Η σχέση του Τσώρτσιλ με την Ελλάδα. Οι πολεμικοί στόχοι και οι μεταπολεμικές επιδιώξεις του Βρετανού πρωθυπουργού

 

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 10/11/2013

Του Σωτηρη Ριζα*

Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ διασταυρώθηκε με την Ελλάδα επανειλημμένα κατά τη διάρκεια της μακράς πολιτικής του σταδιοδρομίας σε ένα διάστημα τουλάχιστον τεσσάρων δεκαετιών, από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έως την ανακίνηση του Κυπριακού στη δεκαετία του 1950. Η πιο σημαντική όμως εμπλοκή του στις ελληνικές υποθέσεις ήταν αυτή που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και συνέπεσε με την πρωθυπουργία του (1940-1945).

Το πρώτο θέμα που τέθηκε στον Τσώρτσιλ τον Οκτώβριο του 1940, όταν η Ελλάδα εκδήλωσε έμπρακτα την απόφασή της να αντισταθεί στην ιταλική επιθετικότητα, ήταν η παροχή βοήθειας, υλικής και στρατιωτικής, εκ μέρους της Βρετανίας. Η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα της ηπειρωτικής Ευρώπης που αντιστεκόταν στον Αξονα και κατά συνέπεια η πολιτική της αυτή αποκτούσε ανυπολόγιστη ηθική και ψυχολογική αξία. Ο Τσώρτσιλ κατανοούσε ότι η Βρετανία δεν διέθετε πλεόνασμα μέσων ή δυνάμεων, ιδίως τη στιγμή κατά την οποία η σύγκρουση στη Βόρεια Αφρική παρέμενε αμφίρροπη. Θα επέμενε όμως, εκτός από τη ρητορική που χρησιμοποίησε για το γενναίο φρόνημα των Ελλήνων, στην ανάγκη αποστολής υλικής βοήθειας. Η βοήθεια ήταν τελικά ελάχιστη, καθώς η παροχή της προσέκρουσε στις επιφυλάξεις του βρετανικού Γενικού Επιτελείου, ενώ στάθηκε αδύνατη και η παρενόχληση της ιταλικής πολεμικής προσπάθειας με προσβολή στόχων στην ίδια την Ιταλία.

 

Ο δεύτερος «θάνατος» των ηρώων της Αλβανία. Γιατί καθυστερούν οι έρευνες για εντοπισμό χιλιάδων Ελλήνων στρατιωτών θαμμένων εκεί

 

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 10/11/2013

Του απεσταλμένου μας στην Αλβανια Σταυρου Τζιμα

Κατά την επιμνημόσυνη δέηση που ετελέσθη φέτος, ανήμερα την 28η Οκτωβρίου, στο νεκροταφείο των Ελλήνων στρατιωτών του ελληνοϊταλικού πολέμου στην Κλεισούρα της Αλβανίας, πλησίασε τον ακόλουθο Αμυνας της πρεσβείας μας στα Τίρανα, Σπύρο Ρώσση, ένας άγνωστός του ηλικιωμένος.

Παρουσία και άλλων μελών της διπλωματικής αποστολής, δήλωσε ότι ονομάζεται Απόστολος Αναστασόπουλος, κατάγεται από την Κοζάνη, και έδειξε με δάκρυα στα μάτια μια φωτογραφία του πατέρα του με στρατιωτική στολή, λέγοντας πως ψάχνει επί δεκαετίες να εντοπίσει τα οστά του. Ο σεβάσμιος άνδρας προσφέρθηκε μάλιστα να υποβληθεί σε έλεγχο DNA, εφόσον προχωρήσει μια τέτοια διαδικασία για την αναγνώριση και ταυτοποίηση και άλλων πεσόντων, ενώ παρέδωσε και έγγραφα με τα στοιχεία του πατέρα του, τα οποία και παρέλαβε ο κ. Ρώσσης.

Εβδομήντα τρία χρόνια μετά το έπος του ’40, χιλιάδες Ελληνες στρατιώτες που έπεσαν στα βουνά της Αλβανίας καταδιώκοντας τους Ιταλούς, «προσμένουν» τη «δεύτερη ταφή» τους. Οι έρευνες για τον εντοπισμό των πρόχειρων «κοιμητηρίων» τους, η εκταφή των οστών και ο ενταφιασμός τους σε δύο μεγάλα νεκροταφεία, που έχουν δημιουργηθεί στην Κλεισούρα και τους Βουλιαράτες, κατόπιν συμφωνίας των δύο χωρών, κωλυσιεργούν. Η αλβανική πλευρά, μολονότι έχουν ρυθμισθεί οι λεπτομέρειες για την όλη διαδικασία, εμποδίζει με διάφορες προφάσεις τη σύγκληση της μεικτής επιτροπής.

