Ο Υμνος της Διεθνούς

Ο Ευγένιος Ποτιέ είναι ο ποιητής, που συμπύκνωσε το όραμα για ένα νέο κόσμο – το σοσιαλιστικό κόσμο – σε αυτούς τους στίχους

Εμπρός της Γης οι κολασμένοι

της πείνας σκλάβοι εμπρός – εμπρός

Το δίκιο από τον κρατήρα βγαίνει

σα βροντή σαν κεραυνός.

* * *

Φτάνουν πια της σκλαβιάς τα χρόνια

όλοι εμείς οι ταπεινοί της Γης

που ζούσαμε στην καταφρόνια

θα γίνουμε το παν εμείς.

* * *

Στον αγώνα ενωμένοι

κι ας μη λείψει κανείς

Ω! Νάτη, μας προσμένει

στον κόσμο η Διεθνής.

* * *

Θεοί, αρχόντοι, βασιλιάδες

με πλάνα λόγια μας γελούν

της Γης οι δούλοι κι οι ραγιάδες

μοναχοί τους, θα σωθούν…

* * *

Για να λείψουν τα δεσμά μας

για να πάψει πια η σκλαβιά

να νιώσουν πρέπει τη γροθιά μας

και της ψυχής μας τη φωτιά.

* * *

Τα λόγια αυτά έχουν τραγουδηθεί απ’ όλους τους εργάτες του κόσμου. Ο Υμνος της Διεθνούς έγινε σύμβολο για τους «κολασμένους της Γης». Ξεσήκωσε καρδιές. Υψωσε τις γροθιές των προλετάριων. Ομως, όσο γνωστό είναι αυτό το ποίημα, άλλο τόσο άγνωστη είναι η ιστορία του, πώς γεννήθηκε, ποιος το έγραψε και ποιος το μελοποίησε. Και αν αυτό αποκτά μιαν ιδιαίτερη αξία, είναι διότι γράφτηκε και μελοποιήθηκε από εργάτες. Ο Ευγένιος Ποτιέ είναι ο ποιητής, που συμπύκνωσε το όραμα για ένα νέο κόσμο – το σοσιαλιστικό κόσμο – σε αυτούς τους στίχους. Και ο Πιερ Ντεζετέ, ο συνθέτης που έκανε αυτές τις λέξεις να «χορέψουν». Ενα επαναστατικό ποίημα, σε μια επαναστατική μουσική.

 

Διεθνιστική η σύνθεση της Κομμούνας

Εκδήλωση αλληλεγγύης των Αγγλων εργατών προς την Παρισινή Κομμούνα. Λονδίνο, 1871. Στην εκδήλωση συμμετείχαν 300.000 λαού

Στην Παρισινή Κομμούνα ηγετικό ρόλο έπαιζαν οι εκπρόσωποι του προλεταριάτου. Στην Κομμούνα πλάι στους εργάτες ήταν μικρέμποροι, βιοτέχνες, υπάλληλοι, πρωτοπόροι επιστήμονες, λόγιοι και καλλιτέχνες. Οι εργάτες – μέλη της Διεθνούς Βαρλέν, Φρανκέλ, Σεραγιέ, Ντιβάλ, Αβριάλ, Τέις και άλλα ονομαστά στελέχη του σοσιαλιστικού κινήματος, ο γιατρός και μηχανικός Βαγιάν, ο ζωγράφος Κουρμπέ, ο επιστήμονας Φλουρένς, ο παιδαγωγός Λαφρανσέ, οι δημοσιολόγοι Βερμορέλ, Ντελεκλούζ, Τριντόν, Πασκάλ Γκρονσέ, ο συγγραφέας Ιούλιος Βαλές, οι επαναστάτες ποιητές Ιωάν. Βαπτ. Κλεμάν και Ευγένιος Ποτιέ (που αργότερα έγραψε τον Υμνο «Διεθνής»), ο φοιτητής Ραούλ Ριγκό και οι τραπεζιτικοί υπάλληλοι Φερέ και Ζουρντ ήταν τα πιο διακεκριμένα μέλη της Παρισινής Κομμούνας.

