100 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

Θεσσαλονίκη, 30 Οκτωβρίου 1912. Ο βασιλεύς Γεώργιος Α΄ και ο διάδοχος Κωνσταντίνος έφιπποι προ του Λευκού Πύργου. Η είσοδος του Γεωργίου επισφραγίζει και συμβολικά την απελευθέρωση της πόλης χάρις στους αγώνες των Ελλήνων, την πολιτική ιδιοφυΐα του Ελευθερίου Βενιζέλου και το θάρρος του Κωνσταντίνου. Τότε, πριν από 100 χρόνια, όταν η Ελλάδα είχει ξεπεράσει το άγος του 1897, ανέπτυσσε την οικονομία της και ήταν ενωμένη και έτοιμη ηθικά, υλικά και πολιτικά για να λυτρώσει τη Μακεδονία και την Ηπειρο από τον οθωμανικό ζυγό και τη βουλγαρική επιβουλή.

 

Οι εκλογές του 1950 και η ΕΠΕΚ

• Η πρώτη καταγραφή της λαϊκής θέλησης μετά τον Εμφύλιο έγινε με απλή αναλογική και ανέδειξε το κόμμα του Ν. Πλαστήρα
• Του Σωτηρη Ριζα*Η Καθημερινή, 28/10/2012

Οι εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 απετέλεσαν την πρώτη ευκαιρία για την καταγραφή της λαϊκής θέλησης μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου. Στη νέα εκλογική αναμέτρηση, σε αντίθεση με τις εκλογές του 1946, θα συμμετείχε και η ηττημένη κομμουνιστική Αριστερά μέσω ενός σχήματος εκλογικής συνεργασίας μικρών κομμάτων, καθώς το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) παρέμενε παράνομο. Θα συμμετείχαν επίσης κόμματα και ομάδες του Κέντρου και της Κεντροαριστεράς που είχαν επίσης απόσχει από τις εκλογές του 1946 εν όψει της αναμφισβήτητης τότε κυριαρχίας της βασιλόφρονος Δεξιάς. Το σημαντικότερο πολιτικό σχήμα εκπροσώπησης των ομάδων αυτών ήταν η Εθνική Προοδευτική Ενωση Κέντρου (ΕΠΕΚ) υπό την ηγεσία του αρχηγού του στρατιωτικού καθεστώτος του 1922 στρατηγού Νικολάου Πλαστήρα, με τη συμμετοχή παραδοσιακών βενιζελικών, όπως ο Εμμανουήλ Τσουδερός, και νεώτερων στοιχείων της Αριστεράς του Κέντρου, όπως ο Γεώργιος Καρτάλης.

 

1912: Ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος

Λαϊκή εικόνα που συμβολίζει την παράδοση των Ιωαννίνων στους Έλληνες

Του Ιωαννη Ν. Γρηγοριαδη* Η Καθημερινή, 26/10/2012

Η επέτειος των εκατό χρόνων από την έναρξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου και την ένταξη της Θεσσαλονίκης και μεγάλου μέρους της Μακεδονίας και της Ηπείρου στον ελληνικό εθνικό κορμό αποτελεί αφορμή για εορτασμούς αλλά και προβληματισμό. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι απετέλεσαν τη μεγαλύτερη στρατιωτική και διπλωματική επιτυχία του ελληνικού κράτους από καταβολής του και οδήγησαν στον διπλασιασμό της εκτάσεώς του. Παράλληλα σηματοδότησαν την έναρξη ενός μέχρις εσχάτων αγώνος μεταξύ αφενός της καταρρέουσας και ταυτοχρόνως εκτουρκιζόμενης αυτοκρατορίας και αφετέρου εθνικών κρατών και κινημάτων για τον διαμερισμό των ιματίων της.

Η διαδικασία κατακερματισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε έθνη-κράτη υπήρξε τραυματική και επώδυνη για όλους.

