή η αντιπαράθεση προάγγελος της ευρύτερης αντιπαράθεσης στον ελληνικό χώρο, που οδηγεί κατευθείαν από την Εθνική Αντίσταση στον Εμφύλιο και όχι στο «Συμμοριτοπόλεμο του Γράμμου»;

Η επιστημονική έρευνα, εξήντα και πλέον χρόνια μετά την Εθνική Αντίσταση, απαιτεί από τους ιστορικούς της πολιτικής και διπλωματικής ιστορίας των νεώτερων χρόνων, καθώς επίσης και από τους πολιτικούς επιστήμονες – διεθνολόγους, ειδικούς στη δομή και συμπεριφορά του διεθνούς συστήματος, στις διεθνείς σχέσεις και την εξωτερική πολιτική, πρώτα από όλα να συλλέξουν και να καταθέσουν στις πανεπιστημιακές και δημοτικές βιβλιοθήκες όλα τα κρίσιμα πρωτογενή στοιχεία, πάνω στα οποία στηρίζεται κατ’ εξοχήν η επιστημονική έρευνα, όπως:

1) Μυστικά έγγραφα και εκθέσεις μυστικών αποστολών της Μεγάλης Βρετανίας και ΗΠΑ στον κρίσιμο Ελλαδικό και Βαλκανικό χώρο, τα οποία σήμερα είναι διαθέσιμα σε σημαντικό βαθμό.

2) Αρχεία για τις στρατηγικές επιδιώξεις στον ελλαδικό χώρο των Μεγάλης Βρετανίας και ΗΠΑ, όπως, π.χ.: Ο σχεδιασμός και στόχος της επιχείρησης «Noark Arc» («Κιβωτός»).

3) Αρχεία σχετικά με διεισδύσεις της βρετανικής κατασκοπίας στις οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης για τη στρατολόγηση των πρακτόρων, ώστε οι πράξεις τους να δημιουργήσουν και να μεγιστοποιήσουν το μίσος μεταξύ των οργανώσεων και να διαχειρίζονται το αβυσσαλέο μίσος και να προβαίνουν εσκεμμένα σε υπονόμευση προσωπικοτήτων (Character Assassination) των πιο αταλάντευτων αγωνιστικών φυσιογνωμιών της Εθνικής Αντίστασης κυρίως του ΕΛΑΣ, ώστε μέσα από την τακτική της δαιμονοποίησης να προκαλείται αμφισβήτηση και υπονόμευση της πίστης του αγωνιζόμενου λαού στην ηρωική ιδεολογική πρωτοπορία.

Η κριτική που καλόπιστα μπορεί να γίνει σήμερα στις αποφάσεις κορυφαίων οργάνων της Εθνικής Αντίστασης είναι τα παρακάτω σημεία:

1) Δεν εκτιμήθηκε σωστά και έγκαιρα η φύση της αντιφασιστικής συμμαχίας Σοβιετικής Ενωσης – ΗΠΑ και Μεγάλης Βρετανίας. Ηταν συγκυριακή και δεν είχε σταθερή ιδεολογική βάση. Ετσι, από ό,τι γνωρίζουμε σήμερα οι ΗΠΑ επεξεργάζονταν σενάρια για την μεταπολεμική τους στάση απέναντι στη Σοβιετική Ενωση και τελικά κατέληξαν στην πολιτική Containment, με κεντρικό στόχο την ασφυκτική περικύκλωση της Σοβιετικής Ενωσης και με συγκεκριμένο απώτερο στόχο την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης μέσα από ένα μακροχρόνιο ψυχρό πόλεμο.

Η, δε, βρετανική πολιτική αποσκοπούσε στο να στερήσει από τη Σοβιετική Ενωση την αξιοποίηση της νίκης της και να περιορίσει την επιρροή της ασφυκτικά μέσα στο χώρο της Σοβιετικής Ενωσης, όπως ακριβώς έκανε η βρετανική πολιτική στο Συνέδριο της Βιέννης, το 1815, με σύμμαχο την Αυστροουγγαρία απέναντι στον τότε νικητή Ρωσία, με υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας τον Ιωάννη Καποδίστρια.

Η βρετανική, λοιπόν, πολιτική στην Ελλάδα το 1944 είναι καθαρά αντι-ΕΑΜική και άρα ανθελληνική. Αυτό αποδεικνύεται μεταξύ άλλων και με την παραβίαση της Συμφωνίας της Πλάκας για την παραχώρηση της Λευκάδας στον ΕΛΑΣ κατά την περίοδο της αγγλικής κατοχής του νησιού, 2-17 Δεκεμβρίου 1944, όπως αναλύει ο συγγραφέας Ι. Φ. Μαλακάσης, σελίδες 192-194.

Ο στρατηγός Σαράφης γράφει για τα γεγονότα της Λευκάδας: «Ο Αγγλος ταξίαρχος πήγε στη Λευκάδα και σύμφωνα με την έκθεση του στρατηγού Σκόμπι έβγαλε διαταγή να μείνει η Λευκάδα στον ΕΔΕΣ…».

«Κάνατε παράπονα για την Λευκάδα. Ελαβα την απόφασή μου και αυτές είναι οι διαταγές μου. Του υπενθύμισα εξ αρχής τις διαταγές του και τις συμφωνίες μας και ότι η τελευταία η διαταγή του είναι αντίθετη προς όλες τις συμφωνίες και διαταγές. Πρόσθεσε ότι η διαταγή του θα εκτελεστεί. Ετσι κανονίστηκε το ζήτημα της Λευκάδας σε βάρος του ΕΛΑΣ παρά τις συμφωνίες και διαταγές».⁷

Παραπομπές:

1. Ιστορία της Αντιστάσεως, Εκδόσεις «Αυλός», Αθήνα 1978.

2. Ιστορία της Αντιστάσεως, όπως παραπάνω, σελ. 1.041.

3. Μετά την κατάληψη – απελευθέρωση της Κεφαλονιάς, η αγγλική αποστολή πήγε στη διοίκηση του τάγματος Λευκάδας – Ξηρομέρου και απαιτούσε να παραλάβει το γερμανικό οπλισμό που είχαν αφήσει πίσω οι Γερμανοί κατά την αποχώρησή τους από το νησί. Αυτός ο οπλισμός τους ήταν πολύ μεγάλος και διοχετεύτηκε, σύμφωνα με τη μαρτυρία του καπετάνιου Στάθη Σταύρακα, στον ΕΛΑΣ Αιτωλοακαρνανίας. Ο στρατηγικός διοικητής του τάγματος Γεράσιμος Θερμός όχι μόνο αρνήθηκε να συμμορφωθεί προς την υποδειγμένη από τη βρετανική αποστολή, αλλά αφόπλισε και τη βρετανική αποστολή και ο οπλισμός διοχετεύτηκε στον ΕΛΑΣ.

4. Ο Ιταλός λοχαγός Παμπελόνι από τη Φλωρεντία είναι ο αξιωματικός που πρωταγωνιστεί ως ιστορικό πρόσωπο στην ταινία «Το Μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι».

5. Βλ. κατάθεση Φώτη Λογοθέτη στην Ιστορία της Αντιστάσεως, Τόμος 3, σελίδα 1.306, Εκδόσεις «Αυλός». Αθήνα 1979. Επίσης εξιστορείται σε ξεχωριστή κατάθεση του καπετάνιου Στάθη Σταύρακα του τάγματος Λευκάδος – Ξηρομέρου προς τον γράφοντα στις 7 Ιουνίου 1979.

6. Το τάγμα του ΕΛΑΣ Λευκάδας – Ξηρομέρου συγκροτήθηκε το Σεπτέμβρη 1944.

7. Ιστορία της Αντιστάσεως, Τόμος 4, σελίδα 1.654.

Του
Ηλία ΘΕΡΜΟΥ
O Ηλίας Θερμός είναι Καθηγητής, Συντονιστής του Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

27/8/2006

— Ο ΔΣΕ σε Κεφαλονιά και Λευκάδα

 

Ο πολιτισμικός απόηχος μιας επετείου

• Eίναι σαν τα ετήσια γενέθλιά μας η χθεσινή επέτειος. Που όσο μακραίνουμε από τη χρονολογία γέννησης, τόσο προσπαθούμε να ξεχάσουμε τα χρόνια που προστίθενται στην πλάτη μας. Μόνο που τα χρόνια είναι πάντα εκεί, μας θυμίζουν τη διαδρομή μας, τις εμπειρίες μας, τη γνώση μας, την άγνοιά μας. Κάπως έτσι είναι και η σύνδεση όλων των νεοελλήνων με την 21η Απριλίου, ανεξαρτήτως της σχέσης, της σύνδεσης, της προσωπικής εμπλοκής και της βιωματικής ανάμνησης που είχε ή δεν είχε ο καθένας. Ολοι θέλουμε να ξεχάσουμε τη συγκεκριμένη στιγμή της 21ης Απριλίου 1967, αλλά 42 χρόνια μετά, πολλά από όσα μας διαμόρφωσαν, πολλά απ’ όσα επηρέασαν τις επιλογές μας και τις αντιλήψεις μας, πολλά από τα στοιχεία του χαρακτήρα μας, της αισθητικής μας, της δημόσιας και ιδιωτικής συμπεριφοράς μας γεννήθηκαν, θέλαμε δεν θέλαμε, εκείνα τα χρόνια.

Και πολλά απ’ όσα θέλαμε να κρατήσουμε κι απ’ όσα ενδεχομένως θα επιθυμούσαμε να έχουμε αφήσει πίσω μας, είναι ακόμα εδώ, μαζί μας. Τα συναντάμε στους δρόμους της πόλης, στις κακόγουστες πολυκατοικίες της δεκαετίας του ’60 και του ’70, στην άναρχη ανάπτυξη της Αθήνας και των άλλων μεγάλων πόλεων, στα στενά μπαλκόνια και στις κακές κατασκευές. Τα αντικρίζουμε στις προσωπικές δισκοθήκες και στη συγκίνηση που εξακολουθούν να προκαλούν κάποιες μελωδίες ή κάποιες φωνές, παρότι γνωρίζουμε πολύ καλά ότι άλλες εποχές αφορούν, κι από άλλες συμπεριφορές εμπνεύστηκαν. Τα ξαναθυμόμαστε στα εμβληματικά ταγάρια ή στα παντελόνια-καμπάνα, που ίσως έχουν απομείνει στο βάθος κάποιας ντουλάπας. Τα εντοπίζουμε, μισομειδιώντας, στα δεκάδες μπιμπελό που έχουν απομείνει σε ράφια μονοκατοικιών ή διαμερισμάτων, στα φερ φορζέ έπιπλα στα μπαλκόνια, στους πίνακες με γκομπλέν βελονιά στους τοίχους – είναι ακόμα παρόντα. (Ηταν για αρκετούς η πρώτη επαφή με τη νεοαστική αισθητική και είναι από εκείνα που, προσωπικά και συλλογικά, παλέψαμε ν’ αφήσουμε πίσω μας). Τα θαυμάζουμε (;) -ανάλογα με τα τερτίπια της μόδας που όλο κύκλους κάνει- στις βιτρίνες, στις μεγάλες αγκράφες, στο τετράγωνο τελείωμα των παπουτσιών, στα εμπριμέ υφάσματα, στα μίνι και τα μάξι… Τα ακούμε, διαρκώς και ελαφρώς παραλλαγμένα, στον λόγο των πολιτικών (απ’ όλους τους χώρους), στον τρόπο που πολιτεύονται, στις αρχές και τις αξίες που ανακαλούν, στα εύσημα που κάποιοι επισείουν, σε μια στείρα -σε κάποιες περιπτώσεις- καταφυγή στο παρελθόν. Τα διακρίνουμε στις ευαισθησίες, στις θεματολογίες, στις αναζητήσεις των σκηνοθετών, των συγγραφέων, των θεατρικών παραστάσεων, των στίχων των τραγουδιών. Τα αναγνωρίζουμε στις συμπεριφορές των φίλων μας, των γνωστών μας, στις εμμονές τους, στις αγκυλώσεις τους, στις ευαισθησίες τους, ή στο πείσμα τους.

Σαράντα δύο χρόνια μετά την επιβολή μιας οπερετικής, πλην τυραννικά σκληρής, δικτατορίας, ζούμε ανάμεσα σε σπίτια, σε αντικείμενα, αλλά κυρίως σε ανθρώπους που διαμορφώθηκαν εκείνα τα χρόνια -πολιτικά, πολιτιστικά, αισθητικά, πολιτισμικά. Και που εκείνοι πια, με τη σειρά τους, διαμορφώνουν τις νεότερες γενιές.

«Γενέθλια», λοιπόν. Συλλογικά και πολιτισμικά για τη μεταδικτατορική Ελλάδα. Μια στιγμή που καλούμαστε να μετρήσουμε και να μετρηθούμε με τα χρόνια. Με τα θετικά και τ’ αρνητικά που μας συνοδεύουν. Ολοι μας.

• Tης Oλγας Σελλα, Η Καθημερινή, 22/04/2009

 

Πριν από 42 χρόνια

• Οταν πολύ πρωί της 21ης Απριλίου του 1967, ακριβώς πριν από 42 χρόνια, με έπιασαν κυριολεκτικά στον ύπνο και στο κρεβάτι μου, με έπιασε μια μεγάλη στενοχώρια. Οχι τόσο γιατί με συνέλαβαν, αλλά γιατί άφησα τον εαυτό μου να συλληφθεί και μάλιστα στον ύπνο. Ενιωθα σαν στρατιώτης που αποκοιμήθηκε στη σκοπιά του, συνελήφθη από τους εχθρούς και αφοπλίσθηκε. Λίγο αργότερα με μετέφεραν στον Ιππόδρομο στο Δέλτα του Φαλήρου. Εκεί, προς μεγάλη μου έκπληξη, βρήκα σχεδόν ολόκληρη την ηγεσία της Αριστεράς, τη νόμιμη (βουλευτές, δημάρχους, συνδικαλιστές) και την παράνομη ή μισοπαράνομη (του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ). Ολους τους έπιασαν στον ύπνο, στα κρεβάτια τους, και τους συνέλαβαν. Κάπως ησύχασα στη σκέψη ότι δεν ήμουν ο μόνος φρουρός που αποκοιμήθηκε στη σκοπιά του. Ηταν και οι άλλοι, οι επώνυμοι και σημαντικοί, που αποκοιμήθηκαν, τελικά μια ολόκληρη παράταξη. Ως το μεσημέρι μάθαμε ότι όχι μόνο η ηγεσία της Αριστεράς, αλλά και οι ηγεσίες των άλλων κομμάτων, ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί πιάστηκαν επίσης στον ύπνο και αφοπλίσθηκαν.

Από τότε με απασχολεί το ερώτημα και απάντηση δεν βρήκα: Πώς φτάσαμε στο σημείο ένα πολιτικό σύστημα να καταρρεύσει μέσα σε λίγες ώρες και να παραδοθεί αμαχητί, χωρίς μια τουφεκιά για την τιμή των όπλων; Αργότερα, οι τότε πολιτικοί ηγέτες έδωσαν απαντήσεις και γράφτηκαν πολλά βιβλία. Εμφαση δόθηκε στη συνωμοτική οργάνωση και δραστηριότητα των πραξικοπηματιών, του παρακράτους και στον ρόλο των «ξένων πρακτόρων». Δεν αμφισβητώ τίποτα από όλα αυτά, μερικές έρευνες μάλιστα ήσαν σοβαρές και αξιόλογες.

Δεν συνθέτουν όμως πλήρη απάντηση στο ερώτημα «πώς φτάσαμε σ’ αυτό το σημείο». Η «νίκη» του πραξικοπήματος, η ακαριαία επικράτησή του σε όλη τη χώρα δεν ήταν μόνο η επιτυχής έκβαση μιας καλά οργανωμένης στρατιωτικής επιχείρησης από δυνάμεις που κρύβονταν πίσω από το παραπέτασμα του νόμιμου κράτους. Ηταν και αυτό, αλλά και κάτι παραπάνω και πολύ ουσιαστικό. Ηταν πολιτική «νίκη» του πραξικοπήματος, δηλαδή πολιτικό αίτημα που διατυπώθηκε σε πολιτικό κενό.

Το πολιτικό κενό άρχισε να διαμορφώνεται μετά το «παλατιανό» πραξικόπημα, όταν καμιά κοινοβουλευτική κυβέρνηση δεν μπορούσε να κυβερνήσει. Οταν κομματικές συναλλαγές και αντιπαραθέσεις (που αργότερα αποκαλύφθηκε η ασημαντότητά τους) απαξίωσαν και εκμηδένισαν την πολιτική και τους πολιτικούς. Η μόνη σοβαρή και με συγκεκριμένους σκοπούς πολιτική πρωτοβουλία εκείνης της περιόδου ήταν η συμφωνία του Γεωργίου Παπανδρέου και του Παναγιώτη Κανελλόπουλου να σχηματίσει ο δεύτερος κυβέρνηση μειοψηφίας και να οδηγήσει σε εκλογές εντός του Μαΐου του 1967. Το ερώτημα ήταν όχι ποιος θα κερδίσει τις εκλογές, αλλά αν θα γίνουν εκλογές. Οι «πούροι δημοκράτες» της εποχής εκείνης δεν κατάλαβαν το νόημα της συμφωνίας και έσπευσαν να την καταγγείλουν ως «προδοσία». Το κατάλαβαν όμως οι πραξικοπηματίες και έσπευσαν να ματαιώσουν τη μόνη συναινετική λύση.

Αυτό ήταν το πολιτικό κενό. Το πολιτικό αίτημα των πραξικοπηματιών ήταν απλό: Μια στρατιωτική κυβέρνηση συνταγματικής εκτροπής που με τη βία, την αστυνόμευση, τα βασανιστήρια και τα στρατόπεδα, με την καταπίεση και τον καταναγκασμό θα έκανε αυτό που δεν μπορούσαν να κάνουν τα πολιτικά κόμματα: να κυβερνήσει. Πράγματι κυβέρνησε επί εφτά χρόνια και βύθισε τη χώρα στην προδοσία και το χάος.

Μη μου πείτε ότι και σήμερα δεν παρατηρείτε φαινόμενα απαξίωσης του πολιτικού κόσμου και της πολιτικής. Μερικοί εκβιάζουν την κυβερνητική παράταξη σε θέματα ηθικής τάξης και η αντιπολίτευση, για δικούς της λόγους, πιέζει για πρόωρες εκλογές. Μη μου πείτε ότι δεν είναι ορατό το πολιτικό κενό. Ευτυχώς, δεν υπάρχουν συνταγματάρχες…

• Tου Aντωνη Kαρκαγιαννη, Η Καθημερινή, 22/04/2009

 

ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ Η ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Μοιάζει εκτεταμένη η βιβλιογραφία για τη δικτατορία του 1967, αλλά στην ουσία παραμένει ακόμα ανεπαρκής. Όχι μόνο επειδή της λείπει το εμβληματικό λογοτεχνικό κείμενο, αλλά επειδή η ίδια ανεπάρκεια παρατηρείται στο πεδίο των ιστορικών, κοινωνιολογικών, συγκριτικών κ.ά. μελετών. Είναι χαρακτηριστικό ότι και οι υπάρχουσες επιστημονικές αναλύσεις ρίχνουν το κέντρο βάρους τους στον αντιστασιακό αγώνα και δεν εξερευνούν σε βάθος τα αίτια που οδήγησαν στην επιβολή και στη διατήρηση του χουντικού καθεστώτος. Με αυτά τα δεδομένα το Βιβλιοδρόμιο επιχειρεί μια επιλογή των μελετών και των δημοσιογραφικών ερευνών που προτείνουν νέα ερμηνευτικά σχήματα για την όλη περίοδο· ξεχωρίζει τις μαρτυρίες και τις αναλύσεις που ανατέμνουν την πορεία, τις προσεγγίσεις, τα αδιέξοδα και τις εξελίξεις του αντιστασιακού κινήματος κατά της δικτατορίας· φωτίζει την ιστορία της χώρας από το τέλος του Εμφυλίου μέχρι το 1967 μέσα από την ιστορία της ΕΔΑ- του κόμματος που ανασυγκρότησε την ηττημένη Αριστερά· και παρουσιάζει τα μυθιστορήματα και τις αυτοβιογραφικές καταθέσεις που αναδεικνύουν επιμέρους πτυχές της επταετίας. [ΤΑ ΝΕΑ, Παρασκευή, 17 Απριλίου 2009]

 

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΓΚΥΡΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ

Τα δύο πρώτα χρόνια μετά την κατάρρευση της δικτατορίας δημοσιεύτηκαν τρία βιβλία με πρωτογενές υλικό και μαρτυρίες από πρωταγωνιστές της εποχής. Χρονολογικά πρώτο, το βιβλίο του Σταύρου Ψυχάρη Τα παρασκήνιατης Αλλαγής (Αθήνα 1975, πρόλ. Π. Κανελλόπουλου) που αναφέρεται στις τελευταίες εβδομάδες πριν από τη Μεταπολίτευση. Πολιτικός συντάκτης του «Βήματος» τότε, μεταφέρει την εμπειρία του αναλυτικά τεκμηριωμένη και εμπλουτισμένη με τις συνεντεύξεις που του παραχώρησαν ο Π. Κανελλόπουλος, ο Γ. Μαύρος, ο Ευάγγ. Αβέρωφ και ο Στ. Στεφανόπουλος, συνθέτοντας ένα γλαφυρό χρονικό της μεγάλης ανατροπής που οδήγησε στην επάνοδο του Κ. Καραμανλή και στο τέλος της δικτατορίας.

Έναν χρόνο αργότερα, ο Στ. Ψυχάρης δημοσίευσε το δεύτερο χρονικό με τίτλο Οι 70 κρίσιμες ημέρες (Παπαζήσης 1976), για τα πρώτα βήματα της Δημοκρατίας από τον Ιούλιο 1974 μέχρι τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου. Η αφήγηση καλύπτει συστηματικά τα γεγονότα που μεσολάβησαν μέχρι τον δεύτερο Αττίλα, αλλά και τις δυσκολίες που συνάντησε η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας μέχρι τη σύλληψη και την εξορία των πρωταιτίων του πραξικοπήματος. Βασισμένο σε άγνωστο μέχρι τότε αρχειακό υλικό, το βιβλίο παραμένει μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς για τις ταραγμένες μέρες του 1974. Και θα εξακολουθήσει να παραμένει μέχρι να αποφασίσει η Πολιτεία ότι ο επτασφράγιστος φάκελος της Κύπρου μπορεί επιτέλους να ανοίξει για να αποτελέσει αντικείμενο ιστορικής έρευνας.

Άλλο ένα βιβλίο που κυκλοφορεί την ίδια εποχή, γραμμένο από τον δημοσιογράφο Νίκο Κακαουνάκη, 2650 μερόνυχτα συνωμοσίας (2 τ., Παπαζήσης 1976), αποτελεί μια εξιστόρηση της επτάχρονης δικτατορίας με ιδιαίτερη έμφαση στους τελευταίους μήνες από την ανατροπή του Παπαδόπουλου (Νοέμ. ΄73) και μετά- περίοδο στην οποία αφιερώνεται και ολόκληρος ο β΄ τόμος. Από τα ενδιαφέροντα στοιχεία που καταχωρίζονται στον α΄ τόμο αξίζει να επισημανθεί η αναλυτική παρουσίαση των περίπου 180 αξιωματικών που συμμετείχαν στη χούντα, με ιδιαίτερες πληροφορίες για την επιμέρους ομάδα στην οποία εντάσσονταν. [Μ.Χ., ΤΑ ΝΕΑ, Παρασκευή, 17 Απριλίου 2009

 

Αντίσταση και χαφιέδες

ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟΙ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ, ΕΓΧΩΡΙΟΙ ΧΑΦΙΕΔΕΣ, ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ ΣΤΗ ΦΥΛΑΚΗ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΣΕ ΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΤΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΟΥΝΤΑ, ΑΠΟ ΤΟ 1970 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

Αν η Μάρω Δούκα έγινε, μέσω της Αρχαίας Σκουριάς, η φωνή της γενιάς της, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς , συγγραφέας μιας γενιάς πιο πίσω, υπήρξε πιο μοναχική φωνή που προσπάθησε μάλλον να αποστασιοποιηθεί από τις συγκεκριμένες πολιτικές συνθήκες, έστω και αν τις περιγράφει, για να διεισδύσει πιο αφαιρετικά στους μηχανισμούς της εξουσίας και τους ανθρώπινους τύπους που αυτοί παράγουν. Παρότι το έργο του αμφισβητήθηκε αρκετά στην εποχή του, η Αντιποίησις Αρχής (Κέδρος), μυθιστόρημα που κατά σύμπτωση (;) βγήκε τον ίδιο χρόνο με την Αρχαία Σκουριά (1979) και εκκινά από τις ημέρες του Πολυτεχνείου, θεωρείται σήμερα από τα κορυφαία της ελληνικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Πρωταγωνιστής, ένας χαφιές της χούντας και ο τρόπος που φαντασιώνεται ότι αποκτά εξουσία μέσω της σχέσης του με τους (παρα)κρατικούς μηχανισμούς. Στο έργο του Βασίλη Βασιλικού, του οποίου το Ζ σημαδεύει την προχουντική περίοδο, υπάρχουν πολλά διάσπαρτα στοιχεία και για τη χούντα.

Το Παρίσι Κορυδαλλός (Λιβάνης), λ.χ., περιγράφει τον κόσμο των αυτοεξόριστων αντιστασιακών της χούντας σε επτά ευρωπαϊκές χώρες και τις εσωτερικές τους έριδες.

Αν θέλουμε να μιλήσουμε για λογοτεχνία της φυλακής, τότε πρέπει να μνημονεύσουμε οπωσδήποτε τη συλλογή διηγημάτων Συρματόπλεγμα (Κέδρος) του Σπύρου Πλασκοβίτη, δημοσιευμένη το 1974 αλλά γραμμένη μέσα στη φυλακή και βασισμένη στις εμπειρίες του από τις φυλακές Αβέρωφ, Αίγινας και Κορυδαλλού. Κείμενο πολύ πιο εσωτερικό από τον συχνά πολιτικό και κάποτε διδακτικό λόγο του Πλασκοβίτη, κείμενο εντέλει σπαρακτικό μέσα στην απλότητά του, επίσης γραμμένο- πάνω σε χαρτοπετσέτες, το 1973- στη φυλακή (στα κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ), είναι η μονοφωνική Μαύρη Γαλήνη (Το Ροδακιό) του Δ. Ν. Μαρωνίτη.

Με τη χούντα καταπιάστηκε και ο συγγραφέας των Κεκαρμένων Νίκος Κάσδαγλης, στο μυθιστόρημα Η Νευρή (Κέδρος) και στο χρονικό Το έλος (Διαγώνιος). Ενώ ο Συνήγορος του Στέφανου Σταμάτη (Κάλβος), δημοσιευμένος τα χρόνια της δικτατορίας (1972), περιγράφει το κλίμα της χωρίς να την ονομάζει, σε ένα μικρό μυθιστόρημα- καφκικό θρίλερ.

Μια ιδιότυπη αντιστροφή των συνθηκών προσφέρει η ενδιαφέρουσα νουβέλα του γεννημένου το 1970 Ηλία Μαγκλίνη Η ανάκριση (Κέδρος), που πραγματεύεται τη δύσκολη σχέση μιας εξεγερμένης τριανταπεντάρας με τον βασανισμένο (και βιασμένο) πατέρα της στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Η κόρη ανακρίνει με τη σειρά της τον πατέρα και προσφέρει μια νέα οπτική γωνία στο θέμα, αυτή τη φορά ως προς το πώς μεταδίδονται τέτοιες εμπειρίες στους επόμενους.

Τον τίτλο, πάλι, του εμβληματικού ποιητή στον τομέα που εξετάζουμε, τον δικαιούται ο πολυγραφότατος Γιάννης Ρίτσος που έγραψε πολλά ποιήματα για την περίοδο της δικτατορίας, με πιο χαρακτηριστικές τις συλλογές Γκραγκάντα και Η Πύλη. [Γράφει ο Μανώλης Πιμπλής, ΤΑ ΝΕΑ, Παρασκευή, 17 Απριλίου 2009]

 

«ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΕΛΛΗΝΙΔΑ, ΘΑ ΠΕΘΑΝΩ ΕΛΛΗΝΙΔΑ»

Στον τομέα της μαρτυρίας ή, καλύτερα, της λογοτεχνίας του ντοκουμέντου ξεχωρίζουν οι θρυλικοί πια Ανθρωποφύλακες (τελευταία έκδοση, Εκδ. Ηλέκτρα) του Περικλή Κοροβέση, ένα βιβλίο σοκ για το καθεστώς των βασανιστηρίων επί χούντας που μεταφράστηκε σε όλη την Ευρώπη και απέσπασε παντού διθυραμβικές κριτικές. Κλασικό βιβλίο- αυτή τη φορά για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου- είναι το Χρονικό των τριών ημερών (Κέδρος) της Κωστούλας Μητροπούλου, ένα βιβλιαράκι που καταφέρνει, με τον ιδιαίτερο τρόπο και τις κοφτές φράσεις της συγγραφέα, να μεταδώσει τον πυρετό των ημερών. Σημαντική μαρτυρία είναι και το Μπουμπουλίνας 18 (Θεμέλιο) της Κίττυς Αρσένη, η οποία συνελήφθη τον Αύγουστο του 1967, πέρασε από Έκτακτο Στρατοδικείο και έναν χρόνο μετά το έσκασε από την Ελλάδα και κατέθεσε ως μάρτυρας στο Συμβούλιο της Ευρώπης.

Πλούσιο πληροφοριακό υλικό για την περίοδο της χούντας δίνει και η αυτοβιογραφία της Μελίνας Μερκούρη Γεννήθηκα Ελληνίδα (Χριστάκης), της οποίας ο τίτλος προέρχεται από τη γνωστή φράση της «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα» όταν ο Παττακός ανήγγειλε την αφαίρεση της ελληνικής της ιθαγένειας. Γραφή ανάλογη του εκρηκτικού ταμπεραμέντου της Μελίνας και πληροφορίες από πρώτο χέρι για τα συμβαίνοντα στην πολιτική σκηνή της χώρας και τους φυλακισμένους ή εξόριστους εκπροσώπους της. [ΤΑ ΝΕΑ, Παρασκευή, 17 Απριλίου 2009]