Εβδομήντα χρόνια μετά την απόβαση στη Νορμανδία

• Την 6η Ιουνίου 1944 έλαβε χώρα η μεγαλύτερη επιχείρηση του Β’ παγκοσμίου πολέμου

ΤΟ ΒΗΜΑ:  06/06/2014

Στιγμιότυπο από τον εορτασμό της επετείου με τη συμμετοχή βετεράνων του β΄παγκόσμιου πολέμου

Το συννεφιασμένο πρωινό της 6ης Ιουνίου 1944, πριν από 70 χρόνια, έλαβε χώρα η μεγαλύτερη επιχείρηση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η απόβαση στη Νορμανδία ή D-Day, όπως έμεινε στην ιστορία.

Επρόκειτο για ένα κρίσιμο πλήγμα εναντίον της ναζιστικής Γερμανίας και, όπως συμφωνούν οι ιστορικοί, ένα από τα σημεία που έκριναν την έκβαση του πολέμου.

Αλλά ήταν ένα πλήγμα με τεράστιο κόστος. Από τους 156.000 στρατιώτες που έφτασαν σε γαλλικό έδαφος, σχεδόν 4.500 είχαν χάσει τη ζωή τους μέχρι το τέλος της ημέρας.

Πολλές χιλιάδες στρατιωτών από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και τον Καναδά -ανάμεσά τους κάποιοι χωρίς καμία προηγούμενη εμπειρία στο πεδίο της μάχης- πάτησαν τα γαλλικά εδάφη υποστηριζόμενοι από 4.000 πλοία και 11.000 αεροπλάνα.

Εκεί τους υποδέχθηκε ένα θανατηφόρο κρεσέντο από τα πυροβόλα των Γερμανών.

Οι πρώτοι που πάτησαν το πόδι τους στην ακτή έπεσαν εκεί -αλλά, ενώ το αίμα τους έβαφε την άμμο και αναμειγνυόταν με τη θάλασσα σε ένα αποτρόπαιο και συγκλονιστικό θέαμα, οι υπόλοιποι κατάφεραν να περάσουν και να εξουδετερώσουν την εχθρική απειλή.

 

 

Την ίδια ώρα, οι αλεξιπτωτιστές των Συμμαχικών στρατευμάτων που ετοιμάζονταν για τις ρίψεις επάνω από το πεδίο της μάχης έπαιρναν στα χέρια τους το περίφημο σημείωμα του Αϊζενχάουερ: «Στρατιώτες, ναύτες, αεροπόροι της Συμμαχικής Δύναμης, ετοιμάζεστε να εισέλθετε στη Μεγάλη Σταυροφορία για την οποία αγωνιζόμαστε όλους αυτούς τους μήνες. Τα μάτια του κόσμου είναι στραμμένα επάνω σας. Η ελπίδα και οι προσευχές των απανταχού ανθρώπων που αγαπούν την ελευθερία είναι μαζί σας….»

Δεκάδες ξένοι ηγέτες στη Γαλλία

Τουλάχιστον 20 ξένοι ηγέτες θα παραστούν στην τελετή για την απόβαση στη Νορμανδία που θα διοργανωθεί την Παρασκευή.

Η παρουσία του αμερικανού προέδρου, αλλά και του ρώσου, καθώς και του ουκρανού προέδρου απειλούν να κλέψουν τα φώτα από τη σημαντική επέτειο.

Συνολικά, 400 εκδηλώσεις έχουν προγραμματιστεί, αν και ορισμένες ακυρώθηκαν την Τετάρτη εξαιτίας της κακοκαιρίας.

Τα μέτρα ασφαλείας είναι δρακόντεια. Συνολικά, 5.500 χωροφύλακες, 2.000 αστυνομικοί και 500 στρατιώτες θα είναι παρόντες στις εκδηλώσεις, ενώ έχουν στηθεί 78 σημεία ελέγχου κοντά στην ακτή, η οποία θα έχει αποκλειστεί.

Ανάμεσα στους ξένους ηγέτες είναι και η βασίλισσα Ελισάβετ, η οποία έφτασε την Πέμπτη στη Γαλλία.

Βετεράνος πήδηξε ξανά με αλεξίπτωτο στη Νορμανδία

«Στην ηλικία μου η ζωή μπορεί να είναι κάπως βαρετή, για αυτό πρέπει ν’ αδράχνει κανείς κάθε ευκαιρία που του δίνεται για να αισθανθεί έντονες συγκινήσεις» εξήγησε την Πέμπτη ο 89χρονος Τζοκ Χάτον λίγη ώρα αφότου πήδηξε με αλεξίπτωτο στη Νορμανδία, επαναλαμβάνοντας την πτώση που είχε κάνει πριν από 70 χρόνια, όταν συμμετείχε στην απόβαση των συμμάχων.
Συμβολικά, ο Χάτον προσεδαφίστηκε στο ίδιο χωράφι που τον είχε υποδεχτεί, μαζί με τους συναδέλφους του της 13ης ταξιαρχίας αλεξιπτωτιστών, όταν μετείχε στο πρώτο κύμα των συμμαχικών στρατευμάτων που προσγειώθηκαν στο γαλλικό έδαφος, λίγο πριν από τα ξημερώματα της 6ης Ιουνίου 1944.

Για λόγους ασφαλείας, δεδομένης και της ηλικίας του, πήδηξε δεμένος με ένα μέλος των Κόκκινων Διαβόλων, του σώματος των βρετανών αλεξιπτωτιστών.

Ο βετεράνος και ο συνοδός του προσγειώθηκαν ακριβώς μπροστά στον πρίγκιπα Κάρολο, ο οποίος περίμενε να… ξελαχανιάσει ο 89χρονος για να του σφίξει το χέρι.

Ως επικεφαλής του τάγματος των αλεξιπτωτιστών, ο διάδοχος του βρετανικού θρόνου προΐσταται των τελετών προς τιμή των ανθρώπων που συμμετείχαν στο πρώτο κύμα της απόβασης, τη νύχτα της 5ης προς την 6η Ιουνίου.

Ο Χάτον πήδηξε στο πλαίσιο μιας επίδειξης στην οποία συμμετείχαν σχεδόν 300 αλεξιπτωτιστές από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ, τον Καναδά και τη Γαλλία. Τα αλεξίπτωτά τους έκρυψαν τον ουρανό πάνω από το Ρανβίλ, το πρώτο χωριό της ηπειρωτικής Γαλλίας που απελευθερώθηκε από τους Συμμάχους το 1944.

Την ημέρα της απόβασης ήταν πολύ σκοτεινά, δεν βλέπαμε πού πηγαίναμε, αφηγήθηκε ο 89χρονους στους δημοσιογράφους.

«Ψιλόβρεχε και το φεγγάρι εμφανίστηκε ανάμεσα στα σύννεφα, ήταν σαν να μας καλωσορίζει στη Γαλλία» πρόσθεσε.

Όπως και οι συνάδελφοί του, ο Χάτον ήταν φορτωμένος με ένα σακίδιο βάρους 20 κιλών, κρεμασμένο από τα πόδια του και έπρεπε, μέσα στο σκοτάδι, να φροντίσει να αποφύγει να προσγειωθεί πάνω στους πασσάλους που ήταν στημένοι στα χωράφια.

Ο βετεράνος, που μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε για άλλα 40 χρόνια στις ειδικές δυνάμεις της Ροδεσίας (νυν Ζιμπάμπουε), αρνήθηκε ότι αισθάνθηκε φόβο, τότε ή σήμερα. «Σε όλη μου τη ζωή, δεν φοβήθηκα ποτέ. Βλέπεις, είμαι ένας δύστροπος Σκωτσέζος» είπε.

Ο Χάτον τραυματίστηκε στις 22 Ιουνίου 1944 και μεταφέρθηκε στη Βρετανία για νοσηλεία. Αργότερα όμως επέστρεψε στην ηπειρωτική Ευρώπη και πολέμησε στην Ολλανδία.

Ένα εκατομμύριο ροδοπέταλα θα ράνουν την Παρασκευή το άγαλμα της Ελευθερίας στη Νέα Υόρκη, με την ευκαιρία των εορτασμών της 70ής επετείου από την Απόβαση των συμμάχων στη Νορμανδία.

Στο νησί όπου βρίσκεται το άγαλμα θα οργανωθεί μια τελετή προς τιμή των αμερικανικών δυνάμεων που συμμετείχαν στην απόβαση, στις 6 Ιουνίου 1944.

Τεράστιες γαλλικές και αμερικανικές σημαίες θα υψωθούν στη βάση του αγάλματος από 130 μαθητές γαλλικών και αμερικανικών σχολείων της Νέας Υόρκης και του Νιου Τζέρσι, παρουσία βετεράνων πολέμου και κρατικών αξιωματούχων.

Το πρωί ένα σκάφος του πολεμικού ναυτικού, το La Fayette, θα καταπλεύσει στον κόλπο της Νέας Υόρκης, απέναντι από το άγαλμα της Ελευθερίας, το οποίο ήταν δώρο της Γαλλίας στις ΗΠΑ και εγκαινιάστηκε το 1886.

