Αποδομώντας το μεγάλο καμάρι της κυρίαρχης ιδεολογίας

• Γαβρόγλου Κώστας
• |Η ΑΥΓΗ
• 19.05.2013

Photo Copyright – ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΥΓΗΣ

 Η δημόσια συζήτηση για τον Μάη του ’68 συνήθως αγνοεί μία πτυχή που συνεχίζει να είναι παρούσα και σήμερα. Αναφέρομαι στην κριτική της επιστήμης και την αμφισβήτηση της ουδετερότητάς της. Το διαφωτιστικό όραμα της προόδου και η ηγεμονία της τεχνοκρατίας, κυρίως στη διάρκεια του 20ού αιώνα, καλλιέργησε την αντίληψη ότι η επιστήμη είναι κάτι το ουδέτερο και τα πάντα εξαρτώνται από το πώς εφαρμόζεται. Αυτό το σχήμα εξέφραζε και τις απόψεις πολλών μαρξιστών και σίγουρα των απανταχού κομμουνιστικών κομμάτων. Το πρόβλημα, υποστήριζαν, δεν είναι αν η πρόοδος των επιστημών επιτυγχάνεται σε καπιταλιστικά ή σοσιαλιστικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, αλλά αν οι επιστήμες εφαρμόζονται για το καλό των λαϊκών μαζών ή για τα κέρδη των λίγων. Οι πρώτες συστηματικές συζητήσεις που αμφισβήτησαν την ουδετερότητα της επιστήμης είχαν ήδη αρχίσει από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και όσα έγιναν τον Μάη του ’68 έπαιξαν καταλυτικό ρόλο και σε αυτόν τον τομέα. Η κριτική στην ουδετερότητα της επιστήμης όχι μόνο επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας, αλλά αποτελεί μέρος του λόγου ενός τεράστιου τμήματος της επιστημονικής κοινότητας.

Ο Μάης του ’68 σηματοδοτεί την ωρίμανση μιας επιχειρηματολογίας, που άρχισε να πείθει ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα της επιστημονικής κοινότητας, ότι τα ερωτήματα που θέτουν και οι λύσεις που προτείνουν οι επιστήμονες έχουν άμεση σχέση με τα προβλήματα που απασχολούν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, τις ιδεολογικές και κοινωνικές διαμάχες και το αξιακό σύστημα των επιστημόνων -που συμπεριλαμβάνει όχι μόνο αξίες ηθικού περιεχομένου, αλλά και κανονιστικές αξίες που σχετίζονται με το γνωστικό αντικείμενο με το οποίο ασχολούνται. Όλα αυτά εγγράφονται στις λύσεις που προτείνουν οι επιστήμονες και αποτυπώνονται στην εξέλιξη των επιστημών.

Έχει σημασία να τονιστεί ότι η κριτική στις επιστήμες δεν ήταν αποτέλεσμα μιας καθαρά θεωρητικής αναζήτησης, αλλά αναπτύχθηκε μέσα από τις πρακτικές αντίστασης σε ένα σύνολο φαινομένων που εκδηλώθηκαν εκείνη την εποχή. Η κριτική ενάντια στην ηγεμονική άποψη για την ουδετερότητα της επιστήμης απέκτησε θεωρητική συνοχή μόνον μετά τη συγκρότηση διαφόρων πρακτικών που επιχείρησαν να αντισταθούν στις νέες πραγματικότητες από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά: Ήδη από το 1962 δημοσιεύεται το βιβλίο της Rachel Carson, Η Σιωπηλή Άνοιξη, που αναδεικνύει τις ολέθριες επιπτώσεις των εντομοκτόνων. Σε λίγα χρόνια ακολουθεί ο Barry Commoner με το βιβλίο του Επιστήμη και Επιβίωση.

