«Η Ελλάς δεν δύναται την πληρωμήν των δανείων…»

• ΠΩΣ ΚΗΡΥΧΤΗΚΕ Η ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΤΟΥ 1932

Η δραματική συνεδρίαση της Κοινωνίας των Εθνών στη Γενεύη και η στάση του Ελ. Βενιζέλου μέσα από τα επίσημα πρακτικά

Στιγμιότυπο από την ιστορική για την Ελλάδα σύνοδο της Κοινωνίας των Εθνών, τον Απρίλιο του 1932, όπου ο Βενιζέλος κήρυξε τη στάση πληρωμών

Η χρεοκοπία του 1932 δεν πέρασε στην Ιστορία με κάποια βαρυσήμαντη φράση, όπως η τρικουπική του 1893 («δυστυχώς επτωχεύσαμεν»). Αλλά με διπλωματικές διατυπώσεις. Μοναδική άμεση πηγή για τον τρόπο με τον οποίο ουσιαστικά εξαγγέλθηκε είναι τα επίσημα πρακτικά της Συνόδου της Γενεύης. Με οδηγό αυτό το δυσεύρετο ντοκουμέντο ας δούμε πώς ακριβώς κήρυξε η Ελλάδα του Βενιζέλου τη στάση πληρωμών, που έμελλε να σημαδέψει την κατοπινή πορεία της.

Εκεί περιγράφεται η έναρξη των εργασιών, με τους τυπικούς χαιρετισμούς και την ανάγνωση της έκθεσης, που είχε συντάξει η Δημοσιονομική Επιτροπή της ΚτΕ (εμπειρογνώμονες είχαν επισκεφθεί την Ελλάδα τους προηγούμενους μήνες).

Αμέσως μετά ο λόγος δίνεται στον Ελληνα πρωθυπουργό: «Εν μέσω γενικής προσοχής… αναπτύσσει διά μακρών την ελληνικήν άποψιν. Ευχαριστεί εν αρχή την Δημοσιονομικήν Επιτροπήν διά την έκθεσίν της, αναγνωρίζων ότι αύτη διαπνέεται από πνεύμα δικαιοσύνης και αμεροληψίας.

Ανεπαρκές μέτρο

Η επιστροφή του Βενιζέλου από τη Γενεύη. Αντί για δάνεια φέρνει νέα βάρη στον λαό

Ειδικώς, όμως, ως προς ό,τι αφορά την Ελλάδα εκθέτει τους λόγους διά τους οποίους τα προτεινόμενα μέτρα δεν είναι επαρκή να θεραπεύσουν την κρίσιν, ήτις έπληξε την Ελλάδα. Επιμένει ιδίως ότι είναι ανεπαρκές το προτεινόμενον μέτρον της επί εν έτος αναστολής της μεταφοράς των χρεολυσίων των εξωτερικών δανείων.

Η Ελλάς, προσθέτει ο κ. Βενιζέλος, ευρίσκεται εις την επιτακτικήν ανάγκην διά να δυνηθή να εξασφαλίση το ισοζύγιον του προϋπολογισμού της να αναστείλει την πληρωμήν των χρεολυσίων της επί μίαν πενταετίαν…».

Σκίτσο με τον Βενιζέλο να επαιτεί δάνειο από την Ευρώπη

Ο εισηγητής και πρόεδρος της Δημοσιονομικής Επιτροπής ξαναπαίρνει τον λόγο και πλέκοντας το εγκώμιο του Βενιζέλου συνιστά «να αποφύγη την λήψιν μέτρων, τα οποία δεν θα ανταποκρίνονταν απολύτως εις την εξυπηρέτησιν των νομίμων συμφερόντων της». Εμμεσα, δηλαδή προειδοποιεί με κυρώσεις.

