Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 16 Νοεμβρίου 2011
- Η γενιά των αφανών του Πολυτεχνείου
«Τραβήξατε ψηλά, πολύ ψηλά / δύσκολο πια να χαμηλώσετε…». Οι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου, μελοποιημένοι από τον Μίκη και με τη δωρική φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση, ήταν οι τελευταίες νότες που είχαν ακουστεί από τα μεγάφωνα του Πολυτεχνείου λίγο πριν από την έφοδο του τανκ τα ξημερώματα της Παρασκευής της 17ης Νοεμβρίου 1973. Ισως ασυναίσθητα να εισχώρησαν στο DNA των εξεγερμένων και σφράγισαν σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα πορεία τους. Μετρημένες στα δάχτυλα εξαιρέσεις είναι αυτοί που μπήκαν στον πειρασμό να βάλουν «το δάχτυλο στο βάζο με το μέλι» και να ασχοληθούν επαγγελματικά με την πολιτική ή γενικότερα με την άσκηση κρατικής εξουσίας.
Η δημοσιογραφική αποτύπωση που επιχειρεί η «Ε» δείχνει ότι στην πράξη η «γενιά του Πολυτεχνείου» παραμένει παρούσα, παρά το γεγονός ότι δεν είναι ευκαταφρόνητος ο αριθμός αυτών που απογοητεύθηκαν και «γύρισαν στο σπίτι». Στη συντριπτική πλειονότητά τους όμως οι ανώνυμοι και επώνυμοι πρωταγωνιστές του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος παραμένουν πολιτικοποιημένοι, κρατώντας συχνά αποστάσεις… ασφαλείας από τα κόμματα. Κατά κανόνα καλοί φοιτητές, παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς της χούντας, εξελίχθηκαν σε επιφανείς επιστήμονες και δεν είναι τυχαίο πως αρκετοί στράφηκαν στην εκπαίδευση, μέση και ανώτερη, για να κερδίσουν με το σπαθί τους τις νεότερες γενιές.
«Η γενιά του Πολυτεχνείου, λόγω των συνθηκών που είχαν διαμορφωθεί στη διάρκεια της δικτατορίας, βρέθηκε στην αιχμή του αντιδικτατορικού αγώνα. Γι’ αυτό ακριβώς μυθοποιήθηκε και φορτώθηκε με τις τύψεις ολόκληρης της κοινωνίας. Προκάλεσε τη ζήλια και τελικά υποχώρησε όταν χρειάστηκε να επιστρέψει στην καθημερινότητα», διευκρίνισε στην «Ε», ο Ολύμπιος Δαφέρμος, συγγραφέας του βιβλίου «Φοιτητές και δικτατορία». Μέλος της συντονιστικής επιτροπής της κατάληψης, εκπροσώπησε τη Σχολή Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων του Πολυτεχνείου. Ανένταχτος τότε αλλά και σήμερα, λίγο μετά τη Μεταπολίτευση έκανε στροφή 180 μοιρών και στράφηκε προς τη μέση εκπαίδευση και σήμερα περιμένει τη συνταξιοδότησή του ύστερα από μερικά χρόνια προσφοράς στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Δεν διστάζει να παρατηρήσει πως «ο καθένας παίρνει το δικό του μερίδιο ευθύνης και δεν εκπροσωπεί παρά μόνον τον εαυτό του».
Από τα 30 μέλη που απαρτίζουν τον επίσημο κατάλογο των μελών της συντονιστικής της κατάληψης του Πολυτεχνείου, εννέα είχαν εκλεγεί από τις συνελεύσεις των σχολών τους χωρίς κομματική «βούλα», έξι ανήκαν στον «Ρήγα Φεραίο», τη φοιτητική οργάνωση της ανανεωτικής Αριστεράς, και άλλοι τέσσερις στο χώρο που σήμερα καλύπτει η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Εχει ενδιαφέρον ότι επτά ανήκαν στην παράνομη Αντι-ΕΦΕΕ, τη φοιτητική οργάνωση του ΚΚΕ που σε πρώτη φάση είχε εκφράσει επιφυλάξεις για την κατάληψη.
Περίπου 150 φοιτητές είχαν τιμωρηθεί τον Φεβρουάριο του 1973 για τη συμμετοχή τους στον αγώνα και είχαν υποχρεωθεί από τις χουντικές αρχές να διακόψουν τις σπουδές τους για να υπηρετήσουν σε στρατιωτικές μονάδες στην παραμεθόριο. Με το «άνοιγμα» Μαρκεζίνη, είχαν αφεθεί ελεύθεροι και είχαν επιστρέψει στην Αθήνα την Τετάρτη 15 Νοεμβρίου, λίγες ώρες πριν ξεκινήσει η κατάληψη.
Ανένταχτη τότε και σήμερα η Λίνα Κωστή, εκπροσώπησε τη Φιλοσοφική Σχολή. Είχε δυναμική παρουσία στον αντιδικτατορικό αγώνα, όπως και ο αδελφός της Γιώργος -φοιτητής του Πολυτεχνείου και ενταγμένος στην Αντι-ΕΦΕΕ, που σήμερα εργάζεται στο Μετρό και προσφέρει εθελοντική βοήθεια σε ενώσεις καταναλωτών- παρά το γεγονός ότι ήταν παιδιά πρώην βουλευτή και υπουργού που είχε εκλεγεί με την «Ενωση Κέντρου». Εδώ και 25 χρόνια η Λίκα ζει στη Ρώμη, όπου διδάσκει Ψυχολογία στο πανεπιστήμιο. Προηγήθηκαν σπουδές Κοινωνιολογίας στο Παρίσι.
Η άλλη εκπρόσωπος ήταν η Αριάδνη Αλαβάνου, ενταγμένη τότε στην Αντι-ΕΦΕΕ. Το 1989 αποχώρησε από το ΚΚΕ και παραμένει πολιτικοποιημένη, ασχολούμενη με επιτυχία με μεταφράσεις και επιμέλεια βιβλίων.
Από τη συνέλευση της Οδοντιατρικής, εκτός από τον Κώστα Λαλιώτη που ήταν και ο μοναδικός με την μπαντιέρα του ΠΑΚ, είχε εκλεγεί εκπρόσωπος ο Γιάννης Κοροβέσης. Πρόεδρος του Συλλόγου Ηλείων Σπουδαστών, ήταν ενταγμένος τότε στις γραμμές της ΚΝΕ. Πριν ακόμα από την κατάληψη του Πολυτεχνείου είχε συλληφθεί και κρατηθεί για έξι μήνες στην ΕΣΑ απ’ όπου βγήκε τον Αύγουστο του ’73 με την αμνηστία που δόθηκε. Αμέσως μετά την κατάληψη του Πολυτεχνείου βγήκε στην παρανομία μέχρι τη Μεταπολίτευση. Το ’75 εντάσσεται στο ΚΚΕ, από το οποίο και αποχωρεί έπειτα από μια δεκαετία, χωρίς πάντως να χάσει ποτέ το ενδιαφέρον του για την πολιτική. «Παραμένω πάντα κοντά στην Αριστερά», διευκρινίζει στην «Ε». Εργάζεται ως οδοντίατρος και έχει αναπτύξει συνδικαλιστική δράση στον Οδοντιατρικό Σύλλογο της Αθήνας.
Στέλεχος του «Ρήγα Φεραίου», ο Γιώργος Παπαβασιλόπουλος (εκπρόσωπος της Σχολής Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων) διέπρεψε ως καθηγητής αρχικά στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, ενώ τα τελευταία χρόνια διδάσκει ρομποτική στο Πολυτεχνείο.
Με τη σημαία της ΟΣΕ (Οργάνωση Σοσιαλιστική Επανάσταση) συμμετείχαν στη συντονιστική της κατάληψης ο δημοσιογράφος Σταύρος Λυγερός, εκπροσωπώντας τότε τη Φυσικομαθηματική, και η σημερινή γιατρίνα Ελένη Αναστασίου. Με την κίνηση «Μπολσεβίκοι» συμμετείχε ο γνωστός ψυχίατρος Νίκος Σιδέρης, με πλούσιο συγγραφικό έργο.
Μέσα στο Πολυτεχνείο, σε όλη τη διάρκεια της κατάληψης, λειτουργούσε η εργατική συνέλευση, ενώ έντονη ήταν η παρουσία μαθητών από τα κοντινά σχολεία, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση του Βαρβακείου που τότε στεγαζόταν σε κτήριο στη διασταύρωση των οδών Αραχώβης και Ασκληπιού. Οι πολίτες βρίσκονταν από την πρώτη στιγμή γύρω από το Πολυτεχνείο και λειτουργούσαν σαν ασπίδα για την κατάληψη, με αποτέλεσμα να είναι οι πρώτοι που δέχθηκαν την επίθεση των δυνάμεων καταστολής.
Με τη βοήθεια της Βέρας Δαμόφλη, αλλά και του βιβλίου του Ολύμπιου Δαφέρμου, αναζητήσαμε το σημερινό «στίγμα» εκατοντάδων φοιτητών που είχαν δώσει δυναμικό «παρών» στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Ο κατάλογος δεν εξαντλείται στις αναφορές που ακολουθούν, αφού για αρκετούς δεν βρέθηκαν περισσότερα στοιχεία και επιπλέον υπάρχει η στενότητα του χώρου.
«Είναι το πρόσωπο που τιμά τη γενιά μας», ήταν ο κοινός τόπος στις γνώμες που συλλέξαμε για τον Κώστα Ζάμπα, ο οποίος όμως αποφεύγει όπως «ο διάβολος το λιβάνι» τις αναφορές στη συμμετοχή του στον αντιδικτατορικό αγώνα, μέσα από τις γραμμές του «Ρήγα». Πολιτικός μηχανικός, εντάχθηκε στην ομάδα του καθηγητή Σωκράτη Αγγελίδη και δούλεψε χρόνια στο μεγάλο πρόγραμμα της αναστήλωσης του Ερεχθείου, που γνώρισε διεθνείς διακρίσεις.
Φοιτητής της Ιατρικής, ο Νίκος Μανηός ήταν στέλεχος της οργάνωσης «Κίνημα 20 Οκτώβρη». Φυλακίστηκε, βγήκε με αμνηστία το 1973. Μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, πιάστηκε και εξορίστηκε στη Γυάρο όπου έμεινε έως τη Μεταπολίτευση. Είναι οφθαλμίατρος και εργάζεται στο Νοσοκομείο Παίδων Πεντέλης.
Στην επιτροπή σοφών που λειτουργεί στο υπουργείο Παιδείας και απαρτίζεται από κορυφαίους Ελληνες και ξένους επιστήμονες συμμετέχει ο καθηγητής της βιοτεχνολογίας Γιώργος Παυλάκης. Εξέχουσα θέση στον τομέα της πληροφορικής έχει ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Γ. Πουντουράκης. Αρκετοί ζήτησαν την ψήφο των δημοτών τους και διετέλεσαν δήμαρχοι, όπως ο Στρατής Πάλλης (Μυτιλήνη) και Δ. Αρχοντής (Καρδίτσα), που είχαν τιμωρηθεί από το χουντικό καθεστώς με διακοπή της αναβολής στράτευσης λόγω σπουδών, ο Γ. Γαβρίλης (Ωρωπός) κ.ά.
Οι σπουδές στη φυσικομαθηματική έστρεψαν τελικά στην ενασχόληση με τη φιλοσοφία τον Γιώργο Οικονόμου, που είχε τραυματιστεί από σφαίρες στη διάρκεια της εξέγερσης. Με τις εκδόσεις ασχολήθηκε ο Γιάννης Βαρλάμης, απόφοιτος της Νομικής. Από την ίδια σχολή προέρχονται η Δανάη Ζουμή και ο Δημήτρης Τσούτσουρας, που επέλεξαν τη μαχόμενη δικηγορία.
Φοιτητής στο Οικονομικό Τμήμα της Νομικής ήταν τότε ο Νίκος Τζεφριός. Οργανωμένος στην ΚΝΕ και στην Αντι-ΕΦΕΕ, ήταν γραμματέας στον Σύλλογο Ηλείων Σπουδαστών. Παρέμεινε στο ΚΚΕ. Εργάστηκε για χρόνια στον ιδιωτικό τομέα και από το 1985 ήταν διοικητικός υπάλληλος στο ΙΚΑ ώς τη συνταξιοδότησή του.
Ο Δημήτρης Κουμάνταρος, οργανωμένος τότε στο ΕΚΚΕ-ΑΑΣΠΕ, είχε συλληφθεί μετά την κατάληψη, παρέμεινε τέσσερις μήνες σε πλήρη απομόνωση στην Ασφάλεια και αποφυλακίστηκε με τη Μεταπολίτευση. Απόφοιτος του Οικονομικού της Νομικής, ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και σήμερα είναι άνεργος. Είχε καταθέσει ως μάρτυρας κατηγορίας στις δίκες του Πολυτεχνείου και των βασανιστών. Από το 1980 είναι ανένταχτος, αλλά ενεργός πολίτης.
Παιδία ανώτερου στρατιωτικού της εποχής, η Εύη Τζανετή, φοιτήτρια της Αρχιτεκτονικής, δεν δίστασε ούτε στιγμή να πει το δικό της «όχι» στη δικτατορία από τις γραμμές του ΕΚΚΕ. Μετά τη Μεταπολίτευση δούλεψε για χρόνια στη ΔΕΠΟΣ, την υπηρεσία που στις αρχές της δεκαετίας του ’80 είχε υλοποιήσει σημαντικές πολεοδομικές παρεμβάσεις, αλλά τα τελευταία χρόνια είχε παραγκωνιστεί και τελικά καταργήθηκε. Αδελφός της είναι ο Μάνος Τζανετής, που είχε τιμωρηθεί με επιστράτευση.
Αντί για επίλογο, φιλοξενούμε την άποψη της Αθηνάς Φιωτάκη. Φοιτήτρια στο Οικονομικό Τμήμα της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθήνας και μέλος τότε οργάνωσης που κινούνταν στον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς, εργάζεται σήμερα σε τράπεζα και παραμένει πολιτικά στην Αριστερά. Μητέρα ενός γιου που σπούδασε νομικά στο εξωτερικό και εργάζεται στο Λονδίνο, μας εξηγεί: «Η νέα γενιά δεν παραγνωρίζει τον αγώνα μας, αλλά μας βλέπει με κριτική ματιά, ακόμη και αν δεν ανήκουμε στους λίγους που αξιοποίησαν τη συμμετοχή τους στο Πολυτεχνείο για προσωπικά οφέλη. Ζει το σημερινό κοινωνικό και οικονομικό αδιέξοδο, μας καταλογίζει δικαίως πολλές ευθύνες και αναζητεί το δικό της δρόμο που όλοι ελπίζουμε να είναι καλύτερος». *
Φιλίστωρ 