Μια ιστορική πρόκληση: το ΕΑΜ

• Η ΑΥΓΗ: 02/10/2011
• Του Σπυρου Ι. Ασδραχα

Για το ΕΑΜ είναι εύκολο στον καθένα να μιλήσει, με έξαρση μάλιστα, αν ανήκει στη γενεαλογία του. Όσοι ήταν ώριμοι στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 έχουν πάρει το μονοπάτι του θανάτου. Λίγοι από τους νέους της δεκαετίας του 1940 επιζούν. Όσοι ανήκουν στη μικρότερη ηλικιακή κλάση που αγκάλιασε, τα Αετόπουλα, σήμερα κοντεύουν να γίνουν ογδοντάρηδες· άλλοι απ’ αυτούς, όσοι βίωσαν φυσιολογικά, έφυγαν και απομείναντες πήγαν στο ξόδι τους. Το ΕΑΜ όμως δεν είναι μια διαγεναϊκή μνήμη που κρατά όσο και η προφορική διαιώνισή της: το ΕΑΜ είναι ιστορία και η ιστορία δεν έχει τέλος, γιατί δεν είναι μόνο η περιγραφή συμβάντων, αλλά μια ανασηματοδοτούμενη επιθυμία, βούληση και ερμηνευτική προκείμενη του παρόντος. Έχει γίνει μια ζώσα ιστορία.

ΕΑΜ, δηλαδή Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Ας αναστοχαστούμε αυτές τις τετριμμένες λέξεις. Εθνικό: ο κύριος συντελεστής του, το ΚΚΕ, ήτα κόμμα διεθνιστικό που υπερέβαινε το έθνος μέσω μιας τάξης που από υποτελής γινόταν ηγεμονική, της εργατικής τάξης· μιας τάξης επαναστατικής. Η συγκυρία του πολέμου ανάδειξε τον πατριωτισμό, κι αυτός δεν μπορούσε να είναι παρά εθνικός, αφού ο πόλεμος έφερνε αντιμέτωπα κράτη, συνεκτικός δεσμός των οποίων ήταν η εθνική ιδεολογία. Η μητέρα του διεθνισμού ήταν μια αυτοκρατορία πολυσύνθετη, που θέλησε να μεταλλαχθεί σε υπερεθνική ταξική ενότητα. Η πραγματολογία όμως της ιστορίας δεν είναι ταυτόσημη με τη λογική της: το διαλεκτικό σχήμα θέση-αντίθεση-σύνθεση προσέκρουε στη μεσοχρονική –όπως πιστευόταν– διάρκεια, και στη διαλεκτική αντιπαρατασσόταν η λεγόμενη «τυπική λογική»: ή — ή. Η λήψη αποφάσεων υποτασσόταν, στη συγκεκριμένη συγκυρία, σ’ αυτή τη λογική. Ο πόλεμος δεν μπορούσε παρά να είναι πατριωτικός, δηλαδή εθνικός. Πόλεμος, για τους ηττημένους, απελευθερωτικός.