Ο Βενιζέλος δευτερολογεί, λέγοντας ανάμεσα στα άλλα: «Η Ελλάς δεν αρνείται να δεχθή την βοήθειαν, την οποίαν συνιστά η Δημοσιονομική, υπό τύπον δανείου (προτείνει 10 εκ. δολ. για αργότερα) φρονεί, όμως, ότι είναι απολύτως αναγκαία η αναστολή της μεταφοράς εις ξένον συνάλλαγμα επί μίαν πενταετίαν. Ανευ της αναστολής αυτής η κυβέρνησίς μου δεν δύναται να εγγυηθεί διά το ισοζύγιον του προϋπολογισμού και συνεπώς δεν δύναται να εξασφαλίση την υπηρεσίαν των δανείων…».

Ο πυρετός της δραχμής μετά τη στάση πληρωμών

Υπενθυμίζει ότι μέχρι τότε η Ελλάδα εκπλήρωνε κανονικά όλες τις δανειακές υποχρεώσεις της, παρά τις δυσκολίες. Εξιστορεί πως μέσω της παγκόσμιας κρίσης, της πτώσης της αγγλικής στερλίνας και του οικονομικού σεισμού που επακολούθησε έφθασε η Ελλάδα να ζητάει αναστολή των χρεών της.

Υστερα «εν μέσω δραματικής σιγής ο κ. Βενιζέλος προσθέτει, τονίζων τας λέξεις: ”Θεωρώ υποχρεώσίν μου να είπω από της θέσεως ταύτης με όλην την ειλικρίνειαν, ότι εάν αι Μεγάλαι Δυνάμεις δεν κατορθώσουν να συνεννοηθούν διά να βοηθήσουν τα μικρά πτωχά Κράτη, βλέπω μαύρον το μέλλον του κόσμου. Επειδή, όμως, είμαι φύσις αισιόδοξος, ελπίζω ότι τελικώς θα εξευρεθή λύσις, ανάλογος με τους δικαίους πόθους όλων των λαών”».

«Ο λόγοι αυτοί, όπως σημειώνεται, προκαλούν καταφανή συγκίνησιν εις όλην την αίθουσαν και εν μέσω δραματικής σιγής ο πρόεδρος του Συμβουλίου της ΚτΕ Πολ Μπονκούρ λέγει επί λέξει με φωνήν προδίδουσα συγκίνησιν: ”Ευχαριστώ τον κ. Βενιζέλον εξ ονόματος της επιτροπής διά την θαρραλέαν προειδοποίησιν. Τα μεγάλα κράτη δεν παραμένουν ασυγκίνητα προ της τύχης του κόσμου…”».

• Xαριστική βολή

Η απόφαση ήταν η χαριστική βολή στην οικονομία. Ο Βενιζέλος αντέδρασε με ένα ξερό «δέχομαι». Την ίδια μέρα έδινε οδηγίες στους Ελληνες πρεσβευτές σε Λονδίνο και Παρίσι να ξεκινήσουν επαφές με τους δανειστές για την αναδιαπραγμάτευση του χρέους.

Απέμεινε η τυπική κήρυξη της στάσης πληρωμών μία εβδομάδα αργότερα, ενώ η φτωχοποίηση του πληθυσμού έπαιρνε δραματικές διαστάσεις. Το Πάσχα που ακολουθούσε (συνέπιπτε με την Πρωτομαγιά) ήταν το χειρότερο μετά τη μικρασιατική καταστροφή του 1922.

Παρά την αντίθεση των Μεγάλων Δυνάμεων και των αγορών της εποχής «οικονομικός πόλεμος» εναντίον της δεν κηρύχτηκε, αν και ήταν αποκλεισμένη από τις διεθνείς χρηματαγορές. Αλλωστε, όλες ήταν απασχολημένες με την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που ακόμη μαινόταν.

• Υστατη προσπάθεια
• Μαύρος Απρίλιος για την ελληνική οικονομία…

Πριν από 80 χρόνια, τον Απρίλιο του 1932, όλα τα βλέμματα ήταν καρφωμένα στη Γενεύη, όπου συνερχόταν το συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών (πρόγονος του ΟΗΕ). Με τις αποφάσεις του θα κρινόταν «η σωτηρία της ελληνικής οικονομίας», όπως λέγανε τότε.