Η πολυεθνικότητα της βαλκανικής και μικρασιατικής ενδοχώρας, ο κοσμοπολιτισμός πόλεων όπως η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη, η Θεσσαλονίκη και η Φιλιππούπολη δεν συνήδαν με το κοινό πρόταγμα της εθνικής ομογενοποιήσεως. Εκατομμύρια προσφύγων εκτοπίσθηκαν από τα Βαλκάνια προς τη Μικρά Ασία και αντιστρόφως, ενώ οι συνεχιζόμενες πολεμικές επιχειρήσεις παρείχαν το δικαιολογητικό πλαίσιο για τη διάπραξη φρικτών εγκλημάτων. Ο ρόλος του νικητή και του ηττημένου δεν έμεινε σταθερός. Ο κύκλος που άνοιξε θριαμβευτικώς για την Ελλάδα με τους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912-1913 έκλεισε οδυνηρώς το 1922-1923 με τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη Συνθήκη της Λωζάννης και τη Σύμβαση Υποχρεωτικής Ανταλλαγής Πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Ο θρίαμβος του ενός εθνικισμού υπήρξε η καταστροφή του άλλου. Το μοντέλο της πολυεθνικής αυτοκρατορίας είχε ηττηθεί ιστορικώς, όχι μόνο στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή, αλλά και στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Τα έθνη-κράτη ανελάμβαναν πλέον την αποστολή του πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού εκσυχρονισμού τους.

Εναν αιώνα μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, ωστόσο, είναι ενδιαφέρουσα η διαρκής παρουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον δημόσιο διάλογο ως αποδιοπομπαίου τράγου. Είναι συνήθης πρακτική η απόδοση πολλών εκ των δεινών του ελληνικού δημοσίου βίου στην οθωμανική επιρροή. Ακούμε συχνά για «οθωμανικό» ή «μεταοθωμανικό κράτος», για «ρουσφέτια», «μπαχτσίσια», «τιμάρια» και άλλες οθωμανικές –αν και όχι πάντοτε τουρκικές– λέξεις που συμβολίζουν τη διοικητική και πολιτική ανεπάρκεια του νεοελληνικού κράτους. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι για τα δεδομένα του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα και μέχρι τον 17ο αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρξε μάλλον πρότυπο διοικητικής, πολιτικής και οικονομικής οργανώσεως, κάτι που αποδεικνύουν και οι στρατιωτικές της επιτυχίες. Η αργή αλλά αναπόδραστη παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε τη ρίζα της στην αρχική απόρριψη και μετέπειτα ανεπαρκή κατανόηση των οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών που ονομάσθηκαν «νεωτερικότητα» και μετέφεραν έκτοτε τη δυτική Ευρώπη από το περιθώριο στο πηδάλιο της παγκόσμιας ιστορίας. Τα εθνικιστικά κινήματα –μεταξύ των οποίων και το ελληνικό– που φιλοδόξησαν να γκρεμίσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία υπόσχονταν ακριβώς αυτήν την ταχεία μετάβαση στη «νεωτερικότητα».

Η προβληματική πρόσληψη θεμελιωδών στοιχείων της νεωτερικότητος από το ελληνικό κράτος αναδεικνύεται ανάγλυφα στην παρούσα οικονομική και κοινωνική κρίση. Δύο σχεδόν αιώνες μετά την ίδρυση του ελληνικού έθνους-κράτους και έναν σχεδόν αιώνα μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο ατελής εκσυγχρονισμός δεν μπορεί πλέον να αποδίδεται μονοσήμαντα στην ακούσια οθωμανική κληρονομία του νεοελληνικού κράτους. Είθε η επέτειος της εκατοενταετηρίδος των Βαλκανικών Πολέμων να οδηγήσει και σε αναστοχαστικό προβληματισμό, τόσο για τις συνθήκες που οδήγησαν στην ιστορική επιτυχία όσο και για τους λόγους του ελλιπούς εκσυγχρονισμού.

* Ο κ. Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.