Και τα δύο βιβλία εγκαινίασαν έναν νέο λόγο, αυτόν την περιβαλλοντικής επιστήμης, και επηρέασαν πολλούς επιστήμονες, ανεξάρτητα αν το αντικείμενο τους σχετιζόταν άμεσα με αυτά τα προβλήματα. Έχει ενδιαφέρον ότι η ανάδειξη του περιβαλλοντικού προβλήματος και η νομιμοποίηση των επιστημών περιβάλλοντος αποτέλεσαν -προφανώς μέσα από τις αντιφάσεις τους- σημαντικές εναλλακτικές προτάσεις στην τεχνοκρατία. Ένα άλλο παράδειγμα: Οι ιδεολογικά και πολιτικά συντηρητικές δυνάμεις ενεργοποιήθηκαν μετά τις κοινωνικές εκρήξεις στα γκέτο των μαύρων, κυρίως, στο Watts και στο Ντιτρόιτ, και ξανάφεραν στο προσκήνιο παλιές ιδέες για το εάν η βία “εδράζεται” στη φυσιολογία του εγκεφάλου όσων την ασκούν. Χρηματοδοτήθηκαν έρευνες σχετικά με αυτό το πρόβλημα, έγιναν πολλές λοβοτομές σε μαύρες γυναίκες και άρχισε να κυριαρχεί η προβληματική γύρω από το γονίδιο της εγκληματικότητας.

Ταυτόχρονα, όμως, άρχισαν να εκφράζονται αντιρρήσεις για την συγκεκριμένη τροπή των ερευνών και ένα κίνημα αντίστασης από επιστήμονες διαφορετικών κλάδων αποδεικνύει ότι τα αποτελέσματα της “καθαρής έρευνας” είναι γεμάτη λάθη, αποκαλύπτοντας την πολιτική διάσταση αυτών των, κατά τα άλλα αμιγώς ερευνητικών, δραστηριοτήτων. Τα παραδείγματα είναι πολλά και όλα μαζί αποτυπώνουν τις διστακτικές στην αρχή, αλλά δυναμικές στη συνέχεια συλλογικότητες, οι οποίες μέσα από τις αντιρρήσεις και αντιστάσεις τους στην κυρίαρχη κουλτούρα της επιστημονικής έρευνας κατάφεραν να συγκροτήσουν έναν κριτικό λόγο και να διαμορφώσουν εναλλακτικές πρακτικές στην άσκηση της επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας των αντίστοιχων μαθημάτων.

Αν ο συλλογικός φόβος για πυρηνική καταστροφή πριν τον Μάη του ’68 σηματοδοτήθηκε από τον παράφρονα Dr. Strangelove στην ομώνυμη ταινία του 1964, η ανατριχιαστική ηγεμονία του τεχνοκρατισμού συμβολίζεται στο Κουρδιστό Πορτοκάλι, παραγωγής του 1971. Οι διεργασίες που κορυφώθηκαν τον Μάη του ’68 συμπύκνωσαν πολλά από όσα είχαν προηγηθεί και δημιούργησαν ένα ιδιαίτερα πρόσφορο έδαφος για όσα ακολούθησαν. Δεν έμεινε αλώβητη, ούτε καν η επιστήμη, η ουδετερότητα της οποίας αποτελούσε το απόλυτο καμάρι της κυρίαρχης ιδεολογίας.

* Ο Κώστας Γαβρόγλου είναι καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

 

Ένας πυκνός κόσμος

• Κουζέλης Γεράσιμος
• |Η ΑΥΓΗ
• 19.05.2013

ΤΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΚΟΥΖΕΛΗ*

Υπάρχουν γεγονότα που διαδραματίστηκαν τον Μάη του ’68 και που μπορεί κανείς να τα αφηγηθεί, να τα διερευνήσει, να τα ερμηνεύσει, να τα βρει καταγραμμένα και σχολιασμένα. «Μάης του ’68» δεν είναι όμως αυτά τα γεγονότα, ανεξάρτητα από την ερμηνεία τους και την πιστότητα της αφήγησής τους. Είναι ό,τι μας λέει ο (χρονικός) προσδιορισμός που τους αποδώσαμε ως όνομα, ό,τι έμεινε να συμβολίζεται με αυτή την αναφορά, ό,τι παραδειγματικά εκφράζεται ως γενικεύσιμη, αν και μοναδική, ιστορική συγκυρία. Συγκρίνουμε καταστάσεις με τον «Μάη του ’68», συγκρίνουμε προϋποθέσεις, εντοπίζουμε «εξηντα-οκτω-μαγιάτικους» όρους και συνθήκες.

