Ελευθεροτυπία, Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2013

ΕΑΜικοί Μικρασιάτες πρόσφυγες κατά δωσιλόγων

Μία υποδειγματική μελέτη ήρθε να προστεθεί στις ιστοριογραφικές προσπάθειες για τη διερεύνηση της δεκαετίας του ’40. Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης ήρθε να συμπληρώσει ένα αδιερεύνητο έως τώρα χώρο της ιστορικής γνώσης, με μια μεγάλου εύρους έρευνα που βασίζεται σε μια πολύ καλή τεκμηρίωση.

Η παλαιότερη ερευνητική παραγωγή για την περίοδο αυτή αφορούσε κυρίως τις συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στην ύπαιθρο και ειδικά στην ορεινή Ελλάδα, εφ’ όσον εκεί υπήρξαν τα πρώτα ελεύθερα εδάφη και εκεί συγκροτήθηκαν οι πρώτες πολιτειακές δομές από το αντιφασιστικό απελευθερωτικό κίνημα. Επίσης, στην ύπαιθρο είχε διεξαχθεί ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε την Κατοχή.

Για την ίδια την πρωτεύουσα η πλειονότητα των μελετών αφορούσε την πολιτική ιστορία σε σχέση με τη δράση των κυρίαρχων πολιτικών σχηματισμών και των ηγετών τους. Η υποτίμηση, ή καλύτερα η παραγνώριση των κοινωνικών συνθηκών, των συναισθημάτων και των επιλογών του απλού λαού και των υπόγειων ιδεολογικών και πολιτικών διεργασιών στα αστικά κέντρα -και ειδικά στην πρωτεύουσα- στερούσε από το μελετητή την ολοκληρωμένη αντίληψη για τη συγκεκριμένη περίοδο. Η υπέρβαση αυτής της μερικότητας θα αποτελέσει την πρόκληση για μια σειρά νέων μελετητών, οι οποίοι θα προσεγγίσουν τα δρώμενα της δεκαετίας του ’40 με μια πιο σύγχρονη ματιά και με νέα μεθοδολογικά εργαλεία.

 

Το «Νέο 1821»

Η ΑΥΓΗ: 25/03/2012

ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΤΖΟΥΚΑ*

Προσλήψεις της Ελληνικής Επανάστασης από το ΕΑΜ

Είναι αναμφισβήτητο ότι η συγκρότηση του αντιστασιακού κινήματος της περιόδου 1941-44 συνιστά μια ανεπανάληπτη κοινωνική εμπειρία, που άφησε σημαντικές παρακαταθήκες στις επόμενες γενιές. Η ίδρυση και ανάπτυξη του ΕΑΜ, της σημαντικότερης μαζικής οργάνωσης της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, έχει έκτοτε απασχολήσει τους ερευνητές ποικιλοτρόπως. Στο σημείωμα αυτό θα επιχειρηθεί η συνοπτική επισκόπηση του τρόπου με τον οποίο επιχειρήθηκε η σύνδεση της εαμικής Αντίστασης με την Επανάσταση του 1821, το άλλο μεγάλο «ιστορικό προηγούμενο».

Η ίδρυση του ΕΑΜ, το Σεπτέμβριο του 1941, αποτελούσε γεγονός καταλυτικής σημασίας για την ανάπτυξη ενός εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος που όμως εκ των πραγμάτων έθετε ταυτόχρονα και το ζήτημα της άρνησης της προπολεμικής πολιτικής τάξης πραγμάτων. Η αρχική αμηχανία του κινήματος σε επίπεδο συμβολικής παρουσίας του στο δημόσιο χώρο φανερώνεται από το γεγονός ότι ένα από τα πρώτα συνθήματα που χρησιμοποιήθηκαν το 1941 (κατά την πρώτη επέτειο της 28ης Οκτωβρίου) ήταν και το ΕΑΜ-Τσαρούχι. Με την πάροδο όμως του χρόνου και την εξάπλωση του εαμικού κινήματος σε εκτεταμένες περιοχές της χώρας, η παρουσία συνθημάτων και προκηρύξεων που καλούσαν ανοικτά σε συστράτευση στο νέο απελευθερωτικό μέτωπο πολλαπλασιάσθηκε. Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη αυτή διαδραμάτισε το εμβληματικό κείμενο του Δημήτρη Γληνού Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ, που κυκλοφόρησε το φθινόπωρο του 1942 και έγινε γνωστό σε ολόκληρη την Ελλάδα.