 

Το ναζιστικό παρελθόν της Audi και το στρατόπεδο Φλόσενμπεργκ

• Της καταλογίζουν μεγάλο μερίδιο «ηθικής ευθύνης» για τον θάνατο 4.500 ανθρώπων

ΤΟ ΒΗΜΑ:  06/06/2014

Στο στρατόπεδο συγκέντωσης στο Φλόσενμπεργκ πέθαναν πάνω από 4.500 αιχμάλωτοι-εργαζόμενοι της εταιρείας Auto Union, από την οποία προέκυψε η Audi

Η γνωστή αυτοκινητοβιομηχανία Audi χρηματοδότησε πρόσφατα έρευνα για να μάθει περισσότερα για το παρελθόν της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μελέτη, που έγινε από το ιστορικό τμήμα της γερμανικής εταιρείας του οποίου προΐσταται ο Μάρτιν Κουκόφσκι, σε συνεργασία με τον ιστορικό Ρούντολφ Βοκ από το Πανεπιστήμιο του Κέμνιτζ, καταλογίζει στην Auto Union – εταιρεία από την οποία προήλθε η Audi – μεγάλο μερίδιο «ηθικής ευθύνης» για τον θάνατο 4.500 ανθρώπων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Φλόσενμπεργκ.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που ήρθαν στη δημοσιότητα, η Auto Union χρησιμοποίησε για τις ανάγκες της περισσότερους από 20.000 εργάτες-σκλάβους. Οι στρατιώτες των Ες-Ες είχαν κατασκευάσει συνολικά επτά στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, με περισσότερους από 3.700 κρατουμένους. Το 25% εξ αυτών ήταν Εβραίοι. Αλλοι 16.500 άνθρωποι εργάζονταν υπό τις διαταγές των Ες-Ες στα εργοστάσια της Auto Union στο Τσβίκαου και στο Κέμνιτζ της Σαξονίας. Οπως σημειώνεται στην έρευνα, σε ένα από τα επτά στρατόπεδα εργασίας, στο Λάιτμεριτς, εργάστηκαν 4.500 κρατούμενοι οι οποίοι κατόπιν εξοντώθηκαν στο Φλόσενμπεργκ, με την Auto Union να φέρει ακέραια την ηθική ευθύνη για τον θάνατό τους. Επίσης, ο δρ Ρίτσαρντ Μπρουν, ο ιδρυτής της Auto Union, είχε ισχυρές διασυνδέσεις με την ηγεσία των ναζιστών έχοντας τιμηθεί για την «προσφορά» του στο ρατσιστικό και μιλιταριστικό καθεστώς, λίγο μετά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1939.

Καθόλου «μοναδική» η περίπτωση της Audi

Τα στοιχεία της έρευνας που έχει τον τίτλο «Πολεμική οικονομία και εργατική χρήση από την Auto Union στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» βασίζεται κυρίως σε υλικό το οποίο βρισκόταν στα χέρια του καθεστώτος της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Η ηγεσία της Audi κάνει λόγο για «σοκ» από την αποκάλυψη όλων αυτών των στοιχείων και εξετάζει την παροχή αποζημίωσης στα θύματά της που βρίσκονται ακόμη στη ζωή.

Daimler, Porsche, VW και BMW είναι μερικές από τις γερμανικές εταιρείες που στήριξαν τον ναζισμό στη Γερμανία, με την τελευταία να υπήρξε βασικός προμηθευτής του ναζιστικού κράτους επί Αδόλφου Χίτλερ. Τη σκοτεινή εκείνη εποχή η BMW προσανατολίστηκε στη μαζική κατασκευή κινητήρων αεροσκαφών για τη Λουφτβάφε, ενώ διέκοψε την παραγωγή πολιτικών αυτοκινήτων και προσανατόλισε την παραγωγή δικύκλων και τρικύκλων (με καλάθι στο πλάι) μοτοσικλετών στα μοντέλα ΒΜW R12 και BMW R75 για τη Βέρμαχτ. Ως το 1945 κατασκευάστηκαν περίπου 30.000 κινητήρες πολεμικών αεροπλάνων, όγκος τεράστιος, έργο που έγινε πραγματικότητα με την καταναγκαστική εργασία χιλιάδων εργατών-σκλάβων, κυρίως φυλακισμένων από τα ναζιστικά στρατόπεδα. Στα τέλη του πολέμου το 50% των «εργαζομένων» της BMW ήταν ξένοι αιχμάλωτοι, μια απάνθρωπη «προσφορά» των ναζιστών στη βαυαρική βιομηχανία.

Αίμα και αντίσταση στην κατοχική Αθήνα

Αξίζει να υπενθυμίσουμε στους νεότερους τη μεγαλειώδη ειρηνική αντίσταση του λαού της Αθήνας, την άνοιξη του 1943, στα σχέδια των κατακτητών να μετατρέψουν χιλιάδες Ελληνες σε εργάτες-σκλάβους. Τη σχετική απόφαση ανέλαβαν να υλοποιήσουν ο δωσίλογος κατοχικός πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος και ο υπουργός Εργασίας Νικόλας Καλύβας, με το διαβόητο διάταγμα «περί υποχρεωτικής εργασίας του αστικού πληθυσμού της Ελλάδος». Οι Γερμανοί έπνιξαν στο αίμα τις μαζικές καθημερινές διαδηλώσεις δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων στο κέντρο της πρωτεύουσας, πυροβόλησαν και σκότωσαν δεκάδες ανθρώπους, αλλά στο τέλος αναγκάστηκαν να ακυρώσουν την «επιστράτευση». Ο ανοικτά ναζιστής Λογοθετόπουλος διέφυγε στη Γερμανία όπου και συνελήφθη από τους Αμερικανούς. Δικάστηκε στην Ελλάδα αλλά έμεινε στη φυλακή μόνον πέντε χρόνια. Τον Καλύβα, μεταμεληθέντα πρώην κομμουνιστή και συνδικαλιστή, τον εκτέλεσε το 1944 απόσπασμα ενόπλων της παραστρατιωτικής οργάνωσης ΟΠΛΑ του ΚΚΕ.

 

Ο εγγονός Τρούμαν στη Χιροσίμα

Με κατοίκους της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, που επέζησαν των ατομικών βομβών, συναντήθηκε την Παρασκευή ο εγγονός του προέδρου Χάρι Τρούμαν, του ανθρώπου που έδωσε τη διαταγή για ατομικό βομβαρδισμό της Ιαπωνίας το 1945. Ο 55χρονος Κλίφτον Ντάνιελ–Τρούμαν θα είναι ο πρώτος απόγονος του προέδρου Τρούμαν που θα παρακολουθήσει τις τελετές μνήμης στις 6 και 9 Αυγούστου σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι, αντίστοιχα. Τον πρώην δημοσιογράφο προσκάλεσε στην Ιαπωνία οργάνωση κατά των πυρηνικών όπλων, που διοργάνωσε συζήτηση στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο. Ο κ. Ντάνιελ δήλωσε τη χαρά του για την ευκαιρία που του δόθηκε και εξέφρασε τον θαυμασμό του για τη γεμάτη αξιοπρέπεια στάση αυτών που επέζησαν. «Ο παππούς μου πίστευε ότι η απόφαση για τη βόμβα θα οδηγούσε σε ταχεία λήξη του πολέμου. Η καταστροφή που προκλήθηκε τον έκανε να ανατριχιάζει. Ελπίζω ότι μπορώ να βοηθήσω να απαλλαγεί ο κόσμος από τα πυρηνικά όπλα», είπε ο κ. Ντάνιελ. Η 77χρονη Ρέικο Γιαμάντα, που ζούσε στη Χιροσίμα, είπε: «Θέλω να ξέρει ότι ορισμένοι που έχασαν τους δικούς τους δεν θα συγχωρήσουν ποτέ».

 

Η ιστορική D-Day. Εξήντα οκτώ χρόνια από την Απόβαση της Νορμανδίας

Νορμανδία, μετά την Απόβαση

Πριν από 68 χρόνια, το συννεφιασμένο πρωινό της 6ης Ιουνίου 1944, το ειδησεογραφικό πρακτορείο Associated Press, μετέδωσε ένα ρεπορτάζ με τίτλο «Το τείχος του Χίτλερ σπάει καθώς οι Σύμμαχοι προωθούνται στην ενδοχώρα». Ήταν η ημέρα της Απόβασης της Νορμανδίας. Στην ιστορία θα έμενε γνωστή και ως D-Day.

Το ρεπορτάζ περιέγραφε τη μεγαλύτερη επιχείρηση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: η απόβαση της Νορμανδίας ήταν ένα κρίσιμο πλήγμα εναντίον της ναζιστικής Γερμανίας και, όπως συμφωνούν οι ιστορικοί, ένα από τα σημεία που έκριναν την έκβαση του πολέμου.

 

 

Αδόλφος Χίτλερ λίγο πριν τον πόλεμο-σπάνιες φωτογραφίες του περιοδικού LIFE που ήταν χαμένες για 50 χρόνια

Αδόλφος Χίτλερ λίγο πριν τον πόλεμο-σπάνιες φωτογραφίες του περιοδικού LIFE που ήταν χαμένες για 50 χρόνια

Το onalert παρουσιάζει σήμερα φωτογραφίες του περιοδικού LIFE, από την ναζιστική Γερμανία στα τέλη της δεκαετίας του 30, με τον Χίτλερ, και τους συνεργάτες του…

ΔΕΙΤΕ ΦΩΤΟ
Οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες με έγχρωμο φιλμ σε διαστάσεις 6Χ9. Η ιστορία τους αγγίζει τα όρια του παραμυθιού. Ο απεσταλμένος του LIFE στη Γερμανία το 1939, ακολουθούσε τον Χίτλερ σε κάθε του βήμα και τον απαθανάτιζε. Με την έναρξη του πολέμου ο φωτογράφος μαζί με τα φιλμ και την Roleilflex κάμερα του χάθηκαν. Λίγο πριν μπουν οι Σοβιετικοί στο Βερολίνο, μια νοσοκόμα βρήκε τα φιλμ και τα κράτησε. Τα κράτησε όμως πολύ τουλάχιστον για 30 χρόνια. Μόλις πέθανε η κόρη της καθώς έψαχνε τα πράγματα της σε ένα σκονισμένο σεντούκι τα ανακάλυψε. Αφού τα εμφάνισε έστειλε τα φιλμ στο περιοδικό εξηγώντας την ιστορία τους. Το LIFE τα είχε στα χέρια του όλη τη δεκαετία του 70 και του 80 μέχρι να αποφασίσει να εκδώσει τις φωτογραφίες.

Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί το 1914, ότι 19 χρόνια μετά, ο υποδεκανέας του 16ου Συντάγματος Βαυαρών Εφέδρων Πεζικού, με το όνομα Αδόλφος Χίντλερ (το Χίτλερ προέκυψε λίγο αργότερα από κάποιο ορθογραφικό λάθος ενός υπαλλήλου της Αυστριακής πρεσβείας όταν ο Χίτλερ θα έπαιρνε σαν Αυστριακός πολίτης, την Γερμανική υπηκοότητα) θα γινόταν ο αιματοβαμμένος κυρίαρχος της Ευρώπης, ο υπεύθυνος για τον θάνατο 30 εκατομμυρίων ανθρώπων.