Ο «Μάης του ’68» είναι ένα εικονικό δείγμα: αναφέρεται σε κάτι μερικό και συγκεκριμένο για να μας παραπέμψει σε μια ευρύτερη συνάφεια κοινωνικών παραγόντων – να μας παραπέμψει σε ένα ιστορικό πλαίσιο, που μας γίνεται προσιτό μέσα από την εικόνα του εξεγερμένου Παρισιού.

Δύο όψεις αυτής της εικόνας θα επισημάνω, όψεις κρίσιμες για το δικό μας «εδώ και τώρα» και για την κατανόηση της δυναμικής που εγκυμονεί.

1. Ο πολυσυζητημένος «πνευματικός» ή και «πολιτισμικός» ορίζοντας του «Μάη» δεν ήταν, παρά μόνο εκ των υστέρων, διακριτός στην ιδιαιτερότητά του. Δεν ήταν και δεν είναι, όπου επανεμφανίζεται κάτι που αναγνωρίζουμε ως ανάλογο του δείγματος. Η εμπειρία μιας απότομης προσγείωσης, από το όνειρο της διαρκούς μεταπολεμικής ευημερίας στην πραγματικότητα της αυξανόμενης ανεργίας, μόνο εκ των υστέρων αναγνωρίστηκε ως τέτοια. Το ίδιο και η επαναφορά στην πολιτική σκηνή ενός εξαγνισμένου από τη φασιστική του προϊστορία αυταρχισμού, η κρίση της συρρικνωμένης δημοκρατίας, της περιορισμένης ελευθερίας και της εργαλειακής μόρφωσης.

Η αναγνώριση προϋπέθετε τη διαφοροποιημένη και επεξεργασμένη οικειοποίηση όσων κληροδότησε στον «Μάη» η νεολαιίστικη, χίπικη και αντιπολεμική κουλτούρα χειραφέτησης (της άλλης πλευράς του Ατλαντικού), παντρεμένη με αιτήματα και αφορισμούς μιας εμφατικά ευρωπαϊκής «κριτικής θεωρίας», αλλά και με μουσική και καλλιτεχνικούς πειραματισμούς που επίσης εκ των υστέρων εντάξαμε στην ίδια εικόνα – υπόδειγμα.

Ο «ορίζοντας» κάθε «Μάη» δεν ήταν και δεν είναι διακριτός πριν φωτιστεί από την ιστορική στιγμή -εκείνη τη συμπυκνωμένη στιγμή που αφήνει πίσω της τη δυναμική των γεγονότων, τηδυναμική του κινήματος. Αυτό έχει μεγάλη σημασία για μας σήμερα: αν και το κίνημα του Μάη του ’68 προϋπέθετε ένα ορισμένο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο, το πλαίσιο αυτό φανερώθηκε ως υπαρκτό, «ζωντάνεψε» μόνο με την ανάπτυξη του κινήματος. Κανένα κίνημα δεν περιμένει να εξασφαλιστούν οι «κατάλληλες συνθήκες».

2. Ο Μάης του ’68 βιώθηκε, από όλους όσους του έδωσαν περιεχόμενο συμμετέχοντας, ως συμπυκνωμένος χρόνος. Είναι αυτή η μη καθημερινή, «μη κανονική» συμπύκνωση που χαρακτηρίζει τις περιόδους ραγδαίων κοινωνικών μεταβολών, πολιτικών ανατροπών, πολιτιστικών ρήξεων. Χαρακτηρίζει τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε τον περίγυρό μας κατά τις περιόδους αυτές, τη χρονικότητα του κόσμου μας, αλλά και την υφή του: ο ίδιος ο κόσμος γίνεται πυκνότερος σε σημασίες, οι πράξεις μας έχουν κρισιμότερες συνέπειες, οι καταστάσεις γίνονται πολυδιάστατες, συμβαίνουν πολλά, παίζονται πολλά.

Και πράγματι μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες, που κράτησαν τόσο πολύ, νέοι άνθρωποι ωρίμασαν, σκέψεις καταστάλαξαν, αφηρημένες θεωρητικές αρχές πήραν μορφή και εφαρμόστηκαν, ουτοπίες έγιναν πρακτική και άμεσο αίτημα, διεργασίες μακράς διάρκειας αποδείχτηκαν ικανές σε στιγμιαία ολοκλήρωση.