 

Τότε και τώρα: Παραλληλισμοί επί ξυρού ακμής

• Η ΑΥΓΗ: 02/10/2011
• της Ιωαννας Παπαθανασιου*

Η κρίσιμη συγκυρία στην οποία βρίσκεται σήμερα η ελληνική κοινωνία καλεί την Αριστερά να αντιμετωπίσει την επέτειο των εβδομήντα χρόνων από την ίδρυση του ΕΑΜ με διαφορετικούς όρους. Μας καλεί να εγκαταλείψουμε τους πανηγυρικούς και τις ανέξοδες συνθηματολογίες που είθισται να συνοδεύουν τις επετείους και να στοχαστούμε κάποια σημαντικά ιστορικά παράλληλα. Ξεχασμένα στον πάγκο του ιστορικού, ανάμεσα στα εργαλεία της δουλειάς μας, σωρεύονται τα ανάλεκτα του πρόσφατου παρελθόντος που συναντούν τους σύγχρονους προβληματισμούς για το ρόλο της Αριστεράς στη σημερινή πολυεπίπεδη κρίση. Τα ιστορικά τεκμήρια δεν προβάλλουν ανυπέρβλητα χάσματα ανάμεσα στις δυστοκίες και τις ανεπάρκειες του «σήμερα» με το «λαμπερό και ηρωικό χθές». Αντίθετα, υπογραμμίζοντας τις αποκλίσεις, επιβεβαιώνουν τον ρόλο της Ιστορίας: η γνώση μας για το παρελθόν συμβάλλει στην κατανόηση και στην αναζήτηση λύσεων για τον παρόντα χρόνο.

Ποιο λοιπόν ήταν και τι ήθελε το ΕΑΜ; Αν η απάντηση στο ερώτημα περικλείεται ήδη από τα χρόνια της Αντίστασης στην περίφημη μπροσούρα του Δ. Γληνού, στις χιλιάδες σελίδες που έχουν γραφεί για την ιστορία της Αντίστασης, οι ερμηνείες για το εαμικό «φαινόμενο» ποικίλουν, επηρεασμένες πρωτίστως από τα κυρίαρχα ιδεολογικά σχήματα, τις αντιπαλότητες και τις συναινέσεις που χαρακτήρισαν κάθε εποχή. Ανεξάρτητα ωστόσο από τις ερμηνείες και τα σχήματα, οι συνθήκες και πολύ περισσότερο οι ανάγκες που οδήγησαν στην ίδρυση του ΕΑΜ φαίνεται ότι έχουν σημαντικές αναλογίες με όσα επιτάσσει η σημερινή συγκυρία.

 

Ο δυναμισμός και η παλλαϊκή αποδοχή του ΕΑΜ στόχος των αντιπάλων του

• Η ΑΥΓΗ: 02/10/2011
• του Προκοπη Παπαστρατη*

Η απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, τον Ιούλιο του 1941, να καλέσει τον ελληνικό λαό σε αντίσταση και να προτείνει στους αστούς πολιτικούς ηγέτες να συνεργαστούν με το ΕΑΜ προκαλεί την άρνηση των τελευταίων και την ταυτόχρονη απειλή για αιματηρή και αδελφοκτόνο καταστολή ενός τέτοιου κινήματος. Αυτό υπογραμμίζει κατηγορηματικά ο Στ. Γονατάς, αρχηγός των Συντηρητικών Φιλελεύθερων, στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1941, στον εκπρόσωπο του ΚΚΕ Θανάση Χατζή.

Τόσο η πρόταση αυτή όσο και η άρνηση προσδιορίζουν άμεσα το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί το κίνημα της Αντίστασης. Σαφή απόδειξη αυτής της αδιάλλακτης στάσης είναι η εχθρική στάση που θα τηρήσουν οι αστοί πολιτικοί ηγέτες, με αξιοζήλευτη συνέπεια, απέναντι σ’ αυτήν τη συνεργασία σ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής. Αυτή η εχθρότητα και η ενδόμυχη παραδοχή της σημασίας του ΕΑΜ και συνακόλουθα του κινδύνου που ενέχει για τα στενά πολιτικά τους συμφέροντα τους οδηγεί να επιλέξουν την αντιπαράθεση από τη συνεργασία. Αυτή η επιλογή της αντιπαράθεσης εξηγείται από την αδυναμία της αστικής πολιτικής ηγεσίας να κατανοήσει γιατί στις νέες συνθήκες που επιβάλλει η τριπλή κατοχή το ΕΑΜ κερδίζει συνεχώς έδαφος.

Σε αντίθεση με το ΕΑΜ που απευθύνεται άμεσα στο λαό και αναθέτει πρωτοβουλίες για την υλοποίηση ενός ευρύτατου φάσματος δραστηριοτήτων, με αποτέλεσμα να κερδίζει εμπιστοσύνη σε μια συνεχώς διευρυνόμενη λαϊκή βάση, η στάση που τηρούν οι προσωπικότητες του αστικού πολιτικού χώρου, που εξακολουθούν να συμπεριφέρονται ως αρχηγοί πολιτικών κομμάτων, δείχνει ότι δεν εμπιστεύονται τον κόσμο που διατείνονται ότι εκπροσωπούν. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης οφείλεται στις εγγενείς αδυναμίες του πελατειακού συστήματος που τους διατήρησε στην εξουσία μέχρι το 1936, αδυναμίες τις οποίες αδυνατούν να υπερβούν στη διάρκεια της Κατοχής.