Όση ομίχλη υπάρχει για τα παιδικά χρόνια και τις ρίζες του Χίτλερ στα τέλη του 19ου αιώνα, άλλο τόσο μυστήριο φαίνεται να καλύπτει τον θάνατο του στα υπόγεια της καγκελαρίας το 1945 και ενώ οι στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού ήταν κάποια μέτρα κοντά στην είσοδο των υπογείων. Το μυστήριο για τον θάνατο του ήρθε να γίνει μεγαλύτερο με την είδηση που βγήκε χθες στη δημοσιότητα ότι οι ΗΠΑ δεν ήταν καθόλου πεπεισμένες πως ο Χίτλερ αυτοκτόνησε και πέθανε και ότι για 10 χρόνια το FBI έψαχνε κάθε γωνιά του πλανήτη να τον βρει. Από το Θιβέτ μέχρι την Αργεντινή (τόπο όπου πολλοί ναζί ανώτατοι αξιωματικοί βρήκαν καταφύγιο) οι πράκτορες του FBI έστελναν κρυπτογραφημένα μηνύματα ότι τον εντόπισαν.

Η επίσημη ιστορία πάντως θέλει τον Αδόλφο Χίτλερ να αυτοκτονεί στο θωρακισμένο υπόγειο καταφύγιο του, δίπλα στην σύντροφο του Εύα Μπράουν. Ο οδηγός του Έριχ Κέμπκα, ο υπηρέτης του Χάιντς Λίγκε και ο επιλοχίας των SS Ότο Γκίνσε περιέλουσαν με πετρέλαιο τα πτώματα, τα έκαψαν και τα απομεινάρια τους τα έθαψαν δίπλα στην είσοδο του καταφυγίου σε μια τρύπα που είχαν ανοίξει στο έδαφος οι Σοβιετικές βόμβες. Άνδρες του Κόκκινου στρατού που κατέλαβαν λίγα λεπτά αργότερα το καταφύγιο εντόπισαν τα απανθρακωμένα πτώματα και ενημέρωσαν τους ανωτέρους τους.

Κάτω από πλήρη μυστικότητα τα πτώματα μεταφέρθηκαν στη Σοβιετική Ένωση σε σημείο που γνώριζαν ελάχιστοι άνθρωποι. Το 1970 ο τότε αρχηγός της KGB και μετέπειτα ηγέτης της ΕΣΣΔ για κάποια χρόνια, ο Γιούρι Αντρόποφ δίνει την εντολή να καταστραφούν τα πτώματα και ότι απομείνει να πεταχτεί στον ποταμό Έλβα. Ο προσωπικός οδοντίατρος του Χίτλερ λίγο πριν είχε κληθεί στην ΕΣΣΔ και είχε εξετάσει την οδοντοστοιχία του αρσενικού πτώματος και καταφατικά είχα αποφανθεί πως επρόκειτο για τον Αδόλφο Χίτλερ, αφού το σύγκρινε με μια ακτινογραφία του πελάτου του του 1938.

Φωτογραφία από το Μόναχο της δεκαετίας του 30.

Ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι, όταν κατέστρωναν σχέδια για το μέλλον του κόσμου

Χαιρετισμός σε παρέλαση

Ο Χίτλερ με μέλη του NSDAP και συνεργάτες του .

Μπροστά στο αυτοκίνητο του

Λίγο πριν εκφωνήσει το λόγο του

Το πλήθος χαιρετά

Τα αγαπημένα αυτοκίνητα του “ένα φθηνό για κάθε Γερμανική οικογένεια” έλεγε

Ξενάγηση σε εργοστάσιο αυτοκινήτων

Φωταγωγημένο Βερολίνο

Με τους επιτελείς του

Καθέλκυση πλοίου

Με τη σύντροφο του

 

Ο διπλός στόχος του πολωνικού «Στρατού της Πατρίδας»

• Του Βαϊου Kαλογρηα*Η Καθημεριν ή, 20/2/2011

Η Πολωνία είχε το θλιβερό προνόμιο να γνωρίσει ταυτόχρονα δύο κατακτητές–φορείς ολοκληρωτικών καθεστώτων. Οπως οι Γερμανοί, έτσι και οι Σοβιετικοί σχεδίαζαν την εξάλειψη της αστικής ελίτ. Τα κριτήριά τους, βέβαια, δεν ήταν φυλετικά, αλλά «ταξικά». Αμέσως μετά το ξεκίνημα της κατοχής, μετέφεραν τους αιχμάλωτους Πολωνούς αξιωματικούς σε στρατόπεδα στη Σοβιετική Ενωση, μαζί με τελωνειακούς υπαλλήλους και αστυνομικούς (κάπου 15.000 άτομα). Την άνοιξη του 1940 δολοφονήθηκαν στο δάσος του Κατύν 4.443 από αυτούς από μονάδες της NKWD. Οι υπόλοιποι αξιωματικοί εκτελέστηκαν σε άλλες περιοχές. Ακόμα και πολλοί Εβραίοι, οι οποίοι είδαν αρχικά με συμπάθεια την εισβολή του Κόκκινου Στρατού και στελέχωσαν μάλιστα τον διοικητικό μηχανισμό, αντιμετώπισαν σύντομα τη φανερή εχθρότητα των σοβιετικών αρχών.

• Η πολωνική αντίσταση

Μετά τη γερμανική επίθεση κατά της Σοβιετικής Ενωσης (22 Ιουλίου 1941) ολόκληρη η Πολωνία τελούσε υπό ναζιστική κατοχή. Παρά το γεγονός ότι η ξένη κατοχή αποδιοργάνωσε την πολωνική κοινωνία και απείλησε τη συνοχή της, τα γερμανικά μέτρα εξωθούσαν τους Πολωνούς κυριολεκτικά στην αντίσταση. Ηδη το 1939/40 οργανώθηκαν οι πρώτες μορφές αντίστασης που κατέληξαν στη γέννηση ενός «μυστικού κράτους», το οποίο και αναπλήρωσε σε μεγάλο βαθμό την ύπαρξη ενός πραγματικού πολωνικού κράτους.

Την πρωτοβουλία είχαν αξιωματικοί του στρατού και κρατικοί υπάλληλοι, όπως και πολιτικά κόμματα. Το «μυστικό κράτος» –μοναδικό φαινόμενο αντιστασιακής οργάνωσης στη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη– διέθετε υπαλλήλους, δικαστήρια, τμήματα νεολαίας, πολιτικά γραφεία, εφημερίδες και σχολεία. Ενοπλος βραχίονας του ήταν ο «Στρατός της Πατρίδας» (Armia Krajowa, AK). Σε συμφωνία με την εξόριστη πολωνική κυβέρνηση τον Οκτώβριο του 1943, θα προχωρούσε στην οργάνωση ένοπλων εξεγέρσεων κατά την αποχώρηση του γερμανικού στρατού και στην ανάληψη των κυβερνητικών ευθυνών. Ενοπλη δράση παρουσίασε και το «Πολωνικό Εργατικό Κόμμα», δηλαδή το πρώην κομμουνιστικό κόμμα, όχι όμως πριν από τη γερμανική εκστρατεία κατά της Σοβιετικής Ενωσης.

• Η ένοπλη εξέγερση

Τον Ιανουάριο του 1944, ο Κόκκινος Στρατός διέσχισε τα πρώην πολωνο-σοβιετικά σύνορα. Ενώ η NKWD επιδόθηκε στην οργάνωση κομμουνιστικών δομών εξουσίας, ξεκίνησαν στη Βαρσοβία –υπό την επίδραση και της στρατιωτικής απόπειρας κατά του Χίτλερ στις 20 Ιουλίου– οι προετοιμασίες για την τελική εξέγερση. Η ισχύς των αντιπάλων δεν ήταν διόλου ευκαταφρόνητη. Ο αριθμός των Γερμανών στρατιωτών και αστυνομικών κυμαινόταν ανάμεσα σε 13.000 και 20.000. Ηταν καλά εξοπλισμένοι, ήλεγχαν τα σημεία–κλειδιά της πόλης και είχαν προετοιμαστεί κατάλληλα για το ενδεχόμενο μιας εξέγερσης. Οι επαναστάτες αντιθέτως θα πολεμούσαν χωρίς την υποστήριξη πυροβολικού, αρμάτων μάχης και αεροπορική κάλυψη. Ο αριθμός τους ανέρχονταν αρχικά σε 14.000, αργότερα έφτασε τους 36.000. Οι ηγέτες τους όμως δεν είχαν μελετήσει επαρκώς τα αίτια της αποτυχίας της εξέγερσης στο γκέτο τον Απρίλιο του 1943 και δεν είχαν εκτιμήσει σωστά τις στρατιωτικές τους δυνατότητες. Πίστευαν εξάλλου ότι ο Κόκκινος Στρατός θα έσπευδε δίχως άλλο να τους βοηθήσει.

Η είδηση ότι τα σοβιετικά στρατεύματα εισήλθαν στα ανατολικά προάστια της πόλης ήταν το έναυσμα για την εξέγερση. Ο αρχηγός του «Στρατού της Πατρίδας», στρατηγός Μπορ-Κομορόβσκι (Bor-Komorowski) έδωσε την 1η Αυγούστου το σήμα της επίθεσης, με σκοπό να απελευθερώσει την πόλη πριν από την είσοδο των Σοβιετικών και να πετύχει έπειτα τη διεθνή αναγνώριση της πολωνικής κρατικής υπόστασης. Αν και απελευθερώθηκαν αρκετές συνοικίες και σε πολλά κτίρια υψώθηκε η πολωνική σημαία, οι Γερμανοί πέρασαν σύντομα στην αντεπίθεση. Τμήματα των Ες Ες και της αστυνομίας υπό τις διαταγές του στρατηγού Εριχ φον ντεμ Μπαχ-Ζελέφσκι (Erich von dem Bach-Zelewski) απώθησαν τους επαναστάτες σε ορισμένους θυλάκους αντίστασης και τους απέκλεισαν. Παράλληλα, έλαβαν χώρα μαζικές εκτελέσεις πολιτών χωρίς να γίνεται διάκριση ανάμεσα σε ένοπλους και άμαχους. Στις 2 Οκτωβρίου, ακολούθησε η συνθηκολόγηση του «Στρατού της Πατρίδας» υπό «τιμητικούς όρους».