Από τις αρχές του χρόνου το φάντασμα της πτώχευσης είχε εγκατασταθεί μόνιμα πάνω από την Ελλάδα. Η μόνη διέξοδος που είχε απομείνει ήταν ένας δανεισμός ύψους 50 εκατ. δολαρίων. Δύσκολος έως ακατόρθωτος στις συνθήκες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Μαζί μ’ αυτό και η αναστολή της καταβολής τοκοχρεολυσίων για τα παλιότερα εξωτερικά δάνεια, με σύμφωνη γνώμη της διεθνούς κοινότητας.

Το ελληνικό αίτημα για πενταετή αναστολή θ’ ανακούφιζε τη χώρα, αφού το ποσοστό των τακτικών κρατικών εσόδων, που απαιτούνταν για την εξυπηρέτηση του χρέους, ξεπερνούσε το 43% – ρεκόρ ακόμη και για σήμερα.

Τα εισπρακτικά μέτρα στο εσωτερικό είχαν σχεδόν εξαντληθεί και μια επαχθέστερη φορολογία ή παραπέρα μείωση των ισχνών κρατικών δαπανών θα οδηγούσε σε ανεξέλεγκτες κοινωνικές εκρήξεις ή «σταμάτημα της κρατικής μηχανής» κατά την έκφραση της εποχής.

Η τελευταία προσπάθεια του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου θα κορυφωνόταν, ύστερα από έναν πολύμηνο ατελέσφορο διπλωματικό μαραθώνιο σ’ ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, στην περίφημη για την εποχή Σύνοδο της Γενεύης στις 16 Απριλίου.

Η απόφαση ήταν καταδικαστική. Περιοριζόταν σε μονοετή αναστολή του εξωτερικού χρέους, με καταβολή συγχρόνως του αντιτίμου σε δεσμευμένο τραπεζικό λογαριασμό. Επιπλέον δινόταν μόνο υπόσχεση για μελλοντικό δάνειο μόλις 10 εκατ. δολαρίων.

• Πτώχευση με πλεονεκτήματα

Αναχωρώντας από τη Γενεύη, ο Βενιζέλος έκανε μια δήλωση, ξεχασμένη σήμερα, αλλά ιστορική. Συμπυκνώνει τη σημασία του χρεοστάσιου, παρουσιάζοντας τη δραματική εξέλιξη ως ευκαιρία: «Επεράσαμεν τον Ρουβίκωνα και πρέπει να ομολογηθεί ότι η Ελλάς ηδυνήθη να τον διέλθη, όχι μόνον χωρίς ζημίαν, αλλά -δεδομένου του προσωρινού χαρακτήρος της καταστάσεως- και με πλεονεκτήματα επιτρέποντα να αντιμετωπίση προοδευτικήν βελτίωσιν εν προσεχεστάτω μέλλοντι…». Στην Αθήνα η δήλωση ερμηνεύτηκε ως «περιφανή νίκη»!

Ρητορείες για εσωτερική κατανάλωση

Ο Ρουβίκων, όπως ανέλαβαν να θυμίσουν οι φιλοκυβερνητικοί αναλυτές, ήταν το όριο που απαγορευόταν να διαβούν οι ρωμαϊκές λεγεώνες. Για την Ελλάδα του 1932 «ήτο το τολμηρόν, το ηρωικόν άλμα της από την όχθην με τα δανειακά βάρη της υποτελείας, προς την αντίπεραν όχθην, όπου η Ελλάς, μόνη προς το παρόν, αλλά με ελαφρόν πλέον του δημοσίου χρέους το φορτίον, θα ανοικοδομηθή με τας ιδίας μόνον δυνάμεις της, αλλά και με τας προς τους Ελληνας μόνον υποχρεώσεις της…».

Τ. Κατσιμάρδος, ΕΘΝΟΣ, 14/4/2012