Λογική συνέπεια αυτής της στάσης τους είναι να αναζητήσουν συνεργασία όπου τη βρουν, στη βάση της αντιμετώπισης αυτής της νέας πολιτικής και κοινωνικής δυναμικής που αντιπροσωπεύει το ΕΑΜ και το οποίο θα διεκδικήσει αποφασιστικό ρόλο στις μεταπολεμικές εξελίξεις. Κοινό σημείο σύγκλισης είναι ο κομμουνιστικός κίνδυνος, το απόλυτο επιχείρημα, που θα λειτουργήσει συσπειρωτικά με αποτέλεσμα να συγκροτηθεί σταδιακά όσο πλησιάζει η απελευθέρωση ένα συνονθύλευμα ετερόκλητων δυνάμεων που εκτείνεται από τον ΕΔΕΣ του Ζέρβα μέχρι τα Τάγματα Ασφαλείας και περιλαμβάνει τις ακροδεξιές οργανώσεις τις Αθήνας που εξοπλίζουν οι Άγγλοι και άλλες αντίστοιχες οργανώσεις στη Μακεδονία ασήμαντης δύναμης. Σ’ αυτό το μάλλον θλιβερό συνονθύλευμα οι Άγγλοι θα παίξουν βασικό ρόλο.

 

Μια ιστορική πρόκληση: το ΕΑΜ

• Η ΑΥΓΗ: 02/10/2011
• Του Σπυρου Ι. Ασδραχα

Για το ΕΑΜ είναι εύκολο στον καθένα να μιλήσει, με έξαρση μάλιστα, αν ανήκει στη γενεαλογία του. Όσοι ήταν ώριμοι στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 έχουν πάρει το μονοπάτι του θανάτου. Λίγοι από τους νέους της δεκαετίας του 1940 επιζούν. Όσοι ανήκουν στη μικρότερη ηλικιακή κλάση που αγκάλιασε, τα Αετόπουλα, σήμερα κοντεύουν να γίνουν ογδοντάρηδες· άλλοι απ’ αυτούς, όσοι βίωσαν φυσιολογικά, έφυγαν και απομείναντες πήγαν στο ξόδι τους. Το ΕΑΜ όμως δεν είναι μια διαγεναϊκή μνήμη που κρατά όσο και η προφορική διαιώνισή της: το ΕΑΜ είναι ιστορία και η ιστορία δεν έχει τέλος, γιατί δεν είναι μόνο η περιγραφή συμβάντων, αλλά μια ανασηματοδοτούμενη επιθυμία, βούληση και ερμηνευτική προκείμενη του παρόντος. Έχει γίνει μια ζώσα ιστορία.

ΕΑΜ, δηλαδή Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Ας αναστοχαστούμε αυτές τις τετριμμένες λέξεις. Εθνικό: ο κύριος συντελεστής του, το ΚΚΕ, ήτα κόμμα διεθνιστικό που υπερέβαινε το έθνος μέσω μιας τάξης που από υποτελής γινόταν ηγεμονική, της εργατικής τάξης· μιας τάξης επαναστατικής. Η συγκυρία του πολέμου ανάδειξε τον πατριωτισμό, κι αυτός δεν μπορούσε να είναι παρά εθνικός, αφού ο πόλεμος έφερνε αντιμέτωπα κράτη, συνεκτικός δεσμός των οποίων ήταν η εθνική ιδεολογία. Η μητέρα του διεθνισμού ήταν μια αυτοκρατορία πολυσύνθετη, που θέλησε να μεταλλαχθεί σε υπερεθνική ταξική ενότητα. Η πραγματολογία όμως της ιστορίας δεν είναι ταυτόσημη με τη λογική της: το διαλεκτικό σχήμα θέση-αντίθεση-σύνθεση προσέκρουε στη μεσοχρονική –όπως πιστευόταν– διάρκεια, και στη διαλεκτική αντιπαρατασσόταν η λεγόμενη «τυπική λογική»: ή — ή. Η λήψη αποφάσεων υποτασσόταν, στη συγκεκριμένη συγκυρία, σ’ αυτή τη λογική. Ο πόλεμος δεν μπορούσε παρά να είναι πατριωτικός, δηλαδή εθνικός. Πόλεμος, για τους ηττημένους, απελευθερωτικός.

 

Για τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ (1941-2011)

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ

Στις 27 Σεπτέμβρη 2011 συμπληρώνονται 70 χρόνια από την ίδρυση (1941) του μεγάλου και θρυλικού Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου που συσπείρωσε τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού στον αγώνα κατά της τριπλής κατοχής από τη ναζιστική Γερμανία, τις φασιστικές Ιταλία και Βουλγαρία. Το ΚΚΕ είναι υπερήφανο που υπήρξε η ψυχή, ο καθοδηγητής και ο κύριος αιμοδότης του ΕΑΜ. Αν και βαριά πληγωμένο το ΚΚΕ από τις διώξεις της μεταξικής δικτατορίας, με τον γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής Νίκο Ζαχαριάδη και εκατοντάδες πρωτοπόρα στελέχη του παραδομένα από τις αστικές κυβερνήσεις στις δυνάμεις Κατοχής, βρήκε τη δύναμη να σαλπίσει προσκλητήριο λαϊκής αγωνιστικής ανάτασης και να διαμορφώσει με τη δράση του τους όρους για να υψωθεί, για να πάρει σάρκα και οστά, η λαϊκή αντίσταση.