Ο απολογισμός των συγκρούσεων ήταν τρομακτικός: περίπου 26.000 Γερμανοί έχασαν τη ζωή τους, τραυματίστηκαν ή αγνοούνταν. Ο αριθμός των θυμάτων της πολωνικής πλευράς ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερος: 15.000 μέλη του «Στρατού της Πατρίδας» (ανάμεσά τους και 2.000 γυναίκες) αιχμαλωτίστηκαν. Τουλάχιστον 16.000 επαναστάτες έχασαν τη ζωή τους, 150.000 άμαχοι σκοτώθηκαν και 60.000 άτομα μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το «μυστικό κράτος» έπαψε πια να υπάρχει και ο Χίμλερ διέταξε την παραδειγματική καταστροφή της πόλης. Οπως εξήγησε στον Χίτλερ, η εξέγερση αυτή έδινε στη Γερμανία την ευκαιρία να απαλλαγεί οριστικά από το «πολωνικό ζήτημα», διαγράφοντας από τον χάρτη το εθνικό κέντρο της πολωνικής ιστορίας. Μετά την βίαιη εκδίωξη των εναπομεινάντων κατοίκων (κάπου 180.000) ξεκίνησε η συστηματική καταστροφή των υλικών υποδομών και των ιστορικών μνημείων της πόλης. Αφού οι Γερμανοί ολοκλήρωσαν το «έργο» τους, ο Κόκκινος Στρατός κατέλαβε αμαχητί την ερειπωμένη πόλη.

• Η σοβιετική στάση

Το μεγάλο ερώτημα που σχετίζεται με την τραγωδία της Βαρσοβίας αφορά την παθητική στάση που επέδειξε η Μόσχα. Στη διάρκεια των συγκρούσεων, τα σοβιετικά στρατεύματα παρέμειναν σιωπηλά έξω από τη πόλη χωρίς να εμπλακούν στις μάχες. Ο Στάλιν αρνήθηκε να υποστηρίξει τα λιγοστά αγγλικά και αμερικανικά αεροπλάνα, που επιχείρησαν να εφοδιάσουν τους επαναστάτες με ρίψεις από τον αέρα, και δεν επέτρεψε στους Συμμάχους να κάνουν χρήση σοβιετικών αεροδρομίων. Από την οπτική του Στάλιν, η εξέγερση στη Βαρσοβία είχε μόνο θετικά αποτελέσματα: επέφερε σημαντικές απώλειες στους Γερμανούς και εξουδετέρωσε έναν μελλοντικά επικίνδυνο αντίπαλο, τον «Στρατό της Πατρίδας».

Η εξέγερση ήταν το κύκνειο άσμα της πολωνικής αντίστασης. Απέτυχε στρατιωτικά, στο πολιτικό πεδίο όμως έκανε αισθητή την ύπαρξη του «μυστικού κράτους» και απέδειξε τη θέληση του πολωνικού λαού να διεκδικήσει την ελευθερία του. Ο στόχος των επαναστατών να δημιουργήσουν ένα ανεξάρτητο πολωνικό εθνικό κράτος δεν επιτεύχθηκε. Αντ’ αυτού θα εγκαθιδρυόταν καθεστώς «Λαϊκής Δημοκρατίας». Στα χρόνια του «υπαρκτού σοσιαλισμού» η μνήμη της εξέγερσης θα παρέμενε όμως άσβεστη και θα συντηρούσε ζωντανή την εθνική – πατριωτική παράδοση της χώρας.

* Ο κ. Βάιος Καλογρηάς είναι διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου Μάιντς.

 

Η εξέγερση της Βαρσοβίας το 1944

 

• Με τον Κόκκινο Στρατό να αδρανεί στις παρυφές της πόλης, οι Γερμανοί έπνιξαν στο αίμα τους κατοίκους και ισοπέδωσαν τα πάντα

• 67 χρόνια πριν

• Του Βαϊου Kαλογρηα*Η Καθημερινή, 20/2/2011

Το 1944 ήταν πλέον φανερό ότι η Γερμανία έχανε τον πόλεμο και ότι η κατάρρευση του «χιλιετούς» Ράιχ που οραματιζόταν ο «αρχηγός» του, δεν θα αργούσε πολύ. Στο προσκήνιο βρέθηκε πάλι το ακανθώδες «πολωνικό ζήτημα», που είχε «λυθεί» αρχικά με το σύμφωνο Μολότωφ – Ρίμπεντροπ τον Αύγουστο του 1939. Λίγο πριν από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου θα παιζόταν, αυτήν τη φορά στην πολωνική πρωτεύουσα, ένα άλλο μοιραίο παιχνίδι. Πρωταγωνιστές του δεν θα ήταν ο Γερμανός και ο Σοβιετικός δικτάτορας, αλλά ο πολωνικός λαός, με κύριο διακύβευμα το μεταπολεμικό καθεστώς της χώρας.

Για τους Γερμανούς εθνικοσοσιαλιστές, η Πολωνία ήταν το πρώτο βήμα για την κατάκτηση του πολυπόθητου «ζωτικού χώρου» (Lebensraum).

Μετά τον διαμελισμό της το φθινόπωρο του 1939, τα βορειοδυτικά, «πρωσικά» κυρίως, τμήματά της ενσωματώθηκαν στο Ράιχ, ενώ τα ανατολικά εδάφη της περιήλθαν υπό σοβιετική κατοχή. Η ενδιάμεση περιοχή με τη Βαρσοβία και τη Κρακοβία αποτέλεσε την «Γενική Διοίκηση για τα κατεχόμενα πολωνικά εδάφη» (Generalgouvernement f­r die deutschbesetzteGebiete), με επικεφαλής τον αγέρωχο δικηγόρο Χανς Φρανκ (Hans Frank), ο οποίος και θα τη μεταχειριζόταν ως προσωπικό του φέουδο και τους «υπηκόους» του ως «υπανθρώπους». Η «Γενική Διοίκηση» έγινε το πρώτο εργαστήριο των εθνοφυλετικών πειραμάτων της «αρίας φυλής» στην Ευρώπη – θα επακολουθούσαν τα κατεχόμενα εδάφη της Σοβιετικής Ενωσης.

Σύμφωνα με τα γερμανικά σχέδια, οι Πολωνοί ήταν προορισμένοι για γεωργοί – είλωτες. Ο Χίτλερ είχε διατάξει την εξόντωση της αστικής ελίτ, ώστε ο απλός λαός να στερηθεί την φυσική του ηγεσία. Ενδεικτικό είναι ότι οι Γερμανοί έκλεισαν σχολεία, πανεπιστήμια, επιστημονικά ιδρύματα, θέατρα, μουσεία, βιβλιοθήκες και εφημερίδες, επιδιώκοντας έτσι να υποβιβάσουν το πνευματικό και πολιτιστικό του επίπεδο. Με ιδιαίτερο μίσος στράφηκαν κατά της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, την οποία θεωρούσαν εστία του πολωνικού εθνικισμού. Ο κλήρος υπέστη συστηματικές διώξεις και πολλές εκκλησίες έκλεισαν. Πρωταγωνιστικό ρόλο στην άσκηση της τρομοκρατίας έπαιξαν οι μονάδες της «Υπηρεσίας Ασφαλείας» (Sicherheitsdienst, SD): με βάση ονομαστικές λίστες, δολοφόνησαν χιλιάδες Πολωνούς πολίτες, όπως διανοούμενους, ιερείς, έμπορους, εργάτες και συνδικαλιστές. Επρόκειτο για τις πρώτες μαζικές δολοφονίες αμάχων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

* Ο κ. Βάιος Καλογρηάς είναι διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου Μάιντς.

 

9 Μαΐου 1945: Γιατί νίκησαν οι Σύμμαχοι

65 χρόνια από το τέλος του Πολέμου στην Ευρώπη

Η υπεροχή σε άνδρες και υλικό, οι νίκες του Ερυθρού Στρατού και η ήττα του γερμανικού Ναυτικού

• ΣΤΑΘΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ | Κυριακή 9 Μαΐου 2010

Εξήντα πέντε χρόνια μετά τον τερματισμό του Πολέμου στην Ευρώπη, σαν σήμερα, στις 9 Μαΐου 1945, λίγοι θυμούνται εκείνα τα σχεδόν πέντε χρόνια των πολύνεκρων συγκρούσεων και της απάνθρωπης αγριότητας. Οι Σύμμαχοι, το στρατόπεδο της δημοκρατίας και της προόδου, είχαν νικήσει το μίασμα του ναζισμού που εξέφραζε η τότε Γερμανία. Δεν ήταν απρόβλεπτη η νίκη τους, μολονότι ως το φθινόπωρο του 1942 η πολεμική μηχανή του Χίτλερ είχε κατακτήσει την Ευρώπη από τις ακτές του Ατλαντικού ως τα περίχωρα της Μόσχας, και κυριαρχούσε στον αέρα και στις θάλασσες βυθίζοντας κατά μέσον όρο τρία στα πέντε πλοία που μετέφεραν στη Βρετανία πολεμικό υλικό, άνδρες και τρόφιμα από την Αμερική. Πώς συνέβη, λοιπόν, και κέρδισαν παρ΄ όλα αυτά οι Σύμμαχοι; Υπάρχουν πολλές απαντήσεις στο ερώτημα. Ο αριθμός τους μάλιστα αυξομειώνεται και αρκετές χάνουν τη σημασία τους με την πάροδο του χρόνου, καθώς πολλαπλασιάζονται οι ψύχραιμες αναλύσεις των ειδικών και βγαίνουν στην επιφάνεια απόρρητα έγγραφα και αρχεία του πολέμου.

Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια μεγάλος παράγων στην ήττα της χιτλερικής Γερμανίας θεωρήθηκε- ιδιαίτερα στη Γαλλία και στα Βαλκάνια- η Αντίσταση στην κατοχική Ευρώπη. Τα έγγραφα του ναζιστικού επιτελείου όμως αποκαλύπτουν ότι, στην πραγματικότητα, μόνον η δράση των παρτιζάνων στη Ρωσία και, πολύ λιγότερο, των ανταρτών στα Βαλκάνια τους ενοχλούσε.