Πολύ αγαπητός στους εργάτες του Παρισιού ήταν ο Λουδοβίκος Ευγένιος Βαρλέν, ένας από τους πιο ξεχωριστούς οργανωτές και ηγέτες των γαλλικών τμημάτων της Διεθνούς. Σαν μέλος της κεντρικής επιτροπής της εθνοφρουράς ο Βαρλέν πήρε ενεργό μέρος στην εξέγερση της 18ης Μαρτίου και έγινε μέλος της στρατιωτικής και της οικονομικής επιτροπής της Κομμούνας.

Ο Ούγγρος εργάτης Λέων Φράνκελ, που ήταν μέλος του παρισινού ομοσπονδιακού συμβουλίου της Διεθνούς και αργότερα ένας από τους ιδρυτές του ουγγρικού σοσιαλιστικού κόμματος, ήταν επικεφαλής της Επιτροπής Εργασίας και Ανταλλαγών. Ο Φράνκελ ήταν οπαδός του Μαρξ και μελετούσε με πάθος τα έργα του. Πήρε δραστήριο μέρος στην ψήφιση πολλών διαταγμάτων της Κομμούνας που αφορούσαν την προστασία της εργασίας των εργατών και των υπαλλήλων. Σε μια συνεδρίαση της Κομμούνας ο Φράνκελ δήλωσε: «Μόνο μια εντολή έχω: Να υπερασπίζω τα συμφέροντα του προλεταριάτου».

 

ΜΙΧΑΛΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα

Σελ. 41-45, εκδόσεις «Πλέθρον»

Στην ομάδα των διεθνιστών της εποχής μπορούμε να εντάξουμε τον Σμυρνιό έμπορο Εμμανουήλ Δαούδογλου και τη γυναίκα του Μαρία. Τα στοιχεία που έχουμε, και γι’ αυτούς, είναι περιορισμένα και δε φωτίζουν τη δράση τους, που φαίνεται να ήταν αξιοπρόσεκτη.

Ο Δαούδογλου, συνεχιστής – κατά τον Κ. Μοσκώφ – του σαινσιμονικού προβληματισμού του Παν. Σοφιανόπουλου, είναι ο διοργανωτής, μαζί με τον Ιταλό αναρχικό Αμίλκα Τσιπριάνι (που θα τον βρούμε στα 1895 στον παρισινό κύκλο του Παύλου Αργυριάδη), μιας ομάδας Ευρωπαίων πολιτικών προσφύγων που συμμετέχει στην αντιοθωνική εξέγερση. Αργότερα, ο Δαούδογλου θα πάει στην Ιταλία και θα συνδεθεί στη Νάπολη με κύκλους της Πρώτης Διεθνούς, της οποίας θα γίνει μέλος. Θα μείνει στη Νάπολη τέσσερα περίπου χρόνια (1864-1867). Επιστρέφει στην Αθήνα και δημιουργεί ένα νέο αναρχικό κύκλο, που θα διαλυθεί λίγο αργότερα. Στα 1870 ο Εμμ. Δαούδογλου σκοτώνεται σε μια ρήξη μέσα στη Δημοκρατική Λέσχη. Τον επόμενο χρόνο η γυναίκα του Μαρία φαίνεται ότι ήταν η μόνη Ελληνίδα που συμμετέχει στην Κομμούνα του Παρισιού και εκτελείται για την επαναστατική της δράση από τους Βερσαλλιέρους¹.

Δύο άλλοι Ελληνες διεθνιστές, με διασυνδέσεις στο γαλλικό κυρίως σοσιαλιστικό κίνημα αλλά και επιρροή, είναι ο Παύλος Αργυριάδης και ο Σαούλ Ναούμ. Ο πρώτος ζει στο Παρίσι, το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, και ο δεύτερος, φαρμακοποιός στο επάγγελμα, είναι ο αντιπρόσωπος της Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης στη Δεύτερη Διεθνή, με αξιοσημείωτη δράση και προσβάσεις, όπως θα δούμε σε άλλο κεφάλαιο.

 

ΓΙΑΝΝΗ Κ. ΚΟΡΔΑΤΟΥ Η Παρισινή Κομμούνα – Μνημόσυνα*

 

Κομμουνάροι αιχμάλωτοι στις Βερσαλλίες

Με την ευκαιρία που γιορτάζουμε την επέτειο της Κομμούνας του Παρισιού (18 Μάρτη – 27 Μάη 1871) ας αφιερώσω μερικές σελίδες για μερικούς άγνωστους κομμουνάρους που φεύγοντας από την τρομοκρατία της γαλλικής μπουρζουαζίας ήρθαν να βρουν άσυλο στη «γη της Παλλάδος Αθηνάς».