 

ΒΑΣΩ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ Με τον αριθμό 82224 επέζησε από την κόλαση του Αουσβιτς

H 86χρονη Βάσω Σταματίου είναι ένας μαντατοφόρος από την κόλαση. Είναι η τελευταία ίσως Ελληνίδα χριστιανή που βρίσκεται σήμερα ζωντανή αφού πέρασε από το κολαστήριο του Αουσβιτς Μπιρκενάου, άλλων δύο στρατοπέδων συγκέντρωσης, το Ράβενσμπρικ και το Μάγκντεμπουργ και κατάφερε τελικά να επιζήσει.

H 86χρονη Βάσω Σταματίου είναι ένας μαντατοφόρος από την κόλαση. Είναι η τελευταία ίσως Ελληνίδα χριστιανή που βρίσκεται σήμερα ζωντανή αφού πέρασε από το κολαστήριο του Αουσβιτς Μπιρκενάου, άλλων δύο στρατοπέδων συγκέντρωσης, το Ράβενσμπρικ και το Μάγκντεμπουργ και κατάφερε τελικά να επιζήσει. Το 1944, ήταν πρωτοετής της Νομικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Μια Επονίτισσα, που τη συνέλαβε στο σπίτι της η Γκεστάπο τρεις μέρες μετά τη συγκέντρωση διαμαρτυρίας στη διασταύρωση Αγίας Σοφίας και Τσιμισκή με αφορμή την επέτειο της 25ης Μαρτίου. Για να μεταφερθεί στη συνέχεια στο στρατόπεδο Παύλου Μελά και από εκεί στις φυλακές Μπάνιτσε του Βελιγραδίου και να πάρει μετά από τρεις μήνες τον δρόμο για το Αουσβιτς Μπιρκενάου.

 

Οικονομική κρίση: τότε και τώρα

Η ΑΥΓΗ: 28/10/2012

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ

Είναι πολύ πιθανό ότι η κρίση του 1930 θα είχε διαρκέσει πολύ περισσότερο χρόνο, και με ασύγκριτα βαρύτερο ανθρώπινο και οικονομικό κόστος, εάν ο πρόεδρος Ρούζβελτ δεν είχε εξ αρχής εντοπίσει και στοχοποιήσει τους υπεύθυνους γι’ αυτήν, χρηματιστήρια, κερδοσκόπους, τραπεζίτες, κι εάν δεν είχε λάβει εξ αρχής μέτρα που περιόρισαν αποφασιστικά την ασυδοσία τους, που θέσπισαν αυστηρές κανονιστικές ρυθμίσεις και υπεύθυνη δημόσια επιτήρηση πάνω στην ανευθυνότητα και ασυδοσία των αγορών. Όταν ο αμερικανός πρόεδρος αποφάσισε την αποσύνδεση του δολαρίου από τον χρυσό και τη διολίσθηση του αμερικανικού νομίσματος, είχε σαν κύριο στόχο να συντρίψει τις πληρωμές για τόκους στους πιστωτές του δημοσίου. Οι τελευταίοι κατήγγειλαν ότι με την προεδρική απόφαση επέρχεται το τέλος του δυτικού πολιτισμού… Μέχρι το 1934, όλοι οι οικονομικοί σύμβουλοι στον Λευκό Οίκο είχαν παραιτηθεί, καταγγέλλοντας τον πρόεδρο. Ο ίδιος, τους απέδωσε τη σύνθετη επωνυμία banksters (νεολογισμός, που συνδυάζει τις λέξεις τραπεζίτες και γκάνγκστερς) και αυτοί, με τη σειρά τους, τον ανακήρυξαν ως υπ’ αριθμόν ένα δημόσιο κίνδυνο. Ωστόσο, παρά τα νομισματικά μέτρα που κατέβασαν το κόστος του χρήματος σε μηδενικά επίπεδα, η ανεργία παρέμενε ακόμη υψηλή και δεν μειώθηκε παρά μόνον όταν ο Ρούζβελτ πέρασε στη δεύτερη φάση του «ανορθόδοξου» προγράμματός του, στη δημόσια χρηματοδότηση γιγαντιαίων δημοσίων έργων, με μαζικές προσλήψεις ανέργων.Σύμφωνα με τον βρετανό Κέυνς, ο οποίος επισκέφθηκε τον αμερικανό πρόεδρο στον Λευκό Οίκο το 1934, ο τελευταίος δεν είχε επαρκή οικονομική παιδεία, αλλά διέθετε λαϊκό αισθητήριο, παρά την αριστοκρατική καταγωγή του. Οι αγρότες και οι άνεργοι τον ενέπνεαν περισσότερο απ’ όλους μαζί τους οικονομολόγους, ενώ παράλληλα οι άνθρωποι του μεγάλου κεφαλαίου του προξενούσαν δυσπιστία και αηδία.

 

Γερμανοντυμένοι

Η ΑΥΓΗ: 28/10/2012

ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ-ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΝΓΚΑΝΕΛΛΗ*

ΣΤΡΑΤΟΣ ΔΟΡΔΑΝΑΣ, Έλληνες εναντίον Ελλήνων. Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη, 1941-1944, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, σελ. 555

ΣΤΡΑΤΟΣ ΔΟΡΔΑΝΑΣ, Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη. Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία, 1945-1974, Εστία, Αθήνα, σελ. 526

Διαβάζοντας τον πρόλογο του Ιάκωβου Μιχαηλίδη στο Έλληνες εναντίον Ελλήνωνδιαπίστωσα, με ανησυχία, πόσα πολλά έχουν αλλάξει από το 2006 που γράφεται. «Η πολιτική στράτευση του παρελθόντος», παρατηρεί, εννοώντας τη στράτευση στην αριστερά, «κινδυνεύει να αντικατασταθεί από μια ρηχή και εξισωτική αποϊδεολογικοποίηση». Είχε έρθει πια η στιγμή, σύμφωνα με τον ιστορικό, να γραφεί ψύχραιμα η ιστορία των όσων συνεργάστηκαν με τους κατακτητές.

 

Εθνική Οργάνωση Κρήτης: Μια ανέκδοτη βρετανική έκθεση για την Αντίσταση στο νησί

Η ΑΥΓΗ: 28/10/2012

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΛΙΔΑΚΗ*

Η ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Κρήτη, είναι ένα ιδιαίτερο θέμα με ξεχωριστό ενδιαφέρον: Η τοπική διάσταση, που καθορίζεται από τη γεωγραφική και γεωπολιτική θέση του νησιού, τη διαδικασία εθνικής ενσωμάτωσης του, τις οικονομικές συνθήκες και τις αντίστοιχες σχέσεις και νοοτροπίες, τις προθέσεις των Γερμανών και τα σχέδια των Βρετανών στη Μεσόγειο, επηρεάζει το σχηματισμό και τη δράση των αντιστασιακών οργανώσεων και τον χαρακτήρα της Αντίστασης. Εκτός τους προσωποπαγούς χαρακτήρα των περισσότερων από αυτές τις οργανώσεις, στον μη εαμικό χώρο, στη θέση του αντίπαλου στο ΕΑΜ δεν έχουμε εδώ τον ΕΔΕΣ, αλλά την Εθνική Οργάνωση Κρήτης (ΕΟΚ). Παρά τα όσα γνωρίζουμε ή νομίζουμε πως γνωρίζουμε για αυτήν, η σχετική ιστορική έρευνα δεν έχει φωτιστεί αρκετά.

 

Φασισμός και κρίση

Η ΑΥΓΗ: 28/10/2012

ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Όταν το 1969 ο Νίκος Πουλαντζάς έγραφε το βιβλίο του Φασισμός και δικτατορία. Η Τρίτη Διεθνής αντιμέτωπη στον φασισμό (κυκλοφορεί στις εκδόσεις Θεμέλιο), το πολιτικό μέλημά του ως έλληνα αριστερού ήταν η ανατροπή της δικτατορίας στη χώρα του, και επειδή τα πολιτικά μελήματα όσων κάνουν θεωρία ξεκινάνε αναπόφευκτα από τον ίδιο το χώρο της θεωρίας, ο Πουλαντζάς θα προσπαθήσει να αναλύσει στο βιβλίο του αυτό το φασισμό, έτσι ώστε η θεωρητική ανάλυση να παράσχει στο μέτρο που της αναλογεί τα μέσα ανατροπής της δικτατορίας.

 

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου

Ο Ι. Μεταξάς ασκεπής σε στάση προσοχής στις σκάλες της Παλαιάς Βουλής πιθανώς σε ανάκρουση Εθνικού Ύμνου. Διακρίνονται ο Κ. Κοτζιάς και ο π. Υπουργός Τουρκοβασίλης με τους παρισταμένους να αποδίδουν τον φασιστικό χαιρετισμό.

Η ΑΥΓΗ: 28/10/2012

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

To δικτατορικό καθεστώς που επιβλήθηκε από τον Βασιλιά Γεώργιο τη νύκτα της 4^ηςΑυγούστου 1936, με εκτελεστικό του όργανο «τον πιστό του υπηρέτη» και αποτυχημένο πολιτικό Ιωάννη Μεταξά, δεν είναι φασιστικό, και ας επιχειρεί από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του να μοιάσει με τέτοιο. Είναι ένα τυπικό αστυνομικό «κράτος εκτάκτου ανάγκης», που λόγω του επερχόμενου παγκόσμιου πολέμου, το έχει ανάγκη για λόγους στρατηγικούς η Μεγάλη Βρετανία στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Ένα αυταρχικό καθεστώς το οποίο συνενώνει κάτω από το στέμμα, που εκφράζει ανοικτά τα βρετανικά συμφέροντα, το παλιό γερμανόφιλο πολιτικό-οικονομικό προσωπικό που συμβολίζει ο Μεταξάς και εξουδετερώνει με αυτό τον τρόπο την αυξανόμενη επικίνδυνα μετά την οικονομική κρίση γερμανική διείσδυση στη χώρα. Ένα καθεστώς στο οποίο το κυρίαρχο καπιταλιστικό σύστημα όχι απλά παραμένει αλώβητο, αλλά στηρίζεται με κάθε μέσο, ακόμη και με την ύπαρξη για πρώτη φορά Αστικού Κώδικα. Ενώ αναστέλλει το Σύνταγμα και τις κατοχυρωμένες Ελευθερίες, παίρνει αμέσως με την επιβολή του ευνοϊκά μέτρα υπέρ των ξένων ομολογιούχων των παλιών δανείων, κυρίως των Βρετανών, που είχε παγώσει η κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου.

 

Υπό την επικυριαρχία του φασισμού

Η ΑΥΓΗ: 28/10/2012

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ*

Το κατοχικό ελληνικό κράτος

Η Ελλάδα θα γινόταν «Καλιφόρνια της Ευρώπης», έγραφε ο γερμανικός Τύπος το 1942-43. Όταν όμως, στα τέλη του ’44, ο γερμανικός στρατός αποχωρούσε, η κατεστραμμένη Ελλάδα θύμιζε κάθε άλλο παρά Καλιφόρνια. Οι γερμανικές υπηρεσίες κλήθηκαν τότε να κάνουν τον απολογισμό και να βρουν τα αίτια. Τα πορίσματά τους περιγράφουν μεν υπαρκτές αδυναμίες, παραβλέπουν όμως τον καταστροφικό ρόλο των ίδιων των Γερμανών, μεταθέτοντας το σύνολο σχεδόν των ευθυνών στους Έλληνες και τους Ιταλούς. Στο κείμενο αυτό θα παρουσιαστούν συνοπτικά τα πιο ενδιαφέροντα πορίσματα από μία, κυρίως, τέτοια έκθεση που σήμερα βρίσκεται στα γερμανικά στρατιωτικά αρχεία (Φράινμπουργκ).