Στα χρόνια της ψυχροπολεμικής έντασης και με την επιρροή που είχε η Αμερική στον διεθνή Τύπο και στα ΜΜΕ η νίκη εμφανιζόταν ως αποτέλεσμα αποκλειστικά σχεδόν της εισόδου της Αμερικής στον πόλεμο. Ανάλογη ήταν- και εξακολουθεί να είναι- η θέση της Μόσχας, αλλά τουλάχιστον οι Ρώσοι πρόβαλαν τον ρόλο τους κυρίως στη χώρα τους και σε κάθε περίπτωση ο Ερυθρός Στρατός ήταν εκείνος που συνέτριψε τη χιτλερική στρατιωτική μηχανή.

Τρεις είναι οι κύριοι παράγοντες της νίκης των Συμμάχων: Η αριθμητική υπεροχή τους σε άνδρες και σε υλικό. Η νίκη του Ερυθρού Στρατού στο Στάλινγκραντ και στο Κουρσκ. Και η ήττα του γερμανικού Ναυτικού στον Ατλαντικό, καθώς τα γερμανικά ναυπηγεία δεν μπόρεσαν να αντικαταστήσουν όσα βύθιζε η δράση του Βρετανικού και του Αμερικανικού Ναυτικού.

Η Γερμανία εξάλλου δεν μπόρεσε να αξιοποιήσει έρευνες και εφευρέσεις των εργαστηρίων της, όπως λ.χ. η μηχανή αεροπλάνων τζετ. Μόλις πρόλαβε στους τελευταίους μήνες του πολέμου να τοποθετήσει αυτή την «επαναστατική μηχανή» σε 12 μαχητικά της. Και υστερούσε εντυπωσιακά στον χώρο της κατασκοπείας και της αξιοποίησης πληροφοριών.

Αντίθετα προς ό,τι πίστευε το συμμαχικό στρατηγείο στο Λονδίνο, οι εκτεταμένοι και συνεχείς βομβαρδισμοί δεν είχαν σοβαρή ψυχολογική επίδραση στον γερμανικό πληθυσμό – όπως άλλωστε δεν είχαν και στους κατοίκους του Λονδίνου, ακόμη και όταν, το 1944, έγιναν στόχος των γερμανικών πυραύλων, των πρώτων που χρησιμοποιήθηκαν σε ευρεία κλίμακα.

Εκείνο που πέτυχαν οι βομβαρδισμοί ήταν να αναγκάζουν τους Γερμανούς να μετακινούν συνεχώς τα εργοστάσια της πολεμικής βιομηχανίας τους, πράγμα πολύ δύσκολο επειδή η έκταση της Γερμανίας είναι περιορισμένη και η μετεγκατάσταση των εργατών μέγα πρόβλημα. Ηταν αυτές ακριβώς οι δυσχέρειες που καθυστέρησαν την κατασκευή νέων μεγάλου βεληνεκούς πυραύλων- ο Βέρνερ Μπράουν, ο δημιουργός τους, μετέφερε τα σχέδια του στην Αμερική πέντε χρόνια αργότερα. Και σε αυτές οφείλεται η αποτυχία των γερμανών τεχνικών και ερευνητών να αναπτύξουν τις εργασίες τους για την ατομική ενέργεια.

Οι στρατιωτικοί αναλυτές έχουν καταλήξει στο ότι η κήρυξη του πολέμου ήταν τρέλα. Μια χώρα 70 εκατ. κατοίκων δεν θα μπορούσε να ανανεώσει τις ένοπλες δυνάμεις της έπειτα από τρία χρόνια συγκρούσεων. Ο Χίτλερ και οι στρατηγοί του δεν το αγνοούσαν αυτό, πίστευαν όμως ότι ο «κεραυνοβόλος πόλεμός» τους θα εξουδετέρωνε τον εχθρό το πολύ σε δύο χρόνια. Κάτι τέτοιο φάνηκε ότι θα μπορούσε να συμβεί με την κατάκτηση της Γαλλίας σε τρεις εβδομάδες.

• ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ

Η νίκη των Συμμάχων οφείλεται ως έναν βαθμό και… στον ίδιο τον Χίτλερ. Τα λάθη του ήταν κραυγαλέα. Είχε σχεδιάσει να εισβάλει στη Βρετανία μόλις κατακτούσε τη Γαλλία, αλλά δεν είχε εξασφαλίσει τη βενζίνη για τα τότε ελικοφόρα αεροπλάνα του και η εισβολή δεν έγινε ποτέ. Ηθελε να αποκτήσει το πετρέλαιο του Ιράκ αλλά αντί να εισβάλει στην Τουρκία από τη Βουλγαρία και την Ελλάδα όπου είχε βάσεις και από εκεί να προχωρήσει σχεδόν ανενόχλητος και «ελευθερωτής των μουσουλμάνων» προτίμησε να πάει μέσω Καυκάσου και μέσω Βόρειας Αφρικής. Η οροσειρά του Καυκάσου στάθηκε ανυπέρβλητο εμπόδιο στα μηχανοκίνητά του και στην αφρικανική έρημο οι δυνάμεις του Ρόμελ νικήθηκαν κατά κράτος.

Ο Χίτλερ επέμεινε να μην υποχωρήσει η στρατιά του φον Πάουλους από το Στάλινγκραντ με αποτέλεσμα να κατακρεουργηθεί από τα σοβιετικά πυρά και να παραδοθούν 90.000 επίλεκτοι. Σε αντίστοιχα τραγικές συνθήκες,ο Στάλιν και οι σοβιετικοί στρατηγοί του δεν δίσταζαν να υποχωρήσουν αφήνοντας ακόμη και οχυρωμένες θέσεις.

• Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ

Η απέραντη σε μέγεθος και σε ανθρώπινο υλικό Σοβιετική Ενωση ανανέωσε σχεδόν δίχως προβλήματα τα 5 εκατ.και πλέον που έχασε στους τέσσερις πρώτους μήνες του πολέμου. Ούτε και είχε πρόβλημα να μεταφέρει τις πολεμικές βιομηχανίες της πέρα από τα Ουράλια. Τα χιτλερικά έγγραφα μαρτυρούν την κατάπληξη των χιτλερικών αξιωματικών, όταν τον Αύγουστο του 1943 εμφανίστηκαν στο Κουρσκ 12 σοβιετικές μεραρχίες με στρατιώτες που πρωτοέμπαιναν σε μάχη, με νέου τύπου ατομικό οπλισμό καθώς και 3.500 τανκς μεγάλης ευελιξίας και τρομερής δύναμης πυρός.

Απέναντί τους ήταν στρατιώτες που πολεμούσαν συνεχώς στην πρώτη γραμμή επί 8-12 μήνες και 3.000 προβληματικά τανκς. Η μάχη- η μεγαλύτερη σύγκρουση μηχανοκινήτων- διήρκεσε ημέρες,οι απώλειες ήταν τρομακτικές και στις δύο πλευρές,αλλά τελικώς επιβλήθηκε η ποιότητα (τανκς) και η ποσότητα (άνδρες) του Ερυθρού Στρατού.

Η νίκη στο Κουρσκ έσπασε το Ανατολικό Μέτωπο του Χίτλερ και άνοιξε τον δρόμο στους Σοβιετικούς για το Βερολίνο. Αυτά επέτρεψαν στο αμερικανοβρετανικό στρατηγείο να κρίνει ότι «υπάρχουν σήμερα προϋποθέσεις αποτελεσματικής (απόβασης) στις γαλλικές ακτές» (στρατηγός Τζορτζ Μάρσαλ 22 Δεκεμβρίου 1943). Τον Ιούνιο του 1944 πραγματοποιήθηκε η απόβαση, ανοίγοντας δεύτερο μέτωπο στον Χίτλερ. Το τέλος του πολέμου ήταν πλέον απλώς ζήτημα χρόνου.

• ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ

Μία εβδομάδα πριν από τη λήξη του πολέμου στην Ευρώπη συναντήθηκαν στο Τοργκάου της Γερμανίας οι Αμερικανοί που έρχονταν από τα δυτικά και οι Σοβιετικοί από τα ανατολικά. Σήμερα οι δυο ανδρες της ιστορικής φωτογραφίας που έδωσαν τότε τα χέρια, ο Αλαν Γκιτζ της 1ης αμερικανικής στρατιάς Πεζικού και ο Γκαβρίλ Πατσουκόφ του 82ου ρωσικού συντάγματος Μηχανοκίνητων, υπέργηροι βετεράνοι τώρα, θα βρίσκονται στην εξέδρα των επισήμων στις τελετές της Μόσχας, παρακολουθώντας την παρέλαση των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων και των στρατιωτικών αγημάτων της Αμερικής, της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Πολωνίας.

• Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=2&artId=330478&dt=09/05/2010#ixzz0nSLVuhBq

 

“Το Λένινγκραντ είναι καταδικασμένο να πεθάνει από λιμό”

• ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ “ΛΕΝΙΝΓΚΡΑΝΤ, Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ (1941-19440”

• ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ Ν. ΔΟΡΔΑΝΑ, Η ΑΥΓΗ: 28/04/2009

Η μεγάλη διαφορά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σε σχέση με τον Μεγάλο Πόλεμο έγκειται όχι μόνο στην ταχύτητα με την οποία διεξήχθησαν οι πολεμικές συγκρούσεις, αλλά πολύ περισσότερο στις τεράστιες απώλειες των αμάχων. Ως πρόβλημα τους αντιμετώπισε ευθύς εξαρχής το μιλιταριστικό Γ΄ Ράιχ, για την επίλυση του οποίου δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει τα πιο ωμά και απάνθρωπα μέσα, ακολουθώντας απαρέγκλιτα τη διακηρυγμένη αρχή ότι η ανθρώπινη ζωή στις κατεχόμενες χώρες δεν έχει καμία αξία.

Η ιστορία  που διηγείται στο βιβλίο του “Λένινγκραντ, Η πολιορκία (1941-1944)” (εκδ. Ωκεανίδα)  ο ιστορικός Michael Jones δεν είναι μια ακόμα «συνηθισμένη» ιστορία του πολέμου. Το Λένινγκραντ συνιστά μια αυτόνομη ιστορία τρόμου και μαζικής εξόντωσης αμάχων, ένα έγκλημα που υπερβαίνει τα όρια και τη «λογική» του πολέμου. Ωστόσο αυτή η σχεδόν απίστευτη εξόντωση αμάχων δεν έχει βρει έως σήμερα, απ΄ όσο γνωρίζω, τη θέση της στην ιστοριογραφία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Επί Σοβιετικής Ένωσης παρέμεινε εσκεμμένα στα ιστορικά αζήτητα, καθώς δεν μπορούσε να ενταχθεί στο σοβιετικό αφήγημα των μεγάλων επιτευγμάτων και μόλις το 1989 άνοιξε τις πύλες του το Μουσείο του Αποκλεισμού.