Έγιναν απίστευτα πολλά εκείνο τον Μάη, απίστευτα γρήγορα κι απίστευτα περίπλοκα. Καθώς η συμπύκνωση της κινηματικής δυναμικής δεν είναι μόνο χρονική και βιωματική, είναι και συμπύκνωση των διαστάσεων της πραγματικότητας, των διαστάσεων των γεγονότων: τα γεγονότα εκείνου του Μάη, όπως και τα δικά μας πιο πρόσφατα Δεκεμβριανά και ανοιξιάτικα, δεν ήταν και δεν θα μπορούσαν να είναι διακρίσιμα σε πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά ή καλλιτεχνικά. Ήταν πολυδιάστατα και σύνθετα. Και, κυρίως, συνιστούσαν αυθεντική εμπειρίαγια όσους τα βίωσαν. Αρκεί να τα συγκρίνουμε με τη σημερινή αργόσυρτη πορεία μιας καθημερινότητας χωρίς διακριτές κι αποφασιστικές στιγμές (κι ας μας υπόσχονται πως κάτι συμβαίνει).

Η συμπύκνωση του χρόνου δεν είναι παρά η άλλη πλευρά της συνάρθρωσης των κοινωνικών παραγόντων: έτσι έδεσαν οι πολιτιστικές αναζητήσεις με τα χειραφετητικά αιτήματα, την αγωνιστική ετοιμότητα και τις πολιτικές πρωτοβουλίες. Μήπως δεν φτάνει και σε μας η ηχηρή βοή όλων όσα ξαφνικά γίνονται σήμερα γύρω μας, σαν απόκριση στην ανάγκη αναζήτησης ερωτημάτων και λύσεων -κι όχι μόνο στην τόσο πληγωμένη Αθήνα, αλλά σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια;

* Ο Γεράσιμος Κουζέλης διδάσκει Πολιτικής Επιστήμη στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

 

Η εξέγερση του Μάη σήμερα

• Η ΑΥΓΗ, 19.05.2013 

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΠΑΚΟΣ

Ο Μάης του ’68 ανήκει στα μεγάλα ιστορικά συμβάντα. Αν και πέρασαν 45 χρόνια, το ελευθεριακό πνεύμα της εξέγερσης εξακολουθεί να εμπνέει και να προβληματίζει βαθιά. Ο πόλεμος στο Βιετνάμ και το αντιπολεμικό κίνημα, ο αυταρχισμός στην εκπαίδευση, η αποξένωση των νέων και η αμφισβήτηση του κατεστημένου σε όλες τις εκφάνσεις της οικονομικής, επιστημονικής και πνευματικής ζωής αποτέλεσαν τα μεγάλα κανάλια από τα οποία αρδεύτηκε εκείνη η εξέγερση των νέων. Όποια κι αν είναι η άποψη που έχει κανείς για εκείνο το ζωηρό κίνημα βάσης, ένα είναι βέβαιο: ότι άφησε ανεξίτηλα σημάδια στην πολιτισμική πορεία του πλανήτη. Ποιο όμως είναι το νόημα του Μάη σήμερα σε συνθήκες βαθιάς κρίσης; Η “Αυγή” ζήτησε τη γνώμη τεσσάρων πνευματικών ανθρώπων, δύο από τους οποίους, ο Μάκης Καβουριάρης και ο Νίκος Πολίτης (“Συναντήσεις”), έζησαν από κοντά την εξέγερση.

 

Ο Μάης, 45 χρόνια μετά

• Η ΑΥΓΗ, 19.05.2013

Photo Copyright – ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΥΓΗΣ

ΤΟΥ ΜΑΚΗ ΚΑΒΟΥΡΙΑΡΗ*

Το 2008, στο αφιέρωμα του περιοδικού Ουτοπία (τεύχος αρ. 79 Μάρτιος-Απρίλιος 2008), για τα σαράντα χρόνια του Μάη στη Γαλλία, παρουσίασα το γεγονός ως τη μεγάλη συνάντηση των νέων με την εργατική τάξη. Ο Μάης έφερε σε επαφή μεγάλες ομάδες του γαλλικού λαού. Τους νέους που πέρασαν από την αμφισβήτηση στην εξέγερση, τους εργαζόμενους που συμμετείχαν μαζικά στο μεγαλύτερο απεργιακό κίνημα της μεταπολεμικής Γαλλίας (9 εκατομμύρια απεργοί), τους διανοούμενους, τους αγρότες. Ολόκληρη η Γαλλία, το σύνολο του γαλλικού λαού, έζησαν το σημαντικό γεγονός που προήλθε από την συνάντηση ανθρώπων που μέχρι τότε ζούσαν περιχαρακωμένοι. Οι μεν στα πανεπιστήμια, οι δε στους τόπους δουλειάς. Και σε κάποιες στιγμές πολλοί νιώσανε ότι η «φαντασία στην εξουσία» θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα. Για τον Αλαίν Μπαντιού ήταν η συνάντηση ανάμεσα σε ανθρώπους που στην κανονική κοινωνική ζωή δεν συναντώνται. «Και είναι αυτή η συνάντηση που δημιούργησε το γεγονός».