Από χρόνια τώρα ανασκαλεύοντας αρχεία και παρακολουθώντας τη στοματική παράδοση επάνω στην ιστορία του εργατικού μας κινήματος προσπαθώ να βρω πληροφορίες για την εργατική μας κίνηση πριν του 1880.

Η έρευνά μου δεν πήγε χαμένη. Το αρχείο μου πλουτίστηκε με ένα σωρό υλικό, υλικό πολύτιμο και διαφορετικό.

Εκείνο όμως που με βασάνιζε πολύν καιρό, είταν μια πληροφορία, που την έπερνα όχι από έγγραφα, μα απ’ τη στοματική παράδοση. Η παράδοση μου έλεγε πως ύστερα από την ηρωική πτώση της Κομμούνας, μερικοί κομμουνάροι, δηλαδή μερικοί στρατιώτες και αγωνιστές της, ξέπεσαν ίσαμε εδώ και μείναν μάλιστα για πάντα στην Ελλάδα. Αφίσανε δηλαδή, εδώ το κόκκαλό τους.

 

Μ. Μ. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Η Παρισινή Κομμούνα και η Ελλάδα

 

Μ. Μ. Παπαϊωάννου

Η Ελλάδα δε μένει ανεπηρέαστη από την κατάσταση της Ευρώπης κατά την ταραγμένη περίοδο 1859-1870, με τις επαναστάσεις για την ιταλική ενότητα, τον πόλεμο Γαλλοϊταλικής συμμαχίας και Αυστρίας, τον προσω-αυστριακό πόλεμο του 1866. Αντίχτυπος αυτής της κρίσης στην Ευρώπη είναι το επαναστατικό κύμα που σκέπασε την Ελλάδα από το 1859 ως το 1862, στα Εφτάνησα από το 1849 ως το 1860 και στην Κρήτη από το 1866 ως το 1869.

Σ’ ένα παράλληλο κύκλωμα αντιστοιχιών μεταξύ ευρωπαϊκών και ελληνικών περιστατικών, ασφαλώς, θα αποδοθεί ο ερχομός των σοσιαλιστικών ιδεών στην Ελλάδα. Από την εποχή των επιγόνων του Σαιν-Σιμόν κάνει την εμφάνισή της στην Αθήνα η εφημερίδα με το χαρακτηριστικό τίτλο «Η Πρόοδος», που σημαίνει κατά κύριο λόγο βιομηχανία, για να προπαγανδίσει τις ιδέες του ουτοπικού σοσιαλισμού. Εισηγητής του ο Παναγιώτης Σοφιανόπουλος (1786-1856), γιατρός σπουδαγμένος στην Ιταλία και μετεκπαιδευμένος στο Παρίσι, αγωνιστής του 1821 και στέλεχος του λεγόμενου «γαλλικού» κόμματος του Ιω. Κωλέττη για τις στενές σχέσεις του με τον Λουδοβίκο Φίλιππο και τον Γκιζώ. Αργότερα, στα 1848, ο Σοφιανόπουλος θα εκδώσει την άλλη εφημερίδα του «Νέοι Καιροί», τίτλος που εκφράζει την αποδοχή από τον εκδότη της των αρχών της «κοινωνικής δημοκρατίας» των αστικοδημοκρατικών ευρωπαϊκών επαναστάσεων του 1848.

Το αίτημα της κοινωνικής δημοκρατίας αποτελεί τη βάση του προγράμματος του πρώτου πολιτικού κόμματος αρχών στην Ελλάδα, του «Ριζοσπαστικού» των Ιονίων νήσων και ιδιαίτερα της Κεφαλονιάς, από το 1849 που ιδρύεται για να κατευθύνει τον αγώνα του εφτανησιακού λαού εναντίον των Αγγλων καταχτητών αποικιοκρατών.

Ο όρος σοσιαλισμός χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στην Ελλάδα από την «Εφημερίδα της Σμύρνης» και τους «Νέους Καιρούς» του Σοφιανόπουλου, στα 1849. Οι «Νέοι Καιροί» αναδημοσιεύουν από την «Εφημερίδα της Σμύρνης» του Σκυλίτση ένα άρθρο για τους σοσιαλιστές Φουριέ, Οουεν κ.λπ.