 

Ετσι γιόρταζαν την 28η Οκτωβρίου στην Κατοχή

Εχει τεθεί πολλές φορές τα τελευταία χρόνια το ερώτημα γιατί η Ελλάδα είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα, με εξαίρεση χώρες τις πρώην Γιουγκοσλαβίας, που γιορτάζει την έναρξη κι όχι τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;

Γιατί εθνική επέτειος έχει ανακηρυχθεί η 28η Οκτωβρίου 1940 κι όχι 12η Οκτωβρίου (απελευθέρωση της Αθήνας) είτε η 18η Οκτωβρίου 1944 (έλευση εξόριστης κυβέρνησης Εθνικής Ενώσεως) είτε πολύ περισσότερο η 9η Μαΐου 1945 (μέρα αντιφασιστικής νίκης); Υπάρχει ένας κύκλος κλασικών απαντήσεων που δίνουν οι ιστορικοί:

 

Αμέσως μετά την απελευθέρωση ακολούθησαν τα Δεκεμβριανά, η Βάρκιζα, ο ακήρυκτος και, τελικά, ο ίδιος ο εμφύλιος πόλεμος. Η χώρα δεν χάρηκε την απελευθέρωση, δεν ξημέρωσαν καλύτερες μέρες…

 

Μεταξύ ιδεολογίας και πραγματικότητας

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΜΠΟΓΙΑΤΖΗ*Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 27 Οκτωβρίου 2013

Πολλοί διανοούμενοι δήλωσαν παρόντες στην «Πνευματική Επιστράτευση», σε πλαίσιο καθορισμένο από τη δικτατορία και με άξονες κοντινούς στις αναζητήσεις τους

Η απόρριψη του ιταλικού τελεσιγράφου από τον Ι. Μεταξά, κωδικοποιημένη στο «Οχι», και σήμερα ακόμη προκαλεί αντιπαραθέσεις: είπε (ή γιατί είπε) το «Οχι» ο Μεταξάς; Μια «κεντροδεξιά» ερμηνεία, στηριγμένη στη ρήξη του Μεταξά με τους κατ’ αυτήν δήθεν ομοϊδεάτες του, βρήκε στο «Οχι» τον αντιφασισμό του. Μια αντίστοιχη «κεντροαριστερή» διακήρυξε ότι «το Οχι το είπε ο Λαός», εξαναγκάζοντας το δικτάτορα να εκφράσει παρά τη θέλησή του το λαϊκό αντιφασισμό.

Απαντήσεις καθορισμένες από τη μεταπολεμική απαξίωση του φασισμού μάλλον επιβάλλουν πολυπλοκότερη θέαση της εποχής. Δύο στοιχεία αυτής της πολυπλοκότητας αναφέρονται εδώ. Πρώτον, ότι η σημασία του φιλοβρετανικού προσανατολισμού της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου δεν πρέπει να υπερτονίζεται στην ερμηνεία του «Οχι». Είναι γνωστή, τονίζει ο Mark Mazower στη «Σκοτεινή Ηπειρο», η άποψη Βρετανών πολιτικών, όπως οι Τσόρτσιλ και Τσάμπερλεν, για το ασύμβατο μεσογειακών λαών-δημοκρατίας. Συνεπώς, η συμμαχία με τη Βρετανία δεν καθιστούσε αυτομάτως κάποιον αντιφασίστα. Εξάλλου, ο Γιώργος Σεφέρης, που λόγω θέσης κάτι παραπάνω γνώριζε, έγραφε στο «Χειρόγραφο Σεπ. ’41» ότι οι άνθρωποι του (φασιστικού κατ’ αυτόν) καθεστώτος δεν αναφέρονταν καν σε πόλεμο εναντίον του Αξονα, αλλά εναντίον ή της Ιταλίας ή των ιταλικών στρατιωτικών δυνάμεων.