Σήμερα, 45 χρόνια μετά, προστέθηκαν δύο ακόμα γενιές στη γενιά που δημιούργησε το γεγονός και έφτασε ή οδεύει προς το προσδόκιμο της ζωής της. Οι νέοι σήμερα είναι τα εγγόνια των νέων εκείνης της εποχής. Οι εποχές όμως άλλαξαν. Οι νέοι τότε αμφισβήτησαν την κοινωνία της κατανάλωσης και του θεάματος, την κοινωνία που οικοδομήθηκε μετά τον πόλεμο, στα ερείπια που άφησε ο πόλεμος, στις νέες πηγές κερδοφορίας του κεφαλαίου, στις σχέσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, τις γενιές, τα φύλα, τους λαούς. Σήμερα, την εποχή της κρίσης, η γενικευμένη αμφισβήτηση στρέφεται εναντίον της φτώχειας, της ανεργίας, της ανασφάλειας και της αβεβαιότητας που μαστίζουν τις κοινωνίες μας.

Πέρα όμως από τις διαφορετικές καταστάσεις και συνθήκες, ανάμεσα στο τότε και το τώρα, υπάρχει μια ουσιώδης διαφορά που έχει σχέση με τη σχέση ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη. Η δεκαετία του ’60, εκτός από τα μεγάλα γεγονότα της περιόδου και τα κοινωνικά κινήματα που αναπτύχθηκαν σ’ Ανατολή και Δύση, ήταν γόνιμη στον χώρο των ιδεών. Ο μαρξισμός ήταν, όπως γράφει ο Σαρτρ, «ο αξεπέραστος ορίζοντας της εποχής» και για τον Φουκώ «ήταν δύσκολο να μην είσαι μαρξιστής και να μην αναφέρεσαι στον Μαρξ».

Σήμερα η φτώχεια δεν είναι μόνο υλική. Επεκτείνεται και στη θεώρηση των πραγμάτων. Στη σχέση της θεωρίας με την πράξη, στο αναγκαίο πέρασμα από την πραγματικότητα στον λογισμό, για τη δημιουργία των θεωρητικών εργαλείων που μας επιτρέπουν να προχωρήσουμε, να καταλάβουμε την πραγματικότητα και να προβάλουμε την ιδέα της αλλαγής.

Δεν λείπει μόνο ο λογισμός, λείπει και το όνειρο. Η ιδέα της αλλαγής. Η σκιαγράφηση της κοινωνίας που θέλουμε να οικοδομήσουμε στη θέση της κοινωνίας που ζούμε. Στο παλιό που καταρρέει και δεν πάει άλλο δεν προτείνουμε το καινούργιο, τις νέες σχέσεις που θα οδηγήσουν σε μια καλύτερη κοινωνία. Στο τι να κάνουμε, που συνεχώς επικαλούνται οι δυνάμεις της συντήρησης του παλιού, στη λογική του μονόδρομου, δεν απαντούμε με το τι θα κάνουμε σε σχέση με το καινούργιο που θέλουμε να οικοδομήσουμε. Δεν προχωράμε «με λογισμό και μ’ όνειρο». Χανόμαστε και εμείς μέσα στις στατιστικές και τις δημοσκοπήσεις. Στις διαπιστώσεις και την περιγραφή.