 

Β. Ι. ΛΕΝΙΝ Κράτος και επανάσταση

 

Απαντα, τόμ. 33, σελ. 36 – 45

Η γκιλοτίνα καίγεται από τους κομμουνάρους, κάτω από τα χειροκροτήματα του Βολταίρου

Η πείρα της Κομμούνας του Παρισιού του 1871 – Η ανάλυση του Μαρξ

I. Σε τι συνίσταται ο ηρωισμός της προσπάθειας των κομμουνάρων;

Είναι γνωστό ότι λίγους μήνες πριν από την Κομμούνα, το φθινόπωρο του 1870, ο Μαρξ προειδοποιούσε τους εργάτες του Παρισιού, αποδείχνοντάς τους ότι θα ήταν απεγνωσμένη, ανοη­σία αν επιχειρήσουν να ανατρέψουν την κυβέρνηση¹. Οταν όμως το Μάρτη του 1871 επέβαλαν στους εργάτες την αποφασι­στική μάχη και εκείνοι τη δέχτηκαν, όταν η εξέγερση έγινε γεγονός, ο Μαρξ, παρόλα τα κακά προμηνύματα, χαιρέτισε με το μεγαλύτερο ενθουσιασμό την προλεταριακή επανάσταση. Ο Μαρξ δεν στάθηκε επίμονα στη σχολαστική καταδίκη του «πρό­ωρου» κινήματος, όπως έκανε ο θλιβερής φήμης Ρώσος αποστά­της του μαρξισμού Πλεχάνοφ, που το Νοέμβρη του 1905 έγραψε ενθαρρυντικά για τον αγώνα των εργατών και αγροτών και ύστερα από το Δεκέμβρη του 1905 φώναζε σαν φιλελεύθερος: «δεν έπρεπε να πάρουμε τα όπλα»².

Ομως, ο Μαρξ δεν εκδήλωσε μόνο τον ενθουσιασμό του για τον ηρωισμό των κομμουνάρων που, σύμφωνα με την έκφρασή του, «έκαναν έφοδο ενάντια στον ουρανό»³. Στο μαζικό επαναστατικό κίνημα, παρ’ όλο που δεν πέτυχε το σκοπό του, ο Μαρξ έβλεπε μια ιστορική πείρα τεράστιας σημασίας, ένα ορισμένο βήμα προς τα μπρος της παγκόσμιας προλεταριακής επανάστασης, ένα πρακτικό βήμα πολύ σπουδαιότερο από εκατοντάδες προγράμματα και γνώμες. Να αναλύσει αυτή την πείρα, να βγάλει απ’ αυτή διδάγματα τακτικής, να επανεξετάσει πάνω στη βάση αυτής της πείρας τη θεωρία του – αυτό το καθήκον έθεσε στον εαυτό του ο Μαρξ.

 

Ο Μαρξ στον Κούγκελμαν

Διαλεχτά Εργα τόμ. 2, σελ. 542 – 545

1ο γράμμα

Λονδίνο 12 Απρίλη 1871

…Χτες λάβαμε την καθόλου καθησυχαστική είδηση ότι ο Λαφάργκ (όχι η Λάουρα) βρίσκεται τη στιγμή αυτή στο Παρίσι.