Ο Jones έρχεται με το βιβλίο του να συμβάλει στην ιστορία της πόλης και να την διηγηθεί με έναν απλό, απόλυτα κατανοητό και συνάμα γοητευτικό τρόπο, εγχείρημα που από μόνο του έχει αξία όταν κανείς επιχειρεί να μιλήσει για την φρίκη. Χάρη στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα και τη διεισδυτική ματιά του καταφέρνει να καλύψει σφαιρικά τα γεγονότα: α) αναλύοντας τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις στρατηγικές επιλογές των δύο αντιπάλων μετά τη γερμανική εισβολή και β) εξηγώντας τις κινητήριες δυνάμεις που βοήθησαν τους απλούς ανθρώπους να παραμείνουν άνθρωποι, όταν ακόμα και αυτό δεν ήταν τότε καθόλου αυτονόητο.

Για τους Γερμανούς ο αποκλεισμός της πόλης ήταν μια στρατηγική επιλογή κυνισμού και βαρβαρότητας. Τον Χίτλερ δεν τον ενδιέφερε αναγκαστικά να καταλάβει τη μεγάλη πόλη αλλά να την εξαφανίσει με κάθε τρόπο από τον χάρτη, καθώς αποτελούσε την κοιτίδα της μπολσεβίκικης επανάστασης αλλά και κέντρο της βαριάς βιομηχανίας. Αρκούσε ο συνεπής βομβαρδισμός της, η καταστροφή των υποδομών και η αποστέρηση όλων των χρειαζούμενων για την επιβίωση του πληθυσμού.

Στο ερώτημα πόσο θα άντεχαν οι άμαχοι, οι στρατιωτικοί συμβουλεύτηκαν έναν ειδικό διατροφολόγο που αποφάνθηκε πως ο πρώτος χειμώνας αρκούσε για να αποδεκατιστεί ο πληθυσμός. Τότε η πόλη θα έπεφτε σαν ώριμο φρούτο στα χέρια του γερμανικού στρατού. Η επιστήμη στην υπηρεσία του πολέμου γνώρισε στην εθνικοσοσιαλιστική περίοδο μια πρωτόγνωρη άνθιση ασκούμενη στους ανθρώπους-πειραματόζωα.

Από την άλλη οι αναφορές στη σοβιετική ηγεσία είναι πράγματι εντυπωσιακές γιατί δείχνουν το μέγεθος της ανικανότητας (η περίπτωση του στρατάρχη Κλιμέντ Βοροσίλοφ πριν την αντικατάστασή του από τον Γκεόργκι Ζούκοφ) και της διαφθοράς που ταλάνιζε το σταλινικό καθεστώς. Η εικόνα ενός καθεστώτος που θυσίαζε χωρίς δισταγμό τα παιδιά του (συγκρότηση του Στρατού των Εθελοντών, δημιουργία του προγεφυρώματος Νέφσκι, ολοσχερής καταστροφή των αποθηκών τροφίμων Μπαντάγεφ, η σφαγή των παιδιών στο Λιτσκόβο) αναδύθηκε σε όλη της την έκταση κατά τη διάρκεια του φοβερού πρώτου χειμώνα του αποκλεισμού.

Από τη μια βρίσκονταν οι αξιωματούχοι της πόλης που αφενός είχαν εξαπολύσει ανθρωποκυνηγητό εναντίον αντικαθεστωτικών, όπου ως αντισοβιετική πράξη λογιζόταν και η παραμικρή διαμαρτυρία για τη λιμοκτονία στην οποία είχε καταδικαστεί ο πληθυσμός, και αφετέρου οι ίδιοι δεν στερούταν τίποτε, κάνοντας μάλιστα και επίδειξη της καλοζωίας τους.

Από την άλλη ήταν οι απλοί άνθρωποι που η πείνα τούς έκανε ικανούς για τα πιο μεγάλα και απίστευτα πράγματα αλλά και τα πιο μικρά και απάνθρωπα. Τα διασωθέντα ημερολόγια αποτελούν τους αδιάψευστους μάρτυρες των στιγμών εκείνων του μεγαλείου αλλά και της πλήρους απελπισίας. Με την θερμοκρασία στους -40, χωρίς νερό και ηλεκτρικό, οι κόλλες από τις ταπετσαρίες, οι ζώνες, οι γάτες και οι σκύλοι, τα πτώματα, τα ξύλα, τα χόρτα και τα απομεινάρια περιλήφθηκαν στο «μενού» του άνισου πολλές φορές αγώνα που έδινε η ζωή έναντι του θανάτου.

Ο κανιβαλισμός, τα λουκάνικα από ανθρώπινο κρέας, οι δολοφονίες για τον εφοδιασμό με κρέας αλλά και με κουπόνια προμήθειας ψωμιού ήταν μερικές μόνο από τις οδυνηρές προεκτάσεις του αποκλεισμού που δεν παρήγαγαν ηρωισμό και επομένως σκοπίμως αποσιωπήθηκαν από τους κομματικούς αξιωματούχους.

Εκείνο που δεν περίμενε κανείς ήταν τις στιγμές που οι άνθρωποι «πέθαιναν σαν τις μύγες» να διατρανώνεται η πίστη για την ζωή, η θέληση να παραμείνει κανείς άνθρωπος, να διατηρήσει τον αυτοσεβασμό του. Παρά τις στοίβες των πτωμάτων στους δρόμους και στα νοσοκομεία, πάντα υπήρχε ένα χέρι που απλωνόταν για να ανασηκώσει κάποιον πεσμένο από αδυναμία στον δρόμο, να του δώσει το δικό του ψωμί, να τον πάει στο σπίτι του, να τον σώσει θέτοντας ουσιαστικά σε κίνδυνο την ίδια του τη ζωή για χάρη του συνανθρώπου του.

Η συνέχιση της καθημερινότητας στο μέτρο του δυνατού ήταν από μόνη της μια φυγή από την σκληρή πραγματικότητα. Εν μέσω της πείνας, των χιλιάδων θανάτων και των καταιγιστικών πυρών του γερμανικού πυροβολικού η εκτέλεση της Έβδομης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς, αλλά και οι παραστάσεις από ηθοποιούς που μόλις και μετά βίας μπορούσαν να σταθούν στα πόδια τους από την εξάντληση ήταν τα προμηνύματα της καταρχήν ηθικής ήττας των Γερμανών ή διαφορετικά της νίκης του ρωσικού λαού.

Το Λένινγκραντ των δυόμιση εκατομμυρίων κατοίκων κατάφερε να επιβιώσει παγιδευμένο επί 872 ημέρες μεταξύ ενός βάρβαρου εισβολέα και ενός καθεστώτος σε πλήρη σύγχυση, χάνοντας από τους βομβαρδισμούς και την πείνα κάτι παραπάνω από ένα εκατομμύριο ψυχές. Στα τέλη Ιανουαρίου 1944 η πόλη ανέπνεε και πάλι ελεύθερη από τον γερμανικό κλοιό αλλά όχι και από τις μνήμες του πολέμου.

Την Αγία Πετρούπολη του Μεγάλου Πέτρου και των τσάρων, του θωρηκτού Αβρόρα και του Λένιν, της καρδιάς της Επανάστασης επέλεξε για άντρο του ο θάνατος «θερίζοντας τεράστια σοδειά» αλλά τελικά δεν την κατέβαλε. Ίσως γιατί, όπως συνέβη και στην περίπτωση της κατεχόμενης και λιμοκτονούσας Ελλάδας, ο άνθρωπος αποθεώνεται ακόμα και μέσα από τον πλήρη ευτελισμό κάθε έννοιας ανθρωπισμού και οδηγείται σε μεγάλες πράξεις ακόμα και όταν έχει φτάσει στον πάτο του αξιακού πηγαδιού.

* Ο Στράτος Ν. Δορδανάς είναι λέκτορας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

 

Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και η Σοβιετική Ενωση

• Αναδημοσιεύεται από το «Ριζοσπάστη», 28/10/2001

Ο επίλογος της Συμφωνίας του Μονάχου: Γερμανικά στρατεύματα στην Πράγα, το Μάρτη του 1939

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αποτέλεσμα της όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, αλλά και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 1929-1933, που, παρά την όποια μικρή αναζωογόνηση στη δεκαετία του ’30, δεν ξεπεράστηκε. Ο πόλεμος, ως διέξοδος, αποτελούσε το μέσο για το εδαφικό ξαναμοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στις τότε ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Και πρώτ’ απ’ όλα στόχευε στη συντριβή του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο, της ΕΣΣΔ, και στην ανατροπή του σοσιαλισμού, ώστε να ξανακερδίσουν ένα χαμένο κρίκο στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα. Ηταν πόλεμος ιμπεριαλιστικός, άρα άδικος, ενώ από τη μεριά των λαών των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και της ΕΣΣΔ ήταν δίκαιος. Και τα διδάγματα της εποχής εκείνης δεν είναι ιστορικά μόνο ως προς το ότι αναφέρονται σε γεγονότα της ταξικής πάλης του παρελθόντος. Αλλά είναι διδάγματα που ενισχύουν την ταξική πάλη στο σήμερα, για να μπορούμε να σιγουρεύουμε το σκοπό και την κατεύθυνσή της. Αλλωστε, η εποχή μας συνεχίζει να ‘ναι εποχή του ιμπεριαλισμού.Πώς προετοιμάστηκε ο πόλεμος; Πώς ξαναξεπήδησε από την ηττημένη μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο Γερμανία το νέο και πιο βάρβαρο αιματηρό μακελειό που γνώρισε η ανθρωπότητα; Πώς η Γερμανία μετά από τους βαρείς όρους μετά την ήττα της και κυρίως την απαγόρευση να εξοπλίζεται, κατάφερε να αναπτύξει αυτή την τεράστια πολεμική μηχανή; Οι απαντήσεις σε όλα αυτά, που αποτελούν ιστορικά γεγονότα, αλλά χρήσιμα, για να εξάγονται αναγκαία συμπεράσματα για την ταξική φύση του καπιταλισμού, βοηθούν να αντιληφθούμε όχι μόνο το πώς δημιουργούνται οι προϋποθέσεις εξαπόλυσης του πολέμου, αλλά σ’ ένα βαθμό να προβλέπουμε κιόλας. Με δεδομένο ότι ο πόλεμος είναι σύμφυτος με το εκμεταλλευτικό σύστημα.