Η πρωτοβουλία του ΚΚΕ για την οργάνωση της λαϊκής αντίστασης δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνο την άγρια τρομοκρατία των δυνάμεων Κατοχής, αλλά και τη θέση και τη δράση των αστικών κομμάτων και της πλουτοκρατίας που καλλιεργούσαν την υποταγή και τη μοιρολατρία. Σε αντίθεση με τις ηγεσίες των αστικών κομμάτων που κινούνταν μεταξύ της ανοιχτής συνεργασίας με τον εχθρό, ή της φυγής σε ασφαλείς και προστατευμένους από τους Βρετανούς τόπους, το ΕΑΜ απέδειξε ότι ο λαός – η εργατική τάξη, η φτωχή αγροτιά και τα λαϊκά στρώματα των πόλεων – όταν είναι οργανωμένος και αποφασισμένος αναδεικνύεται στο μεγάλο πρωταγωνιστή της Ιστορίας.

Στις 16 Φλεβάρη 1942 δημιουργήθηκε το ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ, ο θρυλικός ΕΛΑΣ, με στρατιωτικό διοικητή τον Στέφανο Σαράφη και με καπετάνιο τον Αρη Βελουχιώτη. Στις 23 Φλεβάρη 1943 ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ, που οργάνωσε τη συντριπτική πλειοψηφία της νεολαίας. Ταυτόχρονα, συγκροτήθηκαν η Εθνική Αλληλεγγύη, η Οργάνωση για την Προστασία του Λαϊκού Αγώνα (ΟΠΛΑ), φρουρός των λαϊκών αγωνιστών από τους κουκουλοφόρους και άλλους συνεργάτες των κατακτητών, το Εθνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (ΕΛΑΝ) με πάνω από 100 σκάφη και περισσότερους από 1.200 μαχητές, ναύτες και αξιωματικούς.

Το ΕΑΜ έσωσε το λαό από την πείνα. Δημιούργησε φύτρα λαϊκής εξουσίας στις απελευθερωμένες περιοχές. Τροφοδότησε τη λαϊκή πολιτιστική δημιουργία. Το Μάρτη του 1944, δημιούργησε την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), που ήταν το κεντρικό όργανο διοίκησης των απελευθερωμένων περιοχών. Στις εκλογές σε συνθήκες Κατοχής για την εκλογή του Εθνικού Συμβουλίου ψήφισαν για πρώτη φορά στην ελληνική Ιστορία οι γυναίκες και οι νέοι από 18 χρόνων.

 

Χάρη στους αγώνες του ΕΑΜ δεν στάλθηκε ούτε ένας εργάτης από την Ελλάδα να δουλέψει στα γερμανικά εργοστάσια, με εξαίρεση όσους είχαν συλλάβει ως ομήρους. Δεν στάλθηκε κανένας Ελληνας να πολεμήσει κατά της Σοβιετικής Ενωσης.

Ο ΕΛΑΣ καθήλωσε από 8 έως 12 μεραρχίες του εχθρού προξενώντας τεράστιες απώλειες στα στρατεύματα Κατοχής, που είχαν σε ανθρώπινο δυναμικό πάνω από 30.000 νεκρούς και 6.500 αιχμαλώτους. Μεγάλες καταστροφές προξένησε στις υποδομές και στον εξοπλισμό του αντιπάλου. Το σύνολο του εξοπλισμού του προερχόταν από όπλα που απέσπασε από τα στρατεύματα Γερμανών και Ιταλών. Την άνοιξη του 1944 είχε ήδη απελευθερώσει τα 2/3 της χώρας.

Το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ δεν μπόρεσαν να ολοκληρώσουν τη λαϊκή νίκη ώστε να δικαιωθούν οι μεγάλες θυσίες και προσδοκίες του λαού, καθώς ηττήθηκαν μετά την απελευθέρωση από τις απροκάλυπτες επεμβάσεις του βρετανικού και αργότερα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, στο πλευρό της αστικής τάξης της Ελλάδας. Ο ηρωικός αγώνας του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ του λαού της Αθήνας και του Πειραιά το Δεκέμβρη του 1944 και η εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας το 1946 – 1949 αποτελούν κορυφαίες στιγμές της ταξικής πάλης στη χώρα μας που σφράγισε την ελληνική Ιστορία στον 20ό αιώνα.

 

Το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ αποτελούν τα μεγαλύτερα και λαμπρότερα κατορθώματα του λαϊκού – εργατικού κινήματος και παρακαταθήκη του αγώνα του ΔΣΕ. Αποτέλεσαν και αποτελούν ορόσημο και απόδειξη ότι τη μεγάλη επαναστατική και πρωτοπόρα δύναμη του καιρού μας αποτελεί η εργατική τάξη και το επαναστατικό κόμμα της. Ο ανυπέρβλητος μαζικός λαϊκός ηρωισμός, η τεράστια προσφορά στις μετέπειτα κατακτήσεις, όπως και τα λάθη που δυσκόλεψαν αυτόν τον ηρωικό λαϊκό αγώνα να φτάσει στην τελική νίκη με την κατάκτηση της εργατικής – λαϊκής εξουσίας, αποτελούν σήμερα πηγή έμπνευσης, διδαχής και συμπερασμάτων.