Αν θα κοιτάξεις το τελευταίο κεφάλαιο του έργου μου «Η 18 Μπρυμαίρ», θα δεις ότι σαν κατοπινή προσπάθεια της Γαλλικής Επανάστασης κηρύγνω: να μην περάσει τη γραφειοκρατική – στρατιωτική μηχανή απ’ το ένα χέρι στο άλλο, όπως γίνονταν ως τώρα, αλλά να την τσακίσει (zerbrechen), και τέτοιος ακριβώς είναι ο προκαταρκτικός όρος κάθε πραγματικής λαϊκής επανάστασης στην ήπειρο. Τέτοια ακριβώς είναι και η προσπάθεια των ηρωικών κομματικών συντρόφων μας του Παρισιού. Τι ελαστικότητα, τι ιστορική πρωτοβουλία, τι ικανότητα αυτοθυσίας έχουν αυτοί οι παριζιάνοι! Υστερα από έξι μηνών λιμοκτονία και καταστροφή που προκλήθηκε περισσότερο από την εσωτερική προδοσία παρά απ’ τον εξωτερικό εχθρό, ξεσηκώνονται κάτω από τις πρωσικές ξιφολόγχες, σαν να μην είχε γίνει ποτέ πόλεμος ανάμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία, και σα να μη βρισκόταν ακόμα ο εχθρός μπρος στις πύλες του Παρισιού! Η ιστορία δεν έχει όμοιο παράδειγμα παρόμοιου μεγαλείου! Αν υποκύψουν, δε θα φταίει γι’ αυτό τίποτα άλλο, από την «καλοαγαθία» τους. Επρεπε να βαδίσουν αμέσως ενάντια στις Βερσαλλίες, μόλις ο Βινουά, και ύστερα το αντιδραστικό τμήμα της ίδιας της παρισινής εθνοφυλακής είχαν αδειάσει τη γωνιά. Αφησαν να τους ξεφύγει η κατάλληλη στιγμή από ενδοιασμούς συνείδησης. Δε θέλανε να αρχίσουν τον εμφύλιο πόλεμο, σα να μην τον είχε κιόλας αρχίσει ο Θιέρσος, το τερατώδικο αυτό έκτρωμα, με την απόπειρα του να αφοπλίσει το Παρίσι!

 

ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΕΝΓΚΕΛΣ Κοιτάχτε την Παρισινή Κομμούνα*

«Διαλεχτά Εργα», τόμ. 1, σελ. 568-570,574-577

Η ανακήρυξη της Κομμούνας του Παρισίου

«

Οσο διαρκούσε ο πόλεμος, οι εργάτες του Παρισιού περιορίστηκαν να ζητούν τη δραστήρια συνέχιση του αγώνα. Τώρα όμως, που με τη συνθηκολόγηση του Παρισιού είχε γίνει ειρήνη, τώρα ο Θιέρσος, ο νέος αρχηγός της κυβέρνησης, αναγκάστηκε να καταλάβει ότι η κυριαρχία των κατεχουσών τάξεων – των μεγάλων γαιοκτημόνων και των κεφαλαιούχων – θα βρισκόταν σε αδιάκοπο κίνδυνο όσο οι εργάτες του Παρισιού κρατούσαν τα όπλα στα χέρια τους. Η πρώτη του πράξη ήταν η απόπειρα να τους αφοπλίσει. Στις 18 του Μάρτη έστειλε δυνάμεις του ταχτικού στρατού με τη διαταγή να αρπάξουν το πυροβολικό που ανήκε στην εθνοφυλακή, το πυροβολικό που είχε κατασκευαστεί στη διάρκεια της πολιορκίας του Παρισιού και που είχε πληρωθεί με δημόσιο έρανο. Η απόπειρα απέτυχε, το Παρίσι ξεσηκώθηκε σαν ένας άνθρωπος για να αντισταθεί. Ετσι κηρύχτηκε ο πόλεμος ανάμεσα στο Παρίσι και τη γαλλική κυβέρνηση, που είχε την έδρα της στις Βερσαλλίες. Στις 26 του Μάρτη έγιναν οι εκλογές της Κομμούνας του Παρισιού και στις 28 την ανακήρυξαν. Η Κεντρική Επιτροπή της εθνοφυλακής, που είχε ασκήσει ως τότε την εξουσία, υπόβαλε την παραίτησή της στην Κομμούνα, αφού πρώτα κατάργησε με διάταγμα τη σκανδαλώδικη “αστυνομία ηθών” του Παρισιού. Στις 30 η Κομμούνα κατάργησε τη στρατιωτική θητεία και τον ταχτικό στρατό και ανακήρυξε σαν μοναδική ένοπλη δύναμη την εθνοφυλακή, στην οποία θα ανήκαν όλοι οι πολίτες οι ικανοί να κρατούν όπλα. Χάρισε όλα τα νοίκια για τις κατοικίες από τον Οχτώβρη του 1870 ως τον Απρίλη του 1871, συμψηφίζοντας στα ενοίκια της περιόδου που θ’ ακολουθούσε τα ποσά που είχαν ήδη πληρωθεί και ανέστειλε κάθε πούληση ενεχύρων στο δημαρχιακό ενεχυροδανειστήριο. Την ίδια μέρα επικυρώθηκε η εκλογή των ξένων υπηκόων στην Κομμούνα, γιατί “η σημαία της Κομμούνας είναι σημαία της παγκόσμιας δημοκρατίας”. Την 1η του Απρίλη αποφασίστηκε, ο μεγαλύτερος μισθός οποιουδήποτε υπαλλήλου της Κομμούνας, συνεπώς και των ίδιων των μελών της, να μην ξεπερνάει τις 6.000 φράγκα (4.800 μάρκα).

 

Μαρξ, Λένιν και Κομούνα…

Β. Ι. ΛΕΝΙΝ

Από τον πρόλογο στη ρώσικη μετάφραση των γραμμάτων του Κ. Μαρξ στον Κούγκελμαν

«Απαντα», τόμ. 14, σελ. 390-394

«Πολίτες γίνετε κύριοι της τύχης σας», προκήρυξη της Κομμούνας του Παρισιού, στις 29 Μάρτη του 1871

«

(…) Η εκτίμηση του Μαρξ για την Κομμούνα είναι η κορωνίδα των γραμμάτων προς τον Κούγκελμαν. Κι αυτή η εκτίμηση εί­ναι ιδιαίτερα διδακτική, αν την συγκρίνουμε με τις μεθόδους των Ρώσων σοσιαλδημοκρατών της δεξιάς πτέρυγας. Ο Πλεχάνοφ που ύστερα από το Δεκέμβρη του 1905 αναφωνεί λιχόψυχα: “Δεν έπρεπε να πάρουμε τα όπλα”, είχε τη μετριοφροσύνη να συγκρί­νει τον εαυτό του με τον Μαρξ. Και ο Μαρξ, λέει, φρενάριζε την επανάσταση του 1870.

Ναι, και ο Μαρξ τη φρενάριζε. Κοιτάξτε όμως πόση άβυσσος ανοίγεται εδώ μ’ αυτή τη σύγκριση που κάνει ο ίδιος ο Πλεχάνοφ, ανάμεσα στον Πλεχάνοφ και στον Μαρξ.

Το Νοέμβρη του 1905, ένα μήνα πριν από το απόγειο του πρώ­του ρωσικού επαναστατικού κύματος, ο Πλεχάνοφ όχι μόνο δεν προειδοποίησε αποφασιστικά το προλεταριάτο, αλλά αντίθετα, μιλούσε ανοιχτά για την ανάγκη να μάθουμε να χειριζόμαστε τα ό­πλα και να εξοπλιστούμε. Κι όταν ύστερα από ένα μήνα ξέσπασε η μάχη, ο Πλεχάνοφ, χωρίς να αναλύσει έστω και στο ελάχιστο τη σημασία αυτής της μάχης, το ρόλο της στη γενική πορεία των γεγονότων, τη σύνδεσή της με τις προηγούμενες μορφές πά­λης, έσπευσε να παίξει το ρόλο τού μετανιωμένου διανοούμε­νου: “Δεν έπρεπε να πάρουμε τα όπλα”.

Το Σεπτέμβρη του 1870, μισό χρόνο πριν από την Κομμούνα, ο Μαρξ προειδοποίησε ανοιχτά τους Γάλλους εργάτες: μια εξέγερ­ση θα είναι παραφροσύνη, έλεγε στη γνωστή έκκληση της Διεθνούς¹. Ο Μαρξ αποκάλυψε από τα πριν τις εθνικιστικές αυτα­πάτες σχετικά με τη δυνατότητα ενός κινήματος κατά το πρότυ­πο του 1792. Ηξερε να πει: “Δεν πρέπει να πάρετε τα όπλα” όχι εκ των υστέρων, αλλά από πολλούς μήνες πριν.

 

ΣΤΑ 140 ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΑΣ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ

Δοξασμένος προάγγελος μιας νέας κοινωνίας

«Το Παρίσι των εργατών με την Κομμούνα του θα γιορτάζεται πάντα σαν δοξασμένος προάγγελος μιας νέας κοινωνίας. Τους μάρτυρές της τους έχει κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη. Τους εξολοθρευτές της τους κάρφωσε κιόλας η Ιστορία στον πάσσαλο της ατίμωσης απ’ όπου δεν μπορούν να τους λυτρώσουν μήτε όλες οι προσευχές των παπάδων τους» (Καρλ Μαρξ, «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία»).

ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ: Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία

Διαλεχτά Εργα, τόμ. 1, σελ. 617 – 634

«

Τα ξημερώματα της 18 του Μάρτη 1871, το Παρίσι ξύπνησε με τη βροντερή ιαχή: “Ζήτω η Κομμούνα!”. Τι είναι η Κομμούνα, αυτή η σφίγγα που υποβάλλει σε τόσο σκληρή δοκιμασία το αστικό μυαλό;

“Οι προλετάριοι του Παρισιού, έλεγε η κεντρική επιτροπή (σ.σ. της Διεθνούς), στη διακήρυξή της της 18 του Μάρτη, μέσα από τις αποτυχίες και τις προδοσίες των κυρίαρχων τάξεων κατάλαβαν ότι έφτασε η ώρα να σώσουν την κατάσταση, παίρνοντας στα χέρια τους τη διεύθυνση των δημόσιων υποθέσεων… Κατάλαβαν ότι είναι επιταχτικό τους καθήκον και απόλυτο δικαίωμά τους να γίνουν κύριοι της τύχης τους και να πάρουν στα χέρια τους την κυβερνητική εξουσία”. Μα η εργατική τάξη δεν μπορεί απλώς να πάρει στα χέρια της την έτοιμη κρατική μηχανή και να την βάλει σε κίνηση για τους δικούς της σκοπούς.