• Μύχιοι πόθοι Αγγλογάλλων και Αμερικανών

Το Σεπτέμβρη του 1938 έγινε συνάντηση Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Γερμανίας και Ιταλίας, στο Μόναχο, όπου η Τσεχοσλοβακία συμφωνήθηκε να δοθεί στον Χίτλερ (Οι «δράστες» του Μονάχου. Φωτογραφία, μετά την τελετή υπογραφής της Συμφωνίας)

Η Γερμανία, παρά το ότι είχε ηττηθεί στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά την επιβολή σκληρών όρων με τη συνθήκη των Βερσαλλιών από τους νικητές (Αγγλία, Γαλλία), εξακολουθούσε να είναι ιμπεριαλιστική δύναμη. Η Αγγλία και η Γαλλία γνώριζαν ότι η Γερμανία μπορούσε πάλι να προπορευτεί απ’ τις άλλες καπιταλιστικές χώρες. Ετσι θα έπρεπε λογικά οι αστικές τάξεις της Αγγλίας και της Γαλλίας με όλες τους τις δυνάμεις να εμποδίσουν την οικονομική αναγέννηση και τη στρατιωτική ανάπτυξη της Γερμανίας. Αλλά έκαναν εντελώς το αντίθετο, και εδώ αποδεικνύεται για άλλη μια φορά ότι η ταξική αλληλεγγύη συνυπάρχει με τους ανταγωνισμούς του κεφαλαίου, πολύ δε περισσότερο που τώρα υπήρχε και ο κοινός εχθρός, ο μπολσεβικισμός. Οχι μόνο ως ιδεολογία και πολιτική, αλλά ως κρατική οντότητα και οργάνωση της εργατικής τάξης και των συμμάχων της στην Ενωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.Ετσι συνέβαλαν τα μέγιστα για την αναγέννηση της οικονομικής και πολεμικής ισχύος της Γερμανίας. Απ’ το 1924 – 1925 τα καπιταλιστικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης εφάρμοσαν μια τέτοια πολιτική. Η Γερμανία ανορθώθηκε οικονομικά με τα σχέδια Ντοζ (1924) και Γιανκ (1929), τα οποία εμπνεύστηκαν κι έθεσαν σε εφαρμογή οι κύριοι εκπρόσωποι του αμερικανικού και του αγγλογαλλικού κεφαλαίου. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο που με την εφαρμογή αυτών των σχεδίων τα μεγαλύτερα αμερικανικά μονοπώλια («Στάνταρντ Οϊλ», «Τζένεραλ Ελέκτρικ», «Τζένεραλ Μότορς», «Ιντερνάσιοναλ Τέλεγκραφ εντ Τέλεφον Κόμπανι», «Φορντ», «Ανακόντα» κλπ.) διείσδυσαν στη γερμανική βιομηχανία με τη μέθοδο των απευθείας επενδύσεων. Στην καθαρά πολεμική παραγωγή, η πρόοδος της ναζιστικής Γερμανίας, χάρη στα ξένα κεφάλαια, υπήρξε εντυπωσιακή. Στα χρόνια 1933-39 τα πολεμικά έξοδα της Γερμανίας αυξήθηκαν περισσότερο από 12 φορές, ενώ η γερμανική πολεμική παραγωγή αυξήθηκε 22 φορές. Οι Ενοπλες Δυνάμεις της την 1η Σεπτέμβρη του 1939 έφταναν τα 4,6 εκατομ. άνδρες και διέθεταν 26 χιλιάδες πυροβόλα και όλμους, 3,2 χιλιάδες άρματα μάχης, 4,4 χιλιάδες πολεμικά αεροπλάνα, 115 πολεμικά πλοία (από αυτά 57 υποβρύχια).

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος πρώτ’ απ’ όλα στόχευε στη συντριβή του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο, της ΕΣΣΔ, και στην ανατροπή του σοσιαλισμού, ώστε να ξανακερδίσουν ένα χαμένο κρίκο στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα

Το βασικό περιεχόμενο των διεθνών εξελίξεων καθοριζόταν βασικά από την αντίθεση ανάμεσα στο σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό, που εκφραζόταν ως αντίθεση ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και τα καπιταλιστικά κράτη. Οι αστικές κυβερνήσεις επιδίωκαν να τσακίσουν το σοσιαλισμό. Απ’ αυτό το σκοπό καθοδηγούνταν και στο γερμανικό ζήτημα οι κυβερνήσεις των νικηφόρων κρατών. Τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη, μετά την αποτυχία της στρατιωτικής επέμβασής τους κατά του σοβιετικού κράτους, στα πρώτα δύο χρόνια μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση, δεν εγκατέλειψαν τα σχέδιά τους για την εξόντωση του σοσιαλισμού με την ένοπλη βία. ΗΠΑ, Αγγλία και Γαλλία συνέχισαν να καταστρώνουν σχέδια για νέες αντισοβιετικές πολεμικές περιπέτειες. Και προσπαθώντας να βρουν τις απαραίτητες στρατιωτικές δυνάμεις για να πραγματοποιήσουν αυτά τους τα σχέδια έστρεψαν την προσοχή τους προς τη Γερμανία.Η Γερμανία με τη μεγάλη στρατιωτική και οικονομική της ισχύ, με την ικανότητά της να παραθέσει στο μέτωπο σημαντικό στρατό, με τη μιλιταριστική της παράδοση, ήταν ικανή να εξαπολύσει πόλεμο για την καταστροφή της ΕΣΣΔ.

ΗΠΑ, Αγγλία και Γαλλία σχεδίαζαν την υποκίνηση ενός πολέμου Γερμανίας και Ιαπωνίας κατά της ΕΣΣΔ με σκοπό να λύσουν δύο ζητήματα: Με τις Γερμανία και Ιαπωνία να εξαφανίσουν τη Σοβιετική Ενωση αλλά και να εξασθενίσουν Γερμανία και Ιαπωνία με έναν παρατεταμένο εξοντωτικό πόλεμο.

• Δύο ιμπεριαλιστικοί συνασπισμοί

Ετσι, διαμορφώθηκαν δύο μεγάλες και επικίνδυνες πολεμικές εστίες: Η Γερμανία στην Ευρώπη, η Ιαπωνία στην Απω Ανατολή. Ο γερμανικός ιμπεριαλισμός, αφού δυνάμωσε αρκετά, με πρόσχημα την εξάλειψη της αδικίας, που δημιούργησαν οι αποφάσεις της Συνθήκης των Βερσαλιών (συνθήκη που θεσμοθετούσε τα αποτελέσματα του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές), άρχισε να αξιώνει το ξαναμοίρασμα του κόσμου προς όφελός του. Η εγκαθίδρυση στη Γερμανία, το 1933, του ναζισμού, μιας ωμής δικτατορίας του τρόμου και των διωγμών, και ας είχε ανέβει στην κυβερνητική εξουσία με κοινοβουλευτική μορφή (τα μονοπώλια είχαν επιλέξει τον Χίτλερ για την εξουσία), μετέβαλε αυτή τη χώρα σε δύναμη κρούσης του ιμπεριαλισμού, που στρεφόταν, κατά πρώτο λόγο, ενάντια στην ΕΣΣΔ. Σ’ αυτή την κατεύθυνση έδιναν συμβουλές οι Αγγλογάλλοι και οι Αμερικανοί, ακόμη και ως προς το σχέδιο επίθεσης. Αρχικά στην Πολωνία, μετά στην Τσεχοσλοβακία και από κει στην ΕΣΣΔ.

Αλλά τα σχέδια του γερμανικού ιμπεριαλισμού δεν περιορίζονταν μόνο στην υποδούλωση των λαών της Σοβιετικής Ενωσης. Το πρόγραμμα της παγκόσμιας κυριαρχίας τους προέβλεπε τη μετατροπή της Γερμανίας σε κέντρο μιας γιγαντιαίας αποικιοκρατικής αυτοκρατορίας, που η εξουσία και η επιρροή της θα απλώνονταν σε ολόκληρη την Ευρώπη και στα πιο πλούσια μέρη της Αφρικής, της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής. Και τότε τα πετρέλαια και οι δρόμοι τους αποτελούσαν ισχυρό δέλεαρ για κατακτήσεις εδαφών και πόλεμο.

Η συντριβή και η κατάκτηση της Σοβιετικής Ενωσης, με σκοπό την εξαφάνιση πρώτα απ’ όλα του κέντρου του διεθνούς κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος, καθώς και η διεύρυνση του «ζωτικού χώρου» του γερμανικού ιμπεριαλισμού, υπήρξε η βασικότερη πολιτική επιδίωξη του ναζιστικού καθεστώτος και, ταυτόχρονα, η βασικότερη προϋπόθεση για την παραπέρα επιτυχή ανάπτυξη της επιδρομής σε παγκόσμια κλίμακα. Το ξαναμοίρασμα του κόσμου και την εγκαθίδρυση «νέας τάξης» επιδίωκαν, επίσης, και οι ιμπεριαλιστές της Ιταλίας και Ιαπωνίας. Οι κυβερνήσεις των άλλων ιμπεριαλιστικών κρατών, ΗΠΑ, Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, με κίνητρο το ταξικό μίσος προς την ΕΣΣΔ, ακολουθούσαν πολιτική συνωμοσίας με τον Χίτλερ.

• Η συνεπής στάση της ΕΣΣΔ

Η Σοβιετική Ενωση, σε συνθήκες που ο πόλεμος ήταν ορατός και αναπόφευκτος, ακολούθησε πολιτική, που απέβλεπε στην όσο γίνεται συγκράτηση του γερμανικού ιμπεριαλισμού και τη δημιουργία, όσο μπορούσε να γίνει, προϋποθέσεων ασφάλειας και διατήρησης της ειρήνης. Ετσι, στις 2 του Μάη 1935 υπογράφτηκε στο Παρίσι το γαλλο-σοβιετικό σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας και με την Τσεχοσλοβακία. Η σοβιετική κυβέρνηση πάλευε με κάθε μέσο για την αποτροπή του πολέμου. Ταυτόχρονα, το σοβιετικό κράτος πήρε μια σειρά μέτρα, που απέβλεπαν στην ενίσχυση της άμυνας της χώρας και στην ανάπτυξη του στρατιωτικο-οικονομικού δυναμικού της.