 

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ… 28η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: Πώς πιέστηκε ο Μεταξάς για να πει το «ΟΧΙ»

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 27 Οκτωβρίου 2013
ΤΟΥ ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ*

«Alors, c’ est la guerre» (πόλεμος, λοιπόν), υπήρξε η απάντηση στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι που επέδωσε ο πρεσβευτής της Ιταλίας, Emanuele Grazzi, στον Ελληνα δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά στις 28 Οκτωβρίου 1940. Με το τελεσίγραφο αυτό η φασιστική κυβέρνηση του Μπενίτο Μουσολίνι ζητούσε να της επιτραπεί να καταλάβει στρατιωτικά αδιευκρίνιστο αριθμό ελληνικών περιοχών ως «εγγύηση ουδετερότητας της Ελλάδας».

Ο Ιωάννης Μεταξάς ενώ ιδεολογικά βρισκόταν στην ίδια όχθη με τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, γεωπολιτικά ανήκε στο φιλοβρετανικό στρατόπεδο. Πώς όμως φτάσαμε στο σημείο να επιτίθεται ένα φασιστικό κράτος σε ένα άλλο παρόμοιας ιδεολογίας; Γιατί η Ελλάδα είχε μετατραπεί από το 1936 σε κράτος φασιστικό. Οπως έγραφε ο Μεταξάς στο Προσωπικό του Ημερολόγιο, «η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου κράτος αντικομμουνιστικό. Κράτος αντικοινοβουλευτικό. Κράτος ολοκληρωτικό».

Η απάντηση στο ερώτημα «γιατί ο Μεταξάς δεν βρέθηκε στο ίδιο στρατόπεδο με τους ομοϊδεάτες του Γερμανούς ναζί και Ιταλούς φασίστες» μπορεί να δοθεί με την κατανόηση των εσωτερικών συνθηκών που οδήγησαν στη δικτατορία και το πλέγμα της εξάρτησης από τις μεγάλες δυνάμεις.

 

Ο Χ Ι

Ελευθεροτυπία, Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2013

Για τι θα άξιζε να πει κάποιος «Οχι» σήμερα; Παραμονές της επετείου της 28ης Οκτωβρίου, καταξιωμένοι καλλιτέχνες και συγγραφείς μάς καλούν ν’ αρνηθούμε το φόβο, την ευκολία, το λαϊκισμό, ν’ αγωνιστούμε για την εθνική μας επιβίωση και αξιοπρέπεια, να δημιουργήσουμε αναχώματα στο ρατσισμό και το φασισμό, να ορθώσουμε ανάστημα απέναντι στη μνημονιακή πολιτική και την τηλεοπτική προπαγάνδα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΑΜΠΑΡΔΩΝΗΣ, συγγραφέας

Η νέα κατακλυσμική απολυταρχία είναι το υπερεθνικό κεφάλαιο, ο καταναλωτισμός, τα διεθνή και ντόπια ελεγχόμενα ΜΜΕ-ψιττακοί και τα σοφιστικέ, πανίσχυρα οπλικά συστήματα των ξένων δυνάμεων. Πόσο μπορείς στην πράξη (κι όχι μόνο λεκτικά) να πεις «Οχι» σε όλα αυτά; Ηταν κάπως πιο εύκολο να το αρθρώσεις, παλιότερα, ακόμα και στον πιο ισχυρό εισβολέα – είχες ελπίδες.

 

28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1944: ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΣΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΟ ΘΡΟΝΟ. «Λαοκρατία και όχι βασιλιά»

Του ΦΟΙΒΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

Ελευθεροτυπία, Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2013

Στα τέλη Οκτωβρίου 1944, ο πρωτεργάτης της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου και βασικός εκφραστής της συμμαχίας της Ελλάδας με την Αγγλία, ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ είναι ο επίσημος που δεν έχει επιστρέψει ακόμα στην Ελλάδα. Δημοκρατικές και αριστερές δυνάμεις έχουν εκφραστεί κατά της επιστροφής του Γεωργίου πριν από τη διενέργεια ενός γνήσιου δημοψηφίσματος.

Παρέλαση Ελασιτών μετά την Απελευθέρωση

Αλλά, στις 8 Οκτωβρίου, ο Βρετανός πρωθυπουργός Τσόρτσιλ σε συνάντησή του με τον Γ. Παπανδρέου στη Νάπολη της Ιταλίας θα επιμένει να επιστρέψει ο βασιλιάς στην Ελλάδα μαζί με την κυβέρνηση εθνικής ενότητας και τον πρωθυπουργό.