Η συγκεντρωτική κρατική εξουσία με τα πανταχού παρόντα όργανά της – τον ταχτικό στρατό, την αστυνομία, τη γραφειοκρατία, τον κλήρο και τη δικαστική εξουσία, όργανα που φτιάχτηκαν σύμφωνα με το σχέδιο ενός συστηματικού και ιεραρχικού καταμερισμού της εργασίας – κατάγεται από τον καιρό της απόλυτης μοναρχίας, όπου χρησίμευε στην αστική κοινωνία που γεννιόταν, σαν ισχυρό όπλο στους αγώνες της ενάντια στη φεουδαρχία. Ωστόσο η ανάπτυξή της εμποδιζόταν από κάθε λογής μεσαιωνικά περιττά πράγματα, δικαιώματα των τσιφλικάδων και των ευγενών, τοπικά προνόμια, δημοτικά και συντεχνιακά μονοπώλια και επαρχιακούς καταστατικούς χάρτες. Η γιγάντια σκούπα της γαλλικής επανάστασης του 18ου αιώνα σάρωσε όλα αυτά τα λείψανα περασμένων εποχών, και ξεκαθάρισε έτσι ταυτόχρονα το κοινωνικό έδαφος από τα τελευταία εμπόδια για το χτίσιμο του οικοδομήματος του σύγχρονου κράτους. Το οικοδόμημα αυτό υψώθηκε τον καιρό της πρώτης αυτοκρατορίας, που με τη σειρά της δημιουργήθηκε από τους πολέμους συνασπισμού της παλιάς μισοφεουδαρχικής Ευρώπης ενάντια στη σύγχρονη Γαλλία. Στις μεταγενέστερες μορφές κυριαρχίας η κυβέρνηση μπήκε κάτω από κοινοβουλευτικό έλεγχο – δηλαδή κάτω από τον άμεσο έλεγχο των ιδιοχτητριών τάξεων. Από τη μια, η κυβέρνηση εξελίχθηκε σε θερμοκήπιο κολοσσιαίων εθνικών χρεών και καταθλιπτικών φόρων και έγινε, χάρη στα ακαταμάχητα θέλγητρα της εξουσίας της, των εσόδων της και των αξιωμάτων, που διέθετε, το μήλο της έριδος ανάμεσα στις αντίπαλες ομάδες και τους τυχοδιώχτες των κυρίαρχων τάξεων. Από την άλλη, άλλαζε ο πολιτικός της χαρακτήρας μαζί με τις οικονομικές αλλαγές της κοινωνίας. Στο μέτρο που η πρόοδος της νεότερης βιομηχανίας ανάπτυσσε, πλάταινε και βάθαινε την ταξική αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία, στο ίδιο μέτρο η κρατική εξουσία έπαιρνε όλο και περισσότερο το χαρακτήρα μιας εθνικής εξουσίας του κεφαλαίου για την καταπίεση της εργατικής τάξης, μιας κοινωνικής δύναμης οργανωμένης για την κοινωνική υποδούλωση, το χαρακτήρα μιας μηχανής ταξικής κυριαρχίας. Υστερα από κάθε επανάσταση, που σημειώνει μια πρόοδο της ταξικής πάλης, προβάλλει όλο και πιο ανοιχτά ο καθαρά καταπιεστικός χαρακτήρας της κρατικής εξουσίας. Η επανάσταση του 1830 μεταβίβασε την κυβέρνηση από τους τσιφλικάδες στους κεφαλαιοκράτες, δηλαδή από τους απώτερους, στους αμεσότερους αντίπαλους των εργατών. Οι αστοί δημοκράτες, που πήραν την κρατική εξουσία στο όνομα της επανάστασης του Φλεβάρη, τη χρησιμοποίησαν για να προκαλέσουν τις σφαγές του Ιούνη, για να αποδείξουν στην εργατική τάξη ότι η “κοινωνική” δημοκρατία δε σημαίνει τίποτε άλλο παρά την κοινωνική της υποδούλωση από τη δημοκρατία και για να αποδείξουν στη μάζα της βασιλικής αστικής τάξης και των γαιοχτημόνων ότι οι φροντίδες και τα χρηματικά οφέλη της κυβέρνησης μπορούν να ανατεθούν ήσυχα στους αστούς δημοκράτες. Ωστόσο, ύστερα απ’ τη μοναδική ηρωική τους πράξη του Ιούνη, στους αστούς δημοκράτες δεν απόμεινε παρά να περάσουν από την πρώτη σειρά στις τελευταίες γραμμές “του κόμματος της τάξεως” – του κόμματος που αποτελεί ένα συνασπισμό συγκροτημένο από όλες τις αντίπαλες ομάδες και μερίδες των τάξεων που ιδιοποιούνται τα αγαθά και βρίσκονται σε ανοιχτά πια εκδηλωμένη αντίθεση προς τις παραγωγικές τάξεις. Η κατάλληλη μορφή της κοινής κυβέρνησής τους ήταν η κοινοβουλευτική δημοκρατία με πρόεδρο τον Λουδοβίκο Βοναπάρτη. Μια κυβέρνηση απροκάλυπτης ταξικής τρομοκρατίας και εσκεμμένου εξευτελισμού του “χυδαίου όχλου”. Αν η κοινοβουλευτική δημοκρατία ήταν, όπως έλεγε ο Θιέρσος, “η κρατική μορφή που διαιρούσε λιγότερο από κάθε άλλη μορφή τις διάφορες ομάδες της άρχουσας τάξης”, άνοιγε όμως αντίθετα μιαν άβυσσο ανάμεσα σ’ αυτή την τάξη και ολόκληρο τον κοινωνικό οργανισμό που ζούσε έξω από τις αραιές γραμμές της. Οι περιορισμοί, που στις προηγούμενες κυβερνήσεις έβαζαν στην κρατική εξουσία οι διαιρέσεις μέσα σ’ αυτή την τάξη, εξαφανίστηκαν τώρα με τη συνένωσή τους. Και μπροστά στην απειλή της εξέγερσης του προλεταριάτου η ενωμένη ιδιοχτήτρια τάξη χρησιμοποιούσε τώρα ανελέητα και αυθάδικα την κρατική εξουσία, σαν το εθνικό πολεμικό όπλο του κεφαλαίου ενάντια στην εργασία. Η αδιάκοπη όμως σταυροφορία της ενάντια στις παραγωγικές μάζες δεν την υποχρέωνε μονάχα να προικίζει την εκτελεστική εξουσία με μιαν ολοένα μεγαλύτερη καταπιεστική δύναμη, μα την υποχρέωνε επίσης να απογυμνώνει σιγά σιγά και το δικό της κοινοβουλευτικό φρούριο – την Εθνοσυνέλευση – απ’ όλα τα μέσα άμυνας ενάντια στην εκτελεστική εξουσία. Η εκτελεστική εξουσία, συγκεντρωμένη στο πρόσωπο του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, πέταξε έξω τους αντιπροσώπους της ιδιοχτήτριας τάξης. Ο φυσικός απόγονος της δημοκρατίας του “κόμματος της τάξεως” ήταν η δεύτερη αυτοκρατορία.