 

Το ΚΚΕ έχοντας βγάλει χρήσιμα συμπεράσματα από τις εποποιίες και τα λάθη του λαϊκού και εργατικού κινήματος, από τις πρωτόγνωρες κατακτήσεις του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε, αλλά και τα λάθη που οδήγησαν στην ανατροπή του, σαλπίζει σήμερα το δρόμο της λαϊκής κοινωνικής συμμαχίας και αντεπίθεσης για τη λαϊκή εξουσία και την αποδέσμευση από την ΕΕ και τους άλλους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά και νικηφόρα την άγρια ολομέτωπη επίθεση που δέχεται, από τα κόμματα και τις δυνάμεις του συστήματος για να σωθεί από την καπιταλιστική βαρβαρότητα της κρίσης, της φτώχειας και των πολέμων.

Οι θυσίες του λαού στον αγώνα κατά των μονοπωλίων, του καπιταλισμού, για μια νέα οργάνωση της κοινωνίας, το σοσιαλισμό, μπορούν να διασφαλίσουν ότι ο λαός μας θα ζήσει καλύτερα, με σύγχρονα δικαιώματα. Ο λαός μπορεί, οργανωμένος, συνειδητοποιημένος για τη δική του εξουσία, να νικήσει.

ΑΘΗΝΑ 26/9/2011

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ

    

Τιμάμε και αποκαθιστούμε τους αλύγιστους της ταξικής πάλης

 

Το ΚΚΕ διοργανώνει εκδηλώσεις για την παρουσίαση της Απόφασης της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης (16 Ιούλη 2011), σχετικά με τις αποκαταστάσεις του Νίκου Ζαχαριάδη, του Νίκου Βαβούδη και την πολιτική αποκατάσταση του Αρη Βελουχιώτη. Το πρόγραμμα είναι το εξής: 

• Την Κυριακή 2 Οκτώβρη, στις 11.30 το πρωί, στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, για τονΝίκο Ζαχαριάδη, ηγέτη και Γενικό Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ 1931-1956.
• Την Τετάρτη 5 Οκτώβρη, στις 7.30 το απόγευμα, στην πλατεία «ΑΤΛΑΣ» στο σταθμό του ηλεκτρικού στον Ταύρο, για τον Νίκο Βαβούδη, στέλεχος του ΚΚΕ.
• Την Κυριακή 9 Οκτώβρη, στις 11 το πρωί στην πλατεία Λαού στη Λαμία, για τον καπετάνιο του ΕΛΑΣ Αρη Βελουχιώτη.

Τις αποφάσεις της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης για τις αποκαταστάσεις των Ν. Ζαχαριάδη, Ν. Βαβούδη και Α. Βελουχιώτη, που δημοσιεύονται ήδη στην ΚΟΜΕΠ (τεύχος 5/2011), θα δημοσιεύσει ο «Ριζοσπάστης», στο φύλλο της Κυριακής, 2 Οκτώβρη.

 

ΚΚΕ και Συνασπισμός για τα 70 χρόνια του ΕΑΜ

Τον αντιστασιακό αγώνα του ΕΑΜ εναντίον των Ναζί θυμίζουν το ΚΚΕ και ο Συνασπισμός με ανακοινώσεις τους. Αφορμή η συμπλήρωση 70 χρόνων, αύριο 27 Σεπτεμβρίου, από την ίδρυσή του.

Το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ σε εκτενή ανακοίνωσή του σημειώνει ότι είναι υπερήφανο που υπήρξε η ψυχή, ο καθοδηγητής και ο κύριος αιμοδότης του ΕΑΜ και προσθέτει ότι «αν και βαριά πληγωμένο το ΚΚΕ από τις διώξεις της μεταξικής δικτατορίας, με τον γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής Νίκο Ζαχαριάδη και εκατοντάδες πρωτοπόρα στελέχη του παραδομένα από τις αστικές κυβερνήσεις στις δυνάμεις Κατοχής, βρήκε τη δύναμη να σαλπίσει προσκλητήριο λαϊκής αγωνιστικής ανάτασης και να διαμορφώσει με τη δράση του, τους όρους για να υψωθεί, για να πάρει σάρκα και οστά η λαϊκή αντίσταση».

Το Πολιτικό Γραφείο τονίζει ότι η πρωτοβουλία του ΚΚΕ για την οργάνωση της λαϊκής αντίστασης δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνο την άγρια τρομοκρατία των δυνάμεων Κατοχής, αλλά και τη θέση και τη δράση των αστικών κομμάτων και της πλουτοκρατίας που καλλιεργούσαν την υποταγή και τη μοιρολατρία. Υπογραμμίζει επίσης ότι «το ΕΑΜ έσωσε το λαό από την πείνα. Δημιούργησε φύτρα λαϊκής εξουσίας στις απελευθερωμένες περιοχές. Τροφοδότησε τη λαϊκή πολιτιστική δημιουργία. Τον Μάρτη του 1944, δημιούργησε την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), που ήταν το κεντρικό όργανο διοίκησης των απελευθερωμένων περιοχών. Στις εκλογές σε συνθήκες Κατοχής για την εκλογή του Εθνικού Συμβουλίου ψήφισαν για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία οι γυναίκες και οι νέοι από 18 χρόνων».

«Χάρη στους αγώνες του ΕΑΜ δεν στάλθηκε ούτε ένας εργάτης από την Ελλάδα να δουλέψει στα γερμανικά εργοστάσια, με εξαίρεση όσους είχαν συλλάβει ως ομήρους. Δεν στάλθηκε κανένας Έλληνας να πολεμήσει κατά της Σοβιετικής Ένωσης» αναφέρει η ανακοίνωση.