Ο Παπανδρέου εξήγησε στον Τσόρτσιλ ότι μια ξαφνική επιστροφή του βασιλιά θα ήταν καταστροφική για την ομαλότητα. Τελικά ο Τσόρτσιλ συμφώνησε και υπογράφτηκε μεταξύ των δύο πλευρών το ακόλουθο κείμενο, που σήμαινε ότι ο Γεώργιος θ’ ασκούσε από το εξωτερικό τα βασιλικά του καθήκοντα:

«Ο Βασιλεύς θέλει ασκή την βασιλικήν εξουσίαν εκ Λονδίνου. Οι Νόμοι και τα Διατάγματα θα εγκρίνονται κατόπιν τηλεγραφικής εντολής…».

 

Τα παιχνίδια πάνε στον πόλεμο. Με τι έπαιζαν τα παιδιά όταν ξημέρωνε η 28η Οκτωβρίου 1940

Της Γιωτας Συκκα, Η Καθημερινή, 26/10/2013

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μπορεί να τάραξε τις ζωές (και) των παιδιών, δεν θα μπορούσε όμως να τα σταματήσει από το παιχνίδι. Οι αλλαγές στη ζωή τους ήταν καταστροφικές, είχαν όμως τον τρόπο να προσαρμόζουν ακόμη και το παιχνίδι στις νέες συνθήκες. Τα εργοστάσια και οι βιοτεχνίες έκλειναν, το υλικό ήταν δυσεύρετο, αλλά οι πάγκοι με τα τσίγκινα στην οδό Αιόλου έκαναν τα παιδιά να ονειρεύονται χρωματιστούς κόσμους με στρατιώτες, τσολιαδάκια και νοσοκόμες του Ερυθρού Σταυρού. Η επινοητικότητα πήγαινε χέρι χέρι με την αντιστασιακή διάθεση του λαού, που σατίριζε και διακωμωδούσε τις κατοχικές δυνάμεις.

Οσοι τολμούσαν μπαινόβγαιναν στα γερμανικά στρατόπεδα, όπου στα σκουπίδια έβρισκαν… πλούσιο υλικό. Ξυλάκια, χρωματιστά χαρτιά και άδεια κονσερβοκούτια, τα οποία καθάριζαν και μετέτρεπαν σε απίστευτα παιχνίδια.

 

28η Oκτωβρίου 1940, ο πόλεμος, η Kατοχή και η δημοσιογραφική βιβλιοθήκη στην επέτειο

41 δημοσιογράφοι πήγαν πολεμικοί απεσταλμένοι των αθηναϊκών και μακεδονικών εφημερίδων στο αλβανικό μέτωπο. Στη φωτογραφία, ο Σπύρος Mελάς (δεξιά) και ο Aλέκος Λιδωρίκης (από το αφιέρωμα «Hταν κάποτε ένας Πόλεμος, 20-10-1940», έκδοση EΔOEAΠ).

Tης Eλενης Mπιστικα, Η Καθημερινή, 26/10/2013

Kάθε επέτειος, όπως το δακτυλικό αποτύπωμα, είναι διαφορετική από τις όμοιές της. Mόνον η 28η Oκτωβρίου 1939 θα είχε πολλά ενδιαφέροντα να μας πει για την 28η Oκτωβρίου της επόμενης χρονιάς που μπήκε στην Iστορία, αλλά κανείς δεν ανατρέχει σε αυτήν. Στη δημοσιογραφική διαδρομή κείμενα γράφονται, εξάρσεις πατριωτισμού αναθεωρούνται, χαρτιά σκίζονται, ενστάσεις επαναλαμβάνονται, «ποιος είπε το OXI: O Iωάννης Mεταξάς ή ο λαός;» τα γράμματα αναγνωστών έχουν πάντα επώνυμες και κατηγορηματικές θέσεις, που όσο και αν διαφέρουν, από επιστολογράφο σε επιστολογράφο, όλοι δηλώνουν πως την απάντηση δίνει η Iστορία. Aκόμη και αυτά που η μνήμη του καθενός κρατάει, γεγονότα που έζησε ή διάβασε ή θαύμασε, όσο και αν μετρούν σαν ψηφίδες της όλης εικόνας του έπους του ’40, όταν έρχεται πάλι η επέτειος του εορτασμού, ή της αποτίμησης, ο χρόνος που πέρασε είναι ο κριτής, αυτός δίνει την απάντηση. Kαμία επέτειος, τελικά, δεν είναι ίδια, και ας είναι τα σύμβολα ίδια. Oι σημαίες, οι φωτογραφίες των νέων με τα πολιτικά που μπαίνουν στο τρένο τραγουδώντας, για να ντυθούν στο χακί και να πολεμήσουν στο μέτωπο. Kαι που γύρισαν με τα πόδια, ή και χωρίς αυτά, υποβασταζόμενοι, εξαιτίας του μόνου εχθρού που κατέβαλε τον γενναίο Eλληνα στρατιώτη – τα κρυοπαγήματα… Tο χιόνι που έγινε τάφος, τα συρματοπλέγματα, η ξιφολόγχη, το Γράμμα από το σπίτι, οι ανταποκρίσεις των δημοσιογράφων, οι φωτογραφίες που έστειλαν οι Mεγαλοκονόμου, Πουλίδης, Φλώρος. Oι αφίσες της «Φανέλας του Στρατιώτη», οι γελοιογραφίες με τον Nτούτσε, οι νίκες στην Kλεισούρα και στην Kορυτσά, η επιστροφή των νικητών με το κεφάλι ψηλά, αγνώριστων από τις κακουχίες, σε μιαν Aθήνα όπου τα βρετανικά καταδιωκτικά πετούσαν χαμηλά, σύρριζα στην Aκρόπολη «για να τονώσουν το ηθικό των Aθηναίων», όπως γράφει, και ζωγραφίζει τη μαρτυρία του ο 17χρονος τότε Φρέντυ Kάραμποτ που τα είδε από την ταράτσα του σπιτιού του, στις 6 Aπριλίου 1941, όταν οι Γερμανοί έμπαιναν πια στην Eλλάδα…

 

Ο Πόλεμος του 1940 στα μετόπισθεν. Η καθολική συμμετοχή του άμαχου πληθυσμού στον αγώνα συνέβαλε καθοριστικά στην εποποιία του Μετώπου

Της Μαρινας Πετρακη*Η Καθημερινή, 26/10/2013

Οταν οι σειρήνες του πολέμου ξυπνούσαν τον κόσμο, το αξέχαστο εκείνο πρωινό της 28ης Οκτωβρίου, ένας άνεμος καινούργιος άρχισε να φυσάει πάνω από την ελληνική επικράτεια. Ενας άνεμος που φούσκωνε και γέμιζε τις αγουροξυπνημένες καρδιές των Ελλήνων με ενθουσιασμό, περηφάνια και λεβεντιά. Γινόταν θύελλα αγανάκτησης και αποφασιστικότητας, βουερή φωνή περιφρόνησης που μετατρεπόταν σε ένα κέφι αλλιώτικο, αλλόκοτο, γιατί οι ξέφρενες εκδηλώσεις και πανηγυρισμοί δεν αφορούσαν ένα χαρμόσυνο γεγονός αλλά την κήρυξη του πολέμου.

Ενα ολόκληρο έθνος, σαν μια γροθιά, γιόρταζε και χαιρετούσε τα στρατευμένα παιδιά ωσάν να πήγαιναν σε πανηγύρι και όχι στο μέτωπο. Πού βρέθηκε στα αλήθεια όλη αυτή η λεβεντιά; Ξεχάστηκαν διά μαγείας οι προσωπικές φιλοδοξίες, οι ταξικές διαφορές, τα πολιτικά πάθη και οι αντιπαραθέσεις, οι πικρίες κατά του καθεστώτος, οι εξορίες, οι διώξεις, έμεινε μόνο το προσκλητήριο «νυν υπέρ πάντων αγών».

«Και δεν ήμασταν όλοι μέχρι την παραμονή της ημέρας αυτής ούτε ήρωες ούτε φανατικοί πατριώτες. Μέτριοι άνθρωποι, φρόνιμοι, της φαμίλιας και της δουλειάς, όχι το σπίτι, τα παιδιά και τους εαυτούς μας, αλλά ούτε το περιεχόμενο της τσέπης μας δεν ήμασταν πρόθυμοι να δώσουμε στον έρανο της πατρίδας. Και παρουσιάστηκε ο έρανος του αίματος το αξέχαστο εκείνο πρωί. Και η Ελλάς αμέσως άνοιξε όλες τις φλέβες της. Ηταν Αγών υπέρ της Πατρίδος», θα γράψει ο Γεώργιος Βλάχος στην «Καθημερινή» τις μέρες του πολέμου.