Χρήσιμα πράγματα στην κριτική μας για την πολιτική των δυνάμεων της συντήρησης. Δεν απαντούν όμως στο πρόβλημα της σύνδεσής μας με την κοινωνία, στην αναγκαία σχέση του πολιτικού με το κοινωνικό. Γιατί, εκτός από τις απαντήσεις στο πεδίο της πολιτικής συγκυρίας, χρειάζεται να δούμε πώς η κοινωνία, στο παλιό που την συνθλίβει, προτείνει και δημιουργεί νέες μορφές συμμετοχής, αλληλεγγύης και στράτευσης, πώς μέσα στο παλιό που καταρρέει γεννιέται το καινούργιο που κυοφορεί μια καλύτερη κοινωνία. Η πολιτική πρακτική πρέπει να γίνει αντικείμενο θεωρητικών επεξεργασιών και οι θεωρητικές επεξεργασίες να μπολιάσουν την πρακτική μας.

* Ο Μάκης Καβουριάρης δίδαξε Οικονομικά στο πανεπιστήμιο Paris 8 και έζησε την εξέγερση του Μάη

 

Για τον Μάη του ’68 και τα επακόλουθα του ’69

• 
  Πολίτης Νίκος
• Η ΑΥΓΗ|
• 19.05.2013

Όσοι είχαμε την τύχη νά ‘μαστε στο Παρίσι όταν ξέσπασε ο Μάης, βρισκόμαστε συχνά σ’ αμηχανία όταν μας ζητάνε να μεταφέρουμε το «κλίμα» της εξέγερσης εκείνης. Ας αφήσω λοιπόν απ’ έξω το «πρωτογενές βίωμα» πιάνοντας ό,τι έχει πεισματικά μείνει μέσα μου σαν κάτι παραπάνω, ελπίζω, από μια προσωπική ανάμνηση. Ο Μάης λοιπόν ήρθε πάρα πολύ ξαφνικά, χωρίς κανείς να τον περιμένει. Λίγες μέρες πριν, η έγκριτη και πάντα καλά ενημερωμένη εφημερίδα Le Monde μας πληροφορούσε πως «η Γαλλία πλήττει». Η λέξη που μού ‘ρχεται αυτόματα είναι: τσουνάμι. Μια χούφτα φοιτητές κατέλαβαν ξαφνικά τη σχολή τους, και σε λίγες μέρες όλο το Παρίσι και η Γαλλία ήταν στο πόδι. Ποια ήταν αυτή η μικρή ομάδα, κανείς δεν ήξερε. Οι οργανωμένες νεολαίες των κομμάτων δεν ήταν στον αρχικό πυρήνα. Πώς έγινε και μέσα σε λίγες μέρες όλοι οι φοιτητές και οι νέοι εργάτες έδιναν κανονικές μάχες με την αστυνομία απ’ οδοφράγματα που υψώνονταν εν ριπή οφθαλμού, είναι, ακόμη και σήμερα, απορίας άξιο. Άσε πια τα συνθήματα. Πού ήταν κρυμμένοι τόσον καιρό αυτοί οι ακαταπόνητοι δημιουργοί τους και ο απίστευτος οίστρος τους; Πολλοί είν’ αυτοί που ακόμη μέχρι σήμερα υποστηρίζουν πως ο «Μάης» μπορεί να κατανοηθεί ακόμη και μόνο απ’ τα συνθήματά του. Αυτά τα συνθήματα κατέβασαν στους δρόμους και στις καταλήψεις των εργοστασίων και των χώρων δουλειάς δέκα εκατομμύρια Γάλλους και Γαλλίδες, το σύνολο, σχεδόν, του ενεργού πληθυσμού.

Αυτό όμως που μου μένει ακόμη μέχρι σήμερα σαν το πιο εντυπωσιακό απ’ όλα, είναι η ξαφνική αλλαγή συμπεριφοράς και νοοτροπίας των ανθρώπων. Πρώτ’ απ’ όλα μού ‘μοιαζε σα να βγήκαν ν’ αντικρίσουν τον Ήλιο τον ηλιάτορα του ποιητή, μεσ’ απ’ τα έγκατα της γης. Λογικό, αφού το μετρό, που είναι το κύριο μέσο μεταφοράς των κατοίκων και κινείται υπογείως, ήταν κλειστό λόγω γενικευμένης απεργίας. Έγιναν ξαφνικά αλτρουιστές και εμφανώς εξωστρεφείς. Σαν να βγαίναν πολύ παλιές και καλά καταχωνιασμένες μνήμες στην επιφάνεια. Ή μνήμες κομμούνας ή μνήμες επανάστασης -κι αν το πω, δεν νομίζω πως θα υπερβάλω.

Ένα τρίτο γεγονός, που όσο το σκέφτομαι τόσο με προβληματίζει, είναι το πώς αντέδρασε το οργανωμένο κράτος και η κυβέρνηση, που κινδύνευαν ν’ ανατραπούν απ’ τη μια στιγμή στην άλλη. Παρά το ότι ο κρατικός μηχανισμός βρέθηκε τελείως απροετοίμαστος και πανικοβλήθηκε για πολλές μέρες, ο Ντε Γκωλ, πρόεδρος, τότε, της Δημοκρατίας, δεν διέκοψε την επίσημη επίσκεψή του -στην Πολωνία, αν θυμάμαι καλά- και προετοίμασε καλά την επιστροφή του, αφού εξασφάλισε τη διακριτική στήριξη των αρμάτων μάχης του στρατηγού Μασύ, από απόσταση… δημοκρατικής ασφαλείας (τα ράδιο-αρβύλα της εποχής έκαναν λόγο για μιαν ακτίνα 100 χλμ. γύρω απ’ το Παρίσι).

Τα τρανζιστοράκια ήταν πολύτιμο εργαλείο πληροφόρησης των πολιτών και, κυρίως, όσων ήθελαν να πληροφορούνται τις κινήσεις των αστυνομικών, γιατί γινόταν πραγματικός κλεφτοπόλεμος. Τη μέρα όμως που γύρισε ο Ντε Γκωλ, χρησιμέψανε για ν’ακούσει όλο το Παρίσι που διαδήλωνε, αλλά κι όλη η Γαλλία, το περίφημο εθνικό διάγγελμά του: «Γαλλίδες, Γάλλοι: είμαι εδώ και μένω» (Françaises Français: j’y suis, j’y reste). Πάγωσα, γιατί ένα σύνθημα που ακουγόταν πολύ συχνά ήταν το: Ντε Γκωλ, παραιτήσου. Τώρα θα γίνει κοσμοχαλασμός σκέφτηκα. Δεν έγινε τίποτα. Σιγά-σιγά όλη η έξαψη εξανεμίστηκε. Στις βουλευτικές εκλογές του Ιούνη κέρδισε το Γκωλικό κόμμα, και τον Ιούνιο του ’69 στις προεδρικές εκλογές κέρδισε ο Πομπιντού που έδωσε μια γερή δεξιόστροφη πορεία στη Γαλλία. Τι απέγινε λοιπόν όλο εκείνο το σαρωτικό τσουνάμι; Τι το ξεφούσκωσε τόσο γρήγορα; Μήπως οι εξεγέρσεις που δε μετασχηματίζονται σ’ επαναστάσεις είναι απ’ την αρχή θνησιγενείς; Έν’ απ’ συνθήματα που με είχε βάλει σε σκέψεις τότε, είν’ αυτό που δανείστηκαν απ’ τους «Καταστασιαστές» διανοούμενους: «Θεωρήστε τις επιθυμίες σας πραγματοποιημένες», κι όχι πραγματοποιήστε τις επιθυμίες σας. «Ψιλά γράμματα», σκεφτόμουν τότε. Τώρα όμως, που φοβάμαι μήπως ξεφουσκώσουν το ίδιο άδοξα τα κινήματα των πλατειών ή των Αγανακτισμένων, σκέφτομαι πως μάλλον χρειαζόμαστε γρήγορα ένα κόμμα που να δείχνει τη διαφορά τού ουδέτερου και παθητικού «ελπίζω» απ’ το «πράττω», χωρίς να «ντρέπεται» τον πρωτοποριακό του χαρακτήρα, μιας και την εξουσία που θα υπηρετεί τα λαϊκά συμφέροντα δεν θα μας την παραδώσει κανείς.

Το μεγάλο κι επίκαιρο «δίδαγμα» που μπορούμε να κερδίσουμε απ’ τον Γαλλικό Μάη είναι, πιστεύω, να καταλάβουμε τα «γιατί» του άδοξου επαναστατικού του τέλους, κι όχι ν’ αναπολούμε το συναρπαστικό του ξεκίνημα.

Επομένως: “Liberté – Egalité – Fraternité” που, μετά το «Πολυτεχνείο», στα ελληνικά σημαίνει: «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία».