Ο πλανήτης μεγαλώνει κατά ένα χρόνο. Αυτός που φεύγει μάλλον τού έπεσε βαρύς, τόσο όσο βαριά είναι και τα προβλήματα που κληροδοτεί στον επόμενο. Τα γεγονότα που τον σημάδεψαν καταγράφηκαν στο διεθνές λεξιλόγιο είτε ως νεολογισμοί είτε ως λέξεις που η εξέλιξη διαφοροποίησε το νόημά τους ή ως έννοιες που επανήλθαν προς επαναξιολόγηση.
- Aλλαγή ή Ομπαμάνια;
Οι πιο πολυσυζητημένες λέξεις του 2008. Η αλλαγή έγινε το σύνθημα με το οποίο εξελέγη ο Μπαράκ Ομπάμα, η προσδοκία των Αμερικανών αλλά και ολόκληρου του πλανήτη ότι ένας άνθρωπος, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, θα λειτουργήσει ως σωτήρας αναστρέφοντας το κλίμα πεσιμισμού που επικρατεί. Ο Ομπάμα καλείται να τηρήσει τις υποσχέσεις που έδωσε ως ένας άλλος Ρούσβελτ, για την αλλαγή στην οικονομία, στο περιβάλλον, στην Υγεία, στην Παιδεία, την εξωτερική πολιτική. Οι προκλήσεις είναι πολλές, το στοίχημα μεγάλο. Η εκλογή του Ομπάμα σηματοδοτεί από μόνη της μια μεγάλη αλλαγή για την Αμερική, το λαβωμένο γίγαντα που προσπαθεί και πάλι να σταθεί στα πόδια του. Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ είναι Αφροαμερικανός και κατάφερε να ενώσει γύρω του μια κατακερματισμένη από τις ανισότητες κοινωνία. Πάνω από όλα κατάφερε να αποδείξει ότι το αμερικανικό όνειρο παραμένει ζωντανό ακόμη κι αν έχει αποκτήσει πλέον άλλο νόημα.
Το αν ο Μπαράκ Ομπάμα καταφέρει τελικά να υλοποιήσει τη δέσμευση της αλλαγής είναι μια άλλη υπόθεση. Οι δύσπιστοι αμφισβητούν όχι μόνο την ικανότητά του αλλά και τις προθέσεις του θέτοντας ένα εύλογο ερώτημα: Πώς θα έρθει η «αλλαγή» όταν η νέα κυβέρνηση στελεχώνεται από άτομα που ανήκουν στο κατεστημένο της Ουάσιγκτον; Πώς, για παράδειγμα, θα λανσάρει η Αμερική μια νέα εξωτερική πολιτική έχοντας στο τιμόνι του Στέιτ Ντιπάρτμεντ τη Χίλαρι Κλίντον, που είχε ταχθεί υπέρ του πολέμου στο Ιράκ; Ο Μπαράκ Ομπάμα έχει θεωρητικά μία τετραετία για να αποδείξει ότι το σύνθημα της αλλαγής δεν περιορίζεται σε μια ριζοσπαστική φρασεολογία.
Πρακτικά έχει πολύ λιγότερο χρόνο στη διάθεσή του μέχρις εξαντλήσεως των αποθεμάτων υπομονής και αντοχής των ίδιων των Αμερικανών αλλά και των Ευρωπαίων που είδαν στο πρόσωπό του την ελπίδα για μια νέου τύπου διακυβέρνηση, για ένα νέο πρότυπο ηγέτη που μπορεί να ανοίξει το δρόμο σε άλλους «Ομπάμα» της «γηραιάς ηπείρου».
- Golden boys ή και girls
H φράση έγινε όρος της οικονομίας. Καλοντυμένοι άνδρες και γυναίκες με αψεγάδιαστα κοστούμια και τσάντες αξίας χιλιάδων δολαρίων, σύμβολα έως και το 2007 της επιτυχίας. Χρηματιστές, στελέχη τραπεζών και εταιριών. Η αποτυχία τους, η απάθειά τους μπροστά στην οικονομική καταστροφή αλλά και οι εξωφρενικά παχυλές αμοιβές τους προκάλεσαν οργή και αγανάκτηση.
Τα golden boys από σύμβολα επιτυχίας έγιναν σύμβολα μιας παταγώδους αποτυχίας, ενός εκ προμελέτης εγκλήματος κατά της παγκόσμιας αγοράς που αποκάλυψε ταυτόχρονα την ανικανότητα του κράτους να ρυθμίσει και πρωτίστως να ελέγξει. Εκατομμύρια μικροί αλλά και μεγάλοι επενδυτές ήταν απροετοίμαστοι για τη χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε από τη Γουόλ Στριτ και επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τα σπίτια τους, ακόμη περισσότεροι τις δουλειές τους.
Τα golden boys ανέλαβαν τις ευθύνες τους με παραιτήσεις σε κάποιες περιπτώσεις. Στελέχη όπως ο Ρίτσαρντ Φουλντ, ο «γορίλας» της Lehman Brothers, έκλεισαν το «μαγαζάκι» τους με πτώχευση αλλά δεν βγήκαν χαμένοι. Οι καταθέσεις τους στην αρμόδια επιτροπή του Κογκρέσου ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της οργής.
- Εξαγορά – διάσωση (bailout)
Το πακέτο ενίσχυσης είτε με τη μορφή που δόθηκε στον ασφαλιστικό γίγαντα AIG είτε με τη μορφή που δόθηκε στις τράπεζες ήταν και θα είναι ο μεγάλος πονοκέφαλος για τις ηγεσίες σε όλο τον κόσμο. Η τακτική που ακολουθήθηκε αρχικά από το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης Μπους και τη Fed ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν που υποχρεώθηκαν τελικά να ακολουθήσουν οι αρμόδιοι. Η Lehman Brothers τιμωρήθηκε, όχι όμως η AIG και η Bear Stearns. Η προσπάθεια διάσωσης με στόχο την αποτροπή ενός ντόμινο πτωχεύσεων ήταν μια υποχρέωση απέναντι στην ίδια την αγορά. Το Σχέδιο Πόλσον, η παρέμβαση του Βρετανού πρωθυπουργού Γκόρντον Μπράουν με μια σειρά γενναιόδωρων κινήσεων ενίσχυσης κυρίως των τραπεζών αλλά και των πολιτών, η κρίση – μαμούθ στην Ισλανδία, οι διαφωνίες της Γερμανίδας καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ για τα όρια της κρατικής παρέμβασης ήταν τα θέματα που κυριάρχησαν το τελευταίο εξάμηνο του 2008. Οι όροι λειτουργίας των αγορών αλλά και η «αποτυχία» του laissez faire τέθηκαν επί τάπητος δίνοντας το έναυσμα για μια νέα σύγκρουση στους κόλπους της Ε.Ε. που φάνηκε λιγότερο ενωμένη από ό,τι η Αμερική.
- Eπισιτιστική κρίση
Ο Ζαν Ζιγκλέρ, συντάκτης της έκθεσης του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην τροφή, μιλούσε από τις αρχές του έτους για προαναγγελία εκατόμβης. Η επανάσταση των πεινασμένων σε όλο τον κόσμο πήρε το 2008 σάρκα και οστά όχι μόνο στον αναπτυσσόμενο κόσμο αλλά και στον αναπτυγμένο. Η πράσινη γεωργία, που έως το 2007 ήταν η πρόταση, μπήκε στην τροχιά της αμφισβήτησης καθώς οι φτωχοί έγιναν φτωχότεροι. Οι ηγέτες της Αφρικής και της Ασίας επέρριψαν τις ευθύνες στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, που αγνόησαν τις προειδοποιήσεις ότι η προώθηση των βιοκαυσίμων σε συνδυασμό με την απουσία κοινής πολιτικής για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών οδήγησε στην κρίση των τροφίμων.
Τα στοιχεία του ΟΗΕ που δόθηκαν στη δημοσιότητα στις αρχές Δεκεμβρίου δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αισιοδοξίας. Ο στόχος μείωσης των πεινασμένων του κόσμου κατά το ήμισυ μέχρι το 2015 απομακρύνεται όλο και περισσότερο. Η παγκόσμια επισιτιστική κρίση αύξησε κατά 40 εκατομμύρια τον πληθυσμό των πεινασμένων στον κόσμο το 2008. 963 εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα δεν έχουν ένα πιάτο φαγητό. Από την Μπουρκίνα Φάσο έως τη Νιγηρία, την Ακτή Ελεφαντοστού και το Καμερούν, οι «διαδηλώσεις της κατσαρόλας», που ήταν ο κανόνας το 2008, αντιμετωπίστηκαν με καταστολή και αιματοχυσία. Στη Νότια Αφρική η φτώχεια έβαλε στο στόχαστρο τους μετανάστες, που έπεσαν θύματα μιας άγριας και πρωτοφανούς βαρβαρότητας.
- Βιοκαύσιμα
Μέχρι και πριν από μερικά χρόνια τα βιοκαύσιμα προβάλλονταν ως η ενδεδειγμένη και παράλληλα η μοναδική λύση για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών. Το 2008 ήταν έτος αμφισβήτησης για τις περιβαλλοντικές πολιτικές που ακολουθήθηκαν. Το ζήτημα των βιοκαυσίμων δίχασε την παγκόσμια κοινότητα.
Ηγέτες, όπως ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα, εκτιμούν ότι η αύξηση της καλλιέργειας βιοκαυσίμων προσφέρει τεράστιες προοπτικές στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ωστόσο, αναλυτές αλλά και ανθρωπιστικές οργανώσεις συνδέουν τη χρήση των βιοκαυσίμων με την επισιτιστική κρίση.
Είναι ενδεικτικό ότι σύμβουλος του ΟΗΕ παρομοίασε τα βιοκαύσιμα με «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» ενώ πολλοί είναι αυτοί που τα θεωρούν μέρος του προβλήματος και όχι λύση. Δεν είναι σαφές αν ο Μπαράκ Ομπάμα θα θελήσει να αναθεωρήσει την πολιτική που άρχισε να εφαρμόζει η κυβέρνηση Μπους με στόχο τη μείωση της εξάρτησης της αμερικανικής οικονομίας από το πετρέλαιο. Στις ΗΠΑ έχει εγκριθεί η επένδυση 35 δισ. δολαρίων την επόμενη δεκαετία για την ανάπτυξη της λεγόμενης πράσινης οικονομίας που μένει να αποδειχθεί πόσο πράσινη είναι. Η Ευρώπη αναζητά ακόμη τη συναίνεση στα μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν για τη μείωση των ρύπων.
- «Taj Mahal»
Επτά χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, το ζήτημα της τρομοκρατίας παραμένει επίκαιρο. Το 2008 «έκλεισε» με τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Βομβάη που προκάλεσαν σοκ και δέος όχι τόσο για τον αριθμό των θυμάτων όσο για το σχέδιο των τρομοκρατών. Η απόβαση στο οικονομικό κέντρο της Ινδίας και το μακελειό που ακολούθησε απέδειξαν ότι κανείς δεν είναι ασφαλής την ώρα που δύο πολεμικά μέτωπα παραμένουν ανοικτά.
Ο πόλεμος των τριών μηνών -όπως είχε προβλεφθεί η διάρκεια της επέμβασης στο Ιράκ, που άνοιξε και τον ασκό του Αιόλου- βρίσκεται ήδη στο πέμπτο έτος. Η αποχώρηση των Αμερικανών δεν έχει αρχίσει ακόμη. Στο Αφγανιστάν η μάχη των Αμερικανών αλλά και των συμμάχων τους φαίνεται να έχει χαθεί οριστικά. Οι Ταλιμπάν, που ελέγχουν τη χώρα, φαίνεται ότι θα αποτελέσουν τους νέους συνομιλητές των ΗΠΑ αλλά και των Ευρωπαίων, που βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε μια κατάσταση που έχει προκαλέσει μόνο δεινά και νέες εντάσεις στην ευρύτερη περιοχή.
- Ναργκίς
Αυτό ήταν το όνομα του τυφώνα, του δεύτερου καταστρεπτικότερου που σάρωσε ποτέ την Ασία. Με περισσότερες από 133.000 νεκρούς και αγνοούμενους, από τους οποίους το 40% ήταν παιδιά, οι εικόνες από το Δέλτα του Ιραουάντι της Μιανμάρ έκαναν το γύρο του κόσμου προκαλώντας σοκ αλλά και προβληματισμό για την πολιτική της Δύσης έναντι του στρατιωτικού καθεστώτος της χώρας, που διατηρεί στενή σχέση με την Κίνα.
- Σάρα, Μάρα, Κάρλα
Με όποια σειρά προτιμάτε. Αυτές ήταν οι γυναίκες που έκλεψαν την παράσταση το 2008, η καθεμία για τους δικούς της λόγους και με το δικό της στιλ. Η Σάρα Πέιλιν, κυβερνήτης της Αλάσκας και υποψήφια αντιπρόεδρος των Ρεπουμπλικανών με τον Τζον Μακ Κέιν, ηττήθηκε αλλά δεν πτοήθηκε. Η ζωή της, ο προκλητικός συντηρητισμός της, οι δηλώσεις της και οι φιλοδοξίες της την κατατάσσουν πολύ ψηλά στη λίστα με τα πρόσωπα της χρονιάς. Η Σάρα συζητήθηκε και θα συζητηθεί ακόμη περισσότερο καθώς δεν έχει παραιτηθεί από το όνειρο της διεκδίκησης, όχι πλέον της αντιπροεδρίας αλλά της προεδρίας…
Στην Ιταλία η πορεία της 33χρονης Μάρα Ροζάριο Καρφάνια απέδειξε ότι η ομορφιά είναι το εισιτήριο και για την πολιτική, όταν μάλιστα αυτός που κάνει τις επιλογές ονομάζεται Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Τopless μοντέλο, φιναλίστ στα καλλιστεία για τη Μις Ιταλία, παρουσιάστρια στην ιταλική τηλεόραση και ηθοποιός, η Μάρα ως υπουργός Ισότητας ήταν κάτι παραπάνω από αλατοπίπερο στην κυβέρνηση Μπερλουσκόνι. Και γι’ αυτό ανταμείφθηκε παίρνοντας το πόστο της κυβερνητικής εκπροσώπου.
Η κυρία όμως που έκλεψε την παράσταση δεν ήταν άλλη από την Κάρλα Μπρούνι. Η Ιταλίδα σταρ παντρεύτηκε τον Νικολά Σαρκοζί και έγινε η πρώτη κυρία στο Μέγαρο των Ηλυσίων. Πέντε μήνες μετά το πολύκροτο διαζύγιό του με τη Σεσιλιά, ο 53χρονος Γάλλος πρόεδρος ντύθηκε για τρίτη φορά γαμπρός. Το ζευγάρι πέρασε την πρώτη νύχτα του γάμου στη Λαντέρν, το «καταφύγιο» του Γάλλου ηγέτη στις Βερσαλλίες. Ο Τύπος διεθνώς και χωρίς εξαιρέσεις έχυσε άπλετο μελάνι για τα μάτια της Κάρλα. Η ζωή του προέδρου μετατράπηκε σε σαπουνόπερα, γεγονός που μάλλον δεν τον στενοχώρησε ιδιαίτερα. Το αντίθετο. Η Κάρλα ήρθε στη ζωή του Νικολά την κατάλληλη στιγμή, όταν είχε αρχίσει να κατρακυλά στις δημοσκοπήσεις. Ολοι υποκλίθηκαν στην απόλυτη γοητεία της.
ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΣΤΕΛΛΑ, Ελεύθερος Τύπος, Κυριακή, 28.12.08
Φιλίστωρ 