Στη δεκαετία του 1930 η χιτλερική κυβέρνηση επιδόθηκε σε μια διπλωματική, στρατηγική και οικονομική προπαρασκευή του παγκόσμιου πολέμου. Τον Οκτώβρη του 1933 η Γερμανία εγκατέλειψε τη Διάσκεψη της Γενεύης για τον αφοπλισμό και κατέθεσε δήλωση αποχώρησης από την Κοινωνία των Εθνών. Στις 16 του Μάρτη 1935 ο Χίτλερ παραβίασε τα άρθρα, τα σχετικά με τον πόλεμο, που περιλαμβάνονταν στη Συνθήκη Ειρήνης των Βερσαλιών του 1919 και κήρυξε στη χώρα γενική επιστράτευση. Το Μάρτη του 1936 τα γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν την αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη της Ρηνανίας. Το Νοέμβρη του 1936 η Γερμανία και η Ιαπωνία υπέγραψαν το «αντικομμουνιστικό σύμφωνο» (ενάντια στη Γ’ Διεθνή), στο οποίο το 1937 προσχώρησε και η Ιταλία. Αυτή η δραστηριότητα οδήγησε σε μια σειρά διεθνείς πολιτικές κρίσεις και τοπικούς πολέμους. Στη δεκαετία του ’30 άρχισαν επιθετικοί ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι με την εισβολή της Ιαπωνίας στην Κίνα (άρχισε το 1931), την εισβολή της Ιταλίας στην Αιθιοπία (1935-1936) και τη γερμανοϊταλική επέμβαση στην Ισπανία (1936-1939).

Η Γερμανία, επωφελούμενη από την πολιτική της λεγόμενης μη επέμβασης, που ακολουθούσαν η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, κατέλαβε το Μάρτη του 1938 την Αυστρία και άρχισε να προετοιμάζει επίθεση κατά της Τσεχοσλοβακίας. Υπήρχαν βεβαίως οι συμφωνίες της με τη Γαλλία το 1924 και με την ΕΣΣΔ το 1935, που προέβλεπαν στρατιωτική βοήθεια αυτών των κρατών στην Τσεχοσλοβακία. Εξάλλου, η Σοβιετική Ενωση δεν παρέλειπε να δηλώνει ότι ήταν έτοιμη να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της και να προσφέρει στην Τσεχοσλοβακία στρατιωτική βοήθεια, ακόμα και στην περίπτωση που το παράδειγμά της δε θα το ακολουθούσε η Γαλλία.

Παρ’ όλα αυτά η κυβέρνηση Ε. Μπένες της Τσεχοσλοβακίας δε δέχτηκε τη βοήθεια της ΕΣΣΔ. Και, βεβαίως, στην υπόθεση «Τσεχοσλοβακία» τη λύση έδωσε η συμφωνία του Μονάχου. Το Σεπτέμβρη του 1938 έγινε συνάντηση Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Γερμανίας και Ιταλίας, στο Μόναχο, όπου η Τσεχοσλοβακία συμφωνήθηκε να δοθεί στον Χίτλερ. Χωρίς ουσιαστικά να γίνει συζήτηση, αφού ήδη η κυβέρνηση της Τσεχοσλοβακίας είχε προειδοποιηθεί με τελεσίγραφο της Μεγάλης Βρετανίας να δεχτεί τους όρους της Γερμανίας, δηλαδή την προσάρτηση στη Γερμανία εδαφών της με γερμανικό πληθυσμό (περιοχή των Σουδητών).

Αποτέλεσμα της συμφωνίας του Μονάχου ήταν, οι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, να επιβάλουν τους όρους της Γερμανίας στην Τσεχοσλοβακία και ουσιαστικά να συμφωνήσουν για την κατάληψη, από τη Γερμανία, της περιοχής των Σουδητών, υπολογίζοντας με τον τρόπο αυτό να ανοίξουν στη Γερμανία «το δρόμο προς Ανατολάς». Ετσι, λύθηκαν πια τα χέρια της Γερμανίας για την επίθεση.

• Ο πόλεμος αρχίζει

Προς το τέλος του 1938 η ναζιστική Γερμανία άρχισε διπλωματική επίθεση κατά της Πολωνίας, δημιουργώντας τη λεγόμενη κρίση του Ντάντσιχ, που σήμαινε ότι, με το πρόσχημα των αξιώσεων για την εξάλειψη των «αδικιών της Συνθήκης Ειρήνης των Βερσαλιών», σχετικά με την ελεύθερη ζώνη της πόλης Ντάντσιχ, έψαχναν αφορμή να πραγματοποιήσουν εισβολή στην Πολωνία. Το Μάρτη του 1939 η Γερμανία κατέλαβε ολόκληρη την Τσεχοσλοβακία. Στη συνέχεια κατέλαβε την περιοχή Μέμελ της Λετονίας και επέβαλε στη Ρουμανία υποδουλωτικό «οικονομικό» σύμφωνο. Η Ιταλία τον Απρίλη του 1939 κατέλαβε την Αλβανία. Ως απάντηση στη διεύρυνση της φασιστικής εισβολής, οι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, για να περιφρουρήσουν τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντά τους στην Ευρώπη, υποσχέθηκαν «εγγυήσεις ανεξαρτησίας» σε Πολωνία, Ρουμανία, Ελλάδα και Τουρκία. Η Γαλλία ανέλαβε, επιπλέον, την υποχρέωση να δώσει στρατιωτική βοήθεια στην Πολωνία σε περίπτωση επίθεσης της Γερμανίας εναντίον της. Τον Απρίλη – Μάη του 1939 η Γερμανία κατήγγειλε την αγγλοαμερικανική ναυτική συμφωνία του 1935, ακύρωσε το σύμφωνο μη επίθεσης με την Πολωνία, που υπογράφτηκε το 1934, και έκλεισε με την Ιταλία το λεγόμενο Χαλύβδινο σύμφωνο, με βάση το οποίο η ιταλική κυβέρνηση υποχρεωνόταν να βοηθήσει τη Γερμανία, αν αυτή εμπλακεί σε πόλεμο με τις δυτικές καπιταλιστικές δυνάμεις.

• Μια αναπόφευκτη ταχτική

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, η ΕΣΣΔ επιμένει στην αναγκαιότητα συμφωνίας με Γαλλία και Μεγάλη Βρετανία, προκειμένου να αντιμετωπιστεί όσο μπορούσε η εξελισσόμενη σε παγκόσμιο πόλεμο πραγματικότητα, με βασικό πεδίο το έδαφος της Ευρώπης. Οι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας άρχισαν διαπραγματεύσεις με την ΕΣΣΔ που έγιναν στη Μόσχα το καλοκαίρι του 1939. Βεβαίως, στόχευαν όχι στο να υπογράψουν συμφωνία, αλλά κωλυσιεργώντας στις διαπραγματεύσεις να επιταχύνουν την επίθεση της Γερμανίας στην ΕΣΣΔ. Ετσι, δε δέχτηκαν την υπογραφή συμφωνίας, που πρότεινε η ΕΣΣΔ και που μιλούσε για κοινό μέτωπο κατά των ναζιστών. Πρότειναν, μάλιστα, στη Σοβιετική Ενωση να αναλάβει μονομερείς υποχρεώσεις να βοηθήσει οποιονδήποτε Ευρωπαίο γείτονά της σε περίπτωση επίθεσης εναντίον του. Επιδίωξή τους μ’ αυτή την ταχτική ήταν να παρασύρουν την ΕΣΣΔ σε πόλεμο εναντίον της Γερμανίας και να την αφήσουν μόνη της. Ετσι, δεν επήλθε συμφωνία.

Την ώρα που οδηγούσε τις διαπραγματεύσεις της Μόσχας σε αποτυχία, η αγγλική κυβέρνηση ερχόταν σε μυστικές επαφές με τους χιτλερικούς, μέσω του πρεσβευτή τους στο Λονδίνο Χ. Ντίρκσεν, επιδιώκοντας να πετύχει συμφωνία με τη Γερμανία για το ξαναμοίρασμα του κόσμου, με δεδομένη την επίθεση στην ΕΣΣΔ και την καταστροφή της.

Η Σοβιετική Ενωση μπροστά στον άμεσο κίνδυνο επίθεσης της ναζιστικής Γερμανίας και έχοντας προβλέψει το αναπόφευκτο του πολέμου, αφού δεν ευοδώθηκαν οι διαπραγματεύσεις υπογραφής συμφωνίας με τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία, οδηγείται στην υπογραφή του προτεινόμενου, από τη Γερμανία, συμφώνου μη επίθεσης, του γνωστού και ως συμφώνου Μολότοφ – Ρίμπεντροπ. Σκοπός της από άποψη ταχτικής ήταν να καθυστερήσει όσο γίνεται περισσότερο τη ναζιστική επίθεση ενάντιά της και να προετοιμαστεί επίσης όσο γίνεται πιο ολοκληρωμένα για την αντιμετώπιση του πολέμου της Γερμανίας ενάντιά της. Αυτή η επιλογή ήταν αναπόφευκτη και με μια έννοια επιβλήθηκε από την ταχτική των άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Η υπογραφή στις 23 του Αυγούστου 1939 του σοβιετικογερμανικού συμφώνου είχε τη δική του συμβολή ώστε, παρά τους υπολογισμούς των πολιτικών του ενός ιμπεριαλιστικού συνασπισμού (Γαλλίας-Βρετανίας), αλλά και των ΗΠΑ, ο παγκόσμιος πόλεμος να αρχίσει με τη σύγκρουση στους κόλπους του καπιταλιστικού κόσμου.

• Ριζοσπάστης, 28/10/2009

Πηγές:

Υπουργείο Αμυνας της ΕΣΣΔ – Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, εκδόσεις «20ός αιώνας»

Η Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια

Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος – Σκέψεις για μερικές πλευρές του», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»