Το ΠΓ σημειώνει ότι «το ΚΚΕ έχοντας βγάλει χρήσιμα συμπεράσματα από τις εποποιίες και τα λάθη του λαϊκού και εργατικού κινήματος, από τις πρωτόγνωρες κατακτήσεις του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε αλλά και τα λάθη που οδήγησαν στην ανατροπή του, σαλπίζει σήμερα το δρόμο της λαϊκής κοινωνικής συμμαχίας και αντεπίθεσης για τη λαϊκή εξουσία και την αποδέσμευση από την ΕΕ και τους άλλους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς».

Ο ΣΥΝ

Η Κεντρική Πολιτική Επιτροπή του ΣΥΝ στην ανακοίνωσή της για την επέτειο ίδρυσης του ΕΑΜ τονίζει ότι το ΕΑΜ αποτελεί μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της ελληνικής και της ευρωπαϊκής ιστορίας και των αγώνων κατά του φασισμού και προσθέτει ότι η επέτειος των 70 χρόνων από την ίδρυσή του υπενθυμίζει στους νεότερους τις τεράστιες δυνατότητες του λαού να καθορίσει ο ίδιος το μέλλον του, μέσα από την ενωτική και συλλογική δράση.

Το ΕΑΜ, υπογραμμίζει η ΚΠΕ του ΣΥΝ, οργάνωσε την πάλη του ελληνικού λαού κατά τη διάρκεια της Κατοχής, εμπνέοντας και τις επόμενες γενιές και μπολιάζοντας τη συλλογική μνήμη των κοινωνικών αγώνων με τις αξίες της ελευθερίας, της εθνικής ανεξαρτησίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το ΕΑΜ αποτέλεσε κορυφαίο παράδειγμα οργάνωσης ενός διαφορετικού προτύπου κοινωνίας, με τους θεσμούς της λαϊκής εξουσίας, από την αυτοδιοίκηση και τη δικαιοσύνη, μέχρι τις πολιτιστικές δράσεις και τα δίκτυα αλληλεγγύης. Κυρίως, όμως, κατέδειξε τη δυναμική των λαϊκών αγώνων να καθορίσουν την έκβαση των εξελίξεων, όταν αυτοί έχουν παλλαϊκό και ενωτικό χαρακτήρα. Την ιστορία τη γράφουν αυτοί ακριβώς οι αγώνες και η αριστερά επιφορτίζεται με το καθήκον της συσπείρωσης και της κοινής ενωτικής δράσης πάνω στα μέτωπα της συγκυρίας, υπογραμμίζει ο ΣΥΝ.

 

 

 

12 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1945: Η συμφωνία της Βάρκιζας και ο ρόλος του Τσιριμώκου

12 Φλεβάρη 1945. Οι αντιπροσωπείες του ΕΑΜ και της κυβέρνησης αμέσως μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας

• Η συμφωνία της Βάρκιζας, που υπογράφηκε στις 12 Φεβρουαρίου 1945 ανάμεσα στην ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ από τη μια πλευρά και την κυβέρνηση Πλαστήρα από την άλλη, αποτέλεσε το πρώτο επίσημο κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσα στον αστικό πολιτικό κόσμο και τις μη αστικές δυνάμεις στην Ελλάδα για μια ομαλή, ειρηνική, δημοκρατική εξέλιξη της πολιτικής ζωής του τόπου στον μεταπολεμικό κόσμο.

Αλλά στο βάθος δεν υπήρχε πραγματική διάθεση για συμβιβασμό. Το αστικό κράτος και ο μηχανισμός του, όπως και οι Αγγλοι, έψαχναν για κάποια «παράλειψη», μια «τρύπα» για να περιορίσουν ή να υποτάξουν τις δυνάμεις της Αριστεράς, ενώ η ηγεσία του ΚΚΕ αποφάσισε να κρύψει το καλύτερο μέρος του οπλισμού του ΕΛΑΣ για μελλοντική πιθανή χρησιμοποίησή του.

Η δυσπιστία ήταν έκδηλη και από τις δύο πλευρές, και μόνο μετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας το 1974 φάνηκε η διάθεση των δύο πλευρών να τηρήσουν σιωπηρά -χωρίς γραπτή δέσμευση, όπως συνέβη στη Βάρκιζα- τους όρους εκείνης της συμφωνίας.

Στις διαθέσεις των Αγγλων και του κρατικού ελληνικού μηχανισμού προστέθηκε ο περίεργος αν όχι και σκοτεινός ρόλος ενός κεντρικού αντιπροσώπου της αριστερής αντιπροσωπείας στη Βάρκιζα: του Ηλία Τσιριμώκου, ηγέτη του μικρού κόμματος της Ενωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) που συμμετείχε στο ΕΑΜ.

Το φθινόπωρο του 1944 ο Τσιριμώκος, ως αντιπρόσωπος του ΕΑΜ, είχε αναλάβει το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.

Η ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ πρόβαλλε ιδιαίτερα τον Τσιριμώκο, που είχε αποτελέσει μεταξύ άλλων μέλος της αριστερής αντιπροσωπείας στη Μέση Ανατολή το καλοκαίρι του 1943 και είχε μάλιστα συνυπογράψει το κοινό κείμενο για τη μη επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β’ στην Ελλάδα πριν από τη διεξαγωγή ενός γνήσιου δημοψηφίσματος περί το Πολιτειακό, πλάι στους Π. Κανελλόπουλο, Γ. Εξηντάρη, Κ. Πυρομάγλου, Π. Ρούσο και Α. Τζήμα.1 Τουλάχιστον από το τέλος της Κατοχής ο Τσιριμώκος είχε αρχίσει να ελίσσεται μυστικά και περίεργα. Ως υπουργός Εθνικής Οικονομίας συνεργαζόταν με τον Γεώργιο Παπανδρέου σε μια εποχή που οι Αγγλοι επιδίωκαν την απομόνωση του ΚΚΕ από τις άλλες αριστερές δυνάμεις που ανήκαν στο ΕΑΜ.

Στις αρχές Νοεμβρίου 1944 ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα ρώτησε τον Γ. Παπανδρέου αν είχε επιτύχει κάτι προς την κατεύθυνση του αποχωρισμού των μετριοπαθών στοιχείων από το ΕΑΜ. Ο Παπανδρέου απάντησε ότι «η διαδικασία είχε αρχίσει. Για παράδειγμα ο κ. Τσιριμώκος μού είχε πει εμπιστευτικά ότι περίμενε τη στιγμή για να φύγει».2

Στις 8 Ιανουαρίου 1945 ο πρεσβευτής Λίπερ πληροφορήθηκε από το Βρετανό υπολοχαγό των υπηρεσιών πληροφοριών Ρόντνεϊ Μποντ, ότι το κόμμα του Τσιριμώκου, «η ΕΛΔ είχε αποφασίσει με δική της πρωτοβουλία να πραγματοποιήσει την τελική ρήξη με το ΕΑΜ».3

Ο Τσιριμώκος προωθούσε τις επαφές του, ενώ το ΕΑΜ επιθυμούσε να διατηρήσει την ενότητά του και γι’ αυτό να προβάλλει ιδιαίτερα τον αρχηγό της ΕΛΔ. Η Πέμπτη 1 Φεβρουαρίου ήταν μια ενδιαφέρουσα και «σκοτεινή» μέρα. Η αριστερή αντιπροσωπεία είχε φτάσει στην πολυτελή έπαυλη Κανελλοπούλου, στην περιοχή της Βάρκιζας, αποτελούμενη από τους Γιώργη Σιάντο, Δημήτρη Παρτσαλίδη και Ηλία Τσιριμώκο.

Στη βίλα Κανελλοπούλου, όπου θα διεξάγονταν οι τελικές διαπραγματεύσεις μεταξύ της κυβέρνησης Πλαστήρα και της αριστερής αντιπροσωπείας, ο Τσιριμώκος είχε ιδιαίτερες επαφές με τον εκπρόσωπο της βρετανικής πρεσβείας Ντέιβιντ Μπάλφουρ και τον ιδιαίτερο γραμματέα του αντιβασιλέα αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, δικηγόρο Ιωάννη Γεωργάκη, αργότερα ιδιαίτερο συνεργάτη του Αριστοτέλη Ωνάση, που ήταν παρών σε όλη τη διάρκεια της διάσκεψης.

Ο Τσιριμώκος εκδήλωσε την επιθυμία να έχει μια μυστική ιδιαίτερη συνάντηση με τον αρχιεπίσκοπο – αντιβασιλέα. Ετσι, καταστρώθηκε ένα έξυπνο σχέδιο. Ο Τσιριμώκος ζήτησε να φύγει προσωρινά για να πάει στην Αθήνα «και να επισκεφθεί την ηλικιωμένη γιαγιά του». Οι Βρετανοί στρατιωτικοί που παρευρίσκονταν στην έπαυλη Κανελλοπούλου «μετά από μια μεγάλη επίδειξη αντιρρήσεων, που σκοπό είχαν ν’ αφοπλίσουν τις κομμουνιστικές υποψίες» συγκατατέθηκαν τελικά. Ο Τσιριμώκος με συνοδεία οδηγήθηκε στην οικία του και από εκεί μεταφέρθηκε «μυστικά στον τόπο διαμονής του αρχιεπισκόπου», στο Χαλάνδρι, όπου είχε μια καρποφόρα συνομιλία με τον Δαμασκηνό. Ο Τσιριμώκος «έδωσε οριστική υπόσχεση στον αντιβασιλέα ότι θ’ αντιταχθεί στα κομμουνιστικά αιτήματα».

Μια νέα συνάντηση μεταξύ Δαμασκηνού και Τσιριμώκου έγινε την επόμενη μέρα. Οι Βρετανοί αδημονούσαν να μάθουν αποτελέσματα των επαφών των δύο συνομιλητών. Ο Δαμασκηνός ενημέρωσε τη βρετανική πλευρά ότι «ο Τσιριμώκος ήταν ένα μεγάλο πλεονέκτημα για μας, αφού μας είχε δώσει πληροφορίες από τα πριν για τη γραμμή που -ο Σιάντος και ο Παρτσαλίδης- θ’ ακολουθούσαν και ήταν διατεθειμένος την κατάλληλη στιγμή να τους προδώσει».4

Η βρετανική ηγεσία, που στο μεταξύ είχε φτάσει στη Γιάλτα για τη διάσκεψη (Τσόρτσιλ, Στάλιν, Ρούζβελτ), ενημερωνόταν σχετικά με τη διάσκεψη της Βάρκιζας και τις κινήσεις του Τσιριμώκου και συμφωνούσε ότι δεν έπρεπε να δοθεί γενική αμνηστία για τα γεγονότα της εξέγερσης του Δεκέμβρη 1944. Αλλά ο Σιάντος και ο Παρτσαλίδης επέμεναν για τη χορήγηση γενικής αμνηστίας. Καθώς η διάσκεψη κινδύνευε να βρεθεί σε αδιέξοδο, αναζητήθηκε εκ νέου ο Τσιριμώκος, και ο Δαμασκηνός συνομίλησε μαζί του. Ο αρχιεπίσκοπος εξήγησε στους Βρετανούς μετά το τέλος της συνάντησης ότι ο συνομιλητής του «τώρα φαίνεται έτοιμος να εγκαταλείψει τους συνεργάτες του στο ζήτημα της αμνηστίας».

Ενώ συνεχίζονταν οι συνομιλίες της Βάρκιζας, ο Σάββας Παπαπολίτης, στενός συνεργάτης του Τσιριμώκου, συναντήθηκε με τον Λίπερ.

Παράδοση μέρους του οπλισμού των Ελασιτών.

Ο Τσιριμώκος είχε ζητήσει από τον Παπαπολίτη να συναντηθεί με το Βρετανό πρεσβευτή, με σκοπό να εξηγήσει τα ακόλουθα: «Από μια σειρά αναποδιές ο Τσιριμώκος βρέθηκε ακόμα μια φορά στο στρατόπεδο του ΚΚΕ μετά το τέλος της μάχης της Αθήνας. Εντάχθηκε στην αντιπροσωπεία όχι με σκοπό να βοηθήσει τον Σιάντο, αλλά με στόχο να εξασφαλίσει μια συμφωνία που θα αδυνατίσει το ΚΚΕ». Ο Παπαπολίτης ήταν εξουσιοδοτημένος να πληροφορήσει τον Λίπερ ότι η απόφαση του Τσιριμώκου ήταν «να συνενώσει όλες τις σοσιαλιστικές ομάδες για να υποστηρίξουν ανοιχτά» τη βρετανική δράση στην Ελλάδα «και να καταδικάσει το ΚΚΕ για την αντιβρετανική του στάση».5

Ενώ οι εργασίες της διάσκεψης στη Βάρκιζα συνεχίζονταν, μια επιστολή στάλθηκε προς τη βρετανική ηγεσία, υπογεγραμμένη από τους Σιάντο, Παρτσαλίδη και Τσιριμώκο: «Δεχόμαστε να λυθεί -τόνιζαν οι συντάκτες της επιστολής- το ζήτημα των διώξεων με βάση την αρχή που έθεσε η κυβερνητική αντιπροσωπεία».

12/2/1945 Οι Ηλίας Τσιριμώκος - Γιώργης Σιάντος και Μήτσος Παρτσαλίδης υπογράφουν τη συμφωνία της Βάρκιζας.

Η υποχώρηση της αριστερής αντιπροσωπείας στο θέμα της γενικής αμνηστίας πρόσφερε τη «μαύρη τρύπα» που θα έδινε την ευκαιρία να διωχτούν χιλιάδες οπαδοί της Αριστεράς, συχνά με κατηγορίες για φανταστικά αδικήματα.

Ο περίεργος και σκοτεινός ρόλος του Τσιριμώκου στις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας, ίσως να μας διευκολύνει να κατανοήσουμε καλύτερα την ξαφνική του αποστασία από τον Γεώργιο Παπανδρέου και την Ε.Κ., τον Αύγουστο του 1965, και την ανάθεση από τον Κωνσταντίνο της εντολής να σχηματίσει κυβέρνηση. Η πρωτοβουλία Τσιριμώκου απέτυχε τελικά. Ομως στη συνέχεια ο Ελληνας πολιτικός πρωτοστάτησε παρασκηνιακά στη δημιουργία της κυβέρνησης των αποστατών υπό τον Στ. Στεφανόπουλο. Στην κυβέρνηση Στεφανόπουλου, ο Τσιριμώκος χρημάτισε αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών, οπότε και πραγματοποίησε σημαντικές συνομιλίες με τους Αμερικανούς και τους Αγγλους περί το Κυπριακό κ.ά.

1. Βλ. το πρωτότυπο κείμενο της κοινής δήλωσης στο φωτογραφικό ένθετο, «Οι προστάτες», εκδ. «Ιωλκός», 2008

2. Αρχεία Φ.Ο., FO 371/43695, R 18257

3. Αρχεία Φ.Ο., FO 371/48245, R 654/G

4. Ημερολόγιο Μακμίλαν, σ. 672

5. Αρχεία Φ.Ο., FO 371/48254, R2714/G

Του ΦΟΙΒΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